माळव्यातील राणी देवी अहिल्याबाई होळकर (पुण्यश्लोक अहिल्याबाई) या न्यायाच्या अशा मूर्त स्वरूप होत्या की त्यांनी स्वत:च्या मुलाला मृत्यूदंड देण्यासही मागेपुढे पाहिले नाही. एका घटनेची माहिती मिळताच त्यांनी आपल्या मुलाला हातपाय बांधून रथाखाली चिरडण्याचा आदेश दिला. पण जेव्हा कोणीही सारथी रथ चालवायला तयार नव्हता तेव्हा राणी देवी अहिल्याबाई स्वतः सारथी बनल्या आणि रथावर आरूढ झाल्या. पुढे काय झाले हे कळल्यावर तुमचे डोळे भरून येतील...
मुलाला शिक्षा का देण्यात आली?
एकदा अहिल्याबाईंचा मुलगा मालोजीराव रथात बसून राजबाडाजवळून जात होता. त्याचवेळी रस्त्याच्या कडेला गाईचे लहान वासरूही उभे होते. मालोरावांचा रथ जवळून जात असताना अचानक उडी मारणाऱ्या बछड्याला रथाची धडक बसून तो गंभीर जखमी झाला. काही वेळाने तो तेथेच वेदनेने मरण पावला. या घटनेकडे दुर्लक्ष करून मालोजीराव पुढे सरसावले. यानंतर गाय तिच्या वासराच्या मृत्यूनंतर तिथेच बसली राहीली. ती तिच्या बछड्याला सोडत नव्हती.
कोणी अहिल्याबाईंच्या मुलाचे नाव घाबरून घेतले की
काही वेळाने अहिल्याबाईही तिथून जात होत्या. तेव्हा त्यांना एक गाय तिच्या वासराच्या जवळ बसलेली दिसली आणि त्या थांबल्या. त्यांनी जेव्हा माहिती काढण्याचा प्रयत्न केला की वासराचा मृत्यू कसा झाला तेव्हा हे सांगायला कोणी तयार नव्हते. शेवटी कोणीतरी घाबरून त्यांना घटनेबद्दल सांगितले की मालोजीच्या रथाच्या धडकेने वासराचा मृत्यू झाला आहे. ही घटना समजल्यानंतर अहिल्या बाईंनी मालोजींची पत्नी मेनाबाई हिला दरबारात बोलावून विचारले की, जर एखाद्याने आपल्या मुलाला आपल्या आईसमोर मारले तर त्याला कोणती शिक्षा द्यावी? मेनाबाईंनी लगेच उत्तर दिले की त्याला मृत्युदंडाची शिक्षा द्यावी.
यानंतर अहिल्याबाईंनी आपला मुलगा मालोजीराव यांचे हातपाय बांधून गाईचे वासरू ज्या प्रकारे मारले गेले त्याच प्रकारे रथाने चिरडून त्यांना मृत्युदंड देण्याचा आदेश दिला.
आपल्या मुलाचा जीव घेण्यासाठी देवी अहिल्याबाई स्वतः रथावर चढल्या
या आदेशानंतर त्या रथाचा सारथी व्हायला कोणी तयार नव्हते. त्या रथाचा लगाम कोणी धरत नसताना अहिल्याबाई स्वतः येऊन रथावर बसल्या. ते रथ पुढे सरकवत असतानाच एक घटना घडली ज्याने सर्वांनाच आश्चर्याचा धक्का बसला. तीच गाय रथासमोर येऊन उभी राहिली होती. अहिल्याबाईंच्या आज्ञेनुसार गाय दूर करण्यात आली तरी ती वारंवार रथासमोर येऊन उभी राहायची. तेव्हा दरबारी मंत्र्यांनी राणीला विनंती केली की, या गायीलाही अशी घटना इतर कोणत्याही आईच्या मुलासोबत घडू नये असे वाटते. त्यामुळे ही गायही दया मागत आहे. गाय आपल्या जागेवर राहिली आणि रथ तिथेच अडकला. राजबाडाजवळ ज्या ठिकाणी ही घटना घडली ती जागा आज सर्वजण ‘आडा बाजार’ म्हणून ओळखतात.
शिवभक्त अहिल्याबाईंचा आदेश हा शिवाचा आदेश मानला जात असे
होळकर राज्याचे स्मृतीचिन्ह आणि देवी अहिल्याबाईच्या कारकिर्दीत बनवलेले दुर्मिळ चांदीचे शिक्के आजही मल्हार मार्तंड मंदिराच्या गर्भगृहात ठेवलेले आहेत. या मोहरांचा वापर अहिल्येच्या काळात होत असे. अहिल्याबाईंनी आदेश दिल्यानंतर त्यावर शिक्कामोर्तब झाले, आदेश पत्र हा शिवाचा आदेश मानला गेला. लहान-मोठे असे चार प्रकारचे शिक्के आजही मंदिरात सुरक्षित आहेत.
म्हणूनच त्यांना लोकमाता म्हटले जायचे
अहिल्या (1737 ते 1795) यांनी 28 वर्षे माळव्याची राणी म्हणून राज्य केले. अहिल्याबाईंच्या कारकिर्दीत संपूर्ण प्रजा सुख, शांती, समृद्धी नांदत होती. त्या विपुल होत्या, म्हणून लोक त्यांना लोकमाता म्हणत. ओंकारेश्वराच्या सान्निध्यामुळे आणि नर्मदेबद्दलच्या आदरामुळे त्यांनी म्हेश्वरला राजधानी केले.
महाराष्ट्राशी विशेष नाते
अहिल्याबाई होळकर यांचा जन्म 31 मे 1725 रोजी महाराष्ट्रातील अहमदनगरातील जामखेड येथील चौंढी गावात झाला. त्या एका सामान्य शेतकऱ्याची मुलगी होती. त्यांचे वडील माणकोजी शिंदे हे एक सामान्य शेतकरी होते. साधेपणाने आणि जिव्हाळ्याचे जीवन जगणाऱ्या माणकोजींच्या अहिल्याबाई या एकुलत्या एक अपत्या होत्या. अहिल्याबाई लहानपणी खेड्यातील एक साधी मुलगी होती. अहिल्याबाई होळकर या शिवभक्त होत्या आणि त्या दररोज शिवमंदिरात पूजा करण्यासाठी जात असत.
अहिल्याबाईंचे जीवन
इतिहासकारांच्या मते अहिल्याबाई वयाच्या 10 व्या वर्षी माळव्यातील होळकर राजघराण्याचे संस्थापक मल्हारराव होळकर यांचा मुलगा खंडेराव यांच्याशी विवाहबद्ध झाल्या. कर्तव्यनिष्ठेने त्यांनी सासरे, पती आणि इतर नातेवाईकांच्या हृदयात स्थान निर्माण केले होते. अहिल्याबाईंना एक मुलगा व एक मुलगी अशी दोन मुले होती. अहिल्याबाई होळकर यांच्या पतीचे वयाच्या 29 व्या वर्षी निधन झाले. 1766 मध्ये वीरवर सासरे मल्हारराव यांचेही निधन झाले. मल्हारराव गेल्यानंतर अहिल्याबाईंना होळकरांच्या राजवटीची सूत्रे हाती घ्यावी लागली. त्यावेळी काही वेळातच मुलगा मालेराव, दोहित्र नथ्थू, जावई फणसे, मुलगी मुक्ता यांचेही आईला एकटे सोडून निधन झाले.
आयुष्यात खूप दुःख सहन करूनही राणी अहिल्याबाई होळकर लोककल्याणासाठी पुढे सरसावल्या आणि यशस्वी आणि जबाबदार राजेशाही चालवल्यानंतर त्यांनी 13 ऑगस्ट 1795 रोजी जगाचा निरोप घेतला. नर्मदेच्या तीरावर वसलेल्या महेश्वर किल्ल्यात त्यांनी अखेरचा श्वास घेतला.
