डॉ. भीमराव आंबेडकर हे भारतीय समाजाचे एक महान विचारवंत, संविधानाचे शिल्पकार आणि दलित समुदायाचे लोकप्रिय नेते होते, ज्यांनी आयुष्यभर समाजातून अस्पृश्यता आणि जातीभेद नष्ट करून सर्वांना समान हक्कांचा पुरस्कार केला. त्यांनी केवळ भारतीय संविधानाला आकार दिला नाही तर समाजात पसरलेल्या असमानता आणि अन्यायाविरुद्ध नेहमीच आवाज उठवला. आजही त्यांचे संघर्षमय जीवन आणि त्यांचे विचार प्रत्येक भारतीयाला प्रेरणा देतात. त्यांच्या विचारांनी भारतीय लोकांची चेतना जागृत करण्यात आणि समाजाला एक नवीन दिशा देण्यात मोठी भूमिका बजावली. त्यांच्या विचारांनी सर्वांना समान हक्क आणि अखंड भारताचा पाया रचण्यात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. या लेखात तुम्हाला डॉ. भीमराव आंबेडकरांचे मौल्यवान विचार वाचायला मिळतील, जे तुम्हाला आयुष्यभर प्रेरणा देतील.
आपण सुरुवातीपासून शेवटपर्यंत भारतीय आहोत.
ज्ञान हा प्रत्येक व्यक्तीच्या जीवनाचा आधार आहे.
आयुष्य लांब असण्यापेक्षा उत्तम असायला हवे.
जो वाकू शकतो, तो इतरांनाही वाकवू शकतो.
सुरक्षित सीमेपेक्षा सुरक्षित सैन्य चांगले.
न्याय नेहमीच समानतेची कल्पना निर्माण करतो.
धर्म माणसासाठी बनवला जातो, माणूस धर्मासाठी नाही.
इतिहासकार हा अचूक, प्रामाणिक आणि निःपक्षपाती असला पाहिजे.
मनाची जोपासना हे मानवी अस्तित्वाचे अंतिम ध्येय असले पाहिजे.
वर्गविहीन समाज निर्माण करण्यापूर्वी समाजाला जातविहीन करावे लागेल.
समाजवादाशिवाय दलित आणि कष्टकरी लोकांची आर्थिक मुक्तता शक्य नाही.
उदासीनता हा सर्वात धोकादायक आजार आहे जो लोकांना प्रभावित करू शकतो.
संविधान हे केवळ वकिलांसाठी एक दस्तऐवज नाही; ती एक जीवनशैली आहे.
तुम्ही चव बदलू शकता पण विषाचे अमृतात रूपांतर करता येत नाही.
ज्या समुदायाला आपला इतिहास माहित नाही तो कधीही स्वतःचा इतिहास घडवू शकत नाही.
धर्मामागील मूळ कल्पना म्हणजे व्यक्तीच्या आध्यात्मिक विकासासाठी वातावरण निर्माण करणे.
इतिहास साक्षी आहे की जेव्हा जेव्हा नैतिकता आणि अर्थशास्त्र यांच्यात संघर्ष झाला आहे तेव्हा अर्थशास्त्र नेहमीच जिंकले आहे.
जर आपल्याला एकात्म, एकात्मिक आधुनिक भारत हवा असेल तर सर्व धर्मांच्या धर्मग्रंथांचे सार्वभौमत्व संपले पाहिजे.
आपल्या देशाच्या संविधानात, मतदानाचा अधिकार ही अशी शक्ती आहे जी कोणत्याही ब्रह्मास्त्रापेक्षा अधिक शक्तिशाली आहे.
या संपूर्ण जगात, फक्त तोच गरीब आहे जो अशिक्षित आहे. म्हणूनअर्धी भाकर खा, पण तुमच्या मुलांना शिकवण्याची खात्री करा.
समानता हा एक भ्रम असू शकतो, परंतु विकासासाठी ती आवश्यक आहे.
पती-पत्नीमधील नाते जवळच्या मित्रांसारखे असले पाहिजे.
मी राजकीय सुख उपभोगण्यासाठी नाही तर माझ्या पीडित बांधवांना हक्क मिळवून देण्यासाठी आलो आहे.
कायदा आणि सुव्यवस्था हे राजकारणाचे औषध आहे. जेव्हा राजकीय शरीर आजारी पडते तेव्हा औषध दिले पाहिजे.
नशिबापेक्षा स्वतःवर जास्त विश्वास ठेवा. नशिबावर विश्वास ठेवण्याऐवजी, शक्ती आणि कृतीवर विश्वास ठेवला पाहिजे.
पुरेसे बळजबरी वापरुन त्यांना भाग पाडले जात नाही तोपर्यंत निहित हितसंबंध स्वेच्छेने सोडले जात नाहीत.
एका महान माणसाचा आणि एका प्रतिष्ठित माणसाचा फरक फक्त या एका मुद्द्यावर असतो की एक महान माणूस समाजाचा सेवक बनण्यास तयार असतो.
त्या दिवशी मंदिरात जाणाऱ्या लोकांच्या लांब रांगा ग्रंथालयाकडे जातील. त्या दिवशी, माझ्या देशाला महासत्ता होण्यापासून कोणीही रोखू शकत नाही.
मी मोठ्या कष्टाने या कारवांला या टप्प्यावर आणले आहे. जर माझे लोक, माझे सेनापती या कारवांला पुढे नेऊ शकत नसतील, तर ते मागेही जाऊ देऊ नका.
एखाद्या वनस्पतीला जितकी पाण्याची गरज असते तितकीच एखाद्या कल्पनेला प्रसाराची आवश्यकता असते. नाहीतर दोघेही कोमेजून मरतील.
विद्यार्थ्यांसाठी डॉ. भीमराव आंबेडकर यांचे सुविचार
शिक्षित व्हा, संघटित व्हा, संघर्ष करा.
शिक्षण ही ती सिंहीण आहे. जो कोणी त्याचे दूध पिईल तो गर्जना करेल.
देशाच्या विकासासाठी तरुणांनी पुढे यावे.
जर तुम्ही मनाने मुक्त असाल तरच तुम्ही खरोखर मुक्त आहात.
चांगले दिसण्यासाठी नाही तर चांगले राहण्यासाठी जगा.
बुद्धिमत्तेचा विकास हे मानवी अस्तित्वाचे अंतिम ध्येय असले पाहिजे.
या जगात महान प्रयत्नांशिवाय मौल्यवान काहीही नाही.
शिक्षण हे पुरुषांइतकेच महिलांसाठीही महत्त्वाचे आहे.
हिरावून घेतलेले हक्क भीक मागून मिळत नाहीत, ते हक्क परत मिळवावे लागतात.
देशाच्या विकासापूर्वी आपल्याला आपली बुद्धिमत्ता विकसित करावी लागेल.
आंबेडकर यांचे शैक्षिक विचार
शिक्षण सर्वांना समान प्रमाणात उपलब्ध असले पाहिजे.
डॉ. आंबेडकरांनी सर्वांना समान शैक्षणिक संधी उपलब्ध करून देण्यावर भर दिला.
विद्यार्थ्याची जात, धर्म किंवा आर्थिक स्थिती काहीही असो, त्याची ओळख ज्ञानाने होते.
शिक्षण हे असे साधन आहे जे लोकांना त्यांच्या हक्कांची आणि कर्तव्यांची जाणीव करून देते.
विद्यार्थ्यांना दिले जाणारे शिक्षण व्यावहारिक आणि उपयुक्त असले पाहिजे.
शिक्षणाचे महत्त्व असे आहे की ते नेहमीच समाजाच्या कल्याणासाठी कार्य करते जेणेकरून एक सुसंस्कृत समाज निर्माण करता येईल.
शिक्षणाद्वारे माणूस आवश्यक कौशल्ये आणि ज्ञान आत्मसात करतो ज्यामुळे माणसाला यश मिळते.
शिक्षण नेहमीच धर्मनिरपेक्ष असले पाहिजे.
शिक्षण कोणत्याही विशिष्ट धर्माशी किंवा पंथाशी जोडले जाऊ नये.
बाबा साहब आंबडेकर यांचे मोटिव्हेशनल कोट्स
जर आपल्याला आधुनिक विकसित भारत हवा असेल तर सर्व धर्मांना एकत्र यावे लागेल.
माझी स्तुती करण्यापेक्षा आणि माझे कौतुक करण्यापेक्षा, मी दाखवलेल्या मार्गावर चालणे चांगले.
ज्ञानी लोक पुस्तकांची पूजा करतात, तर अज्ञानी लोक दगडांची पूजा करतात.
जो माणूस आपल्या मृत्यूचे नेहमी स्मरण करतो तो नेहमीच चांगल्या कामात गुंतलेला असतो.
स्वातंत्र्य म्हणजे धैर्य, आणि धैर्य व्यक्तींच्या एका पक्षात एकत्र येण्यापासून येते.
मी एखाद्या समुदायाची प्रगती महिलांनी केलेल्या प्रगतीच्या प्रमाणात मोजतो.
जोपर्यंत तुम्ही सामाजिक स्वातंत्र्य मिळवत नाही तोपर्यंत संवैधानिक स्वातंत्र्याला काही अर्थ नाही.
राजकारणात भाग न घेतल्याची सर्वात मोठी शिक्षा म्हणजे एक अक्षम व्यक्ती तुमच्यावर राज्य करू लागते.
जो धर्म एका व्यक्तीला जन्माने श्रेष्ठ आणि दुसऱ्याला कनिष्ठ ठरवतो तो धर्म नसून लोकांना गुलाम बनवण्याचे षड्यंत्र आहे.
जर मला वाटले की मी बनवलेल्या संविधानाचा गैरवापर होत आहे, तर मी सर्वात आधी ते जाळून टाकेन.
डॉ. आंबेडकर यांचे सामाजिक विचार
जेव्हा जात, वंश किंवा रंगाच्या आधारावर लोकांमधील फरक विसरला जाईल आणि त्यांच्यातील सामाजिक बंधुभावाला सर्वोच्च स्थान दिले जाईल तेव्हाच राष्ट्रवादाचे समर्थन केले जाऊ शकते.
जर आपल्याला स्वतःच्या पायावर उभे राहायचे असेल, आपल्या हक्कांसाठी लढायचे असेल तर आपली ताकद आणि शक्ती ओळखा. कारण सत्ता आणि प्रतिष्ठा ही संघर्षातूनच मिळते.
काही लोकांना वाटते की समाजासाठी धर्म आवश्यक नाही. मी हे मत मानत नाही. मी धर्माचा पाया समाजाच्या जीवनासाठी आणि पद्धतींसाठी आवश्यक मानतो.
ज्याला त्याच्या दुःखापासून मुक्तता हवी आहे त्याला लढावेच लागेल. आणि ज्याच्याशी तुम्ही लढू इच्छिता त्याच्याशी लढण्यापूर्वी तुम्हाला त्याच्याविरुद्ध चांगला अभ्यास करावा लागेल कारण जर तुम्ही ज्ञानाशिवाय लढायला गेलात तर तुमचा पराभव निश्चित आहे.
यशस्वी क्रांतीसाठी असंतोष असणे आवश्यक नाही. राजकीय आणि सामाजिक हक्कांच्या न्यायावर, गरजेवर आणि महत्त्वावर खोलवर विश्वास असणे आवश्यक आहे.
अन्यायाविरुद्ध लढताना जर तुम्ही मृत्युमुखी पडलात तर तुमच्या येणाऱ्या पिढ्या नक्कीच त्याचा बदला घेतील. जर तुम्ही अन्याय सहन करत असताना मरण पावला तर तुमच्या भावी पिढ्याही गुलाम राहतील.
समाजाला वर्गविहीन आणि जातविहीन बनवावे लागेल कारण वर्गाने माणसाला गरीब बनवले आहे आणि जातीने माणसाला अत्याचारित बनवले आहे. ज्यांच्याकडे काहीही नाही त्यांना गरीब मानले जाते आणि ज्यांच्याकडे काहीही नाही त्यांना दलित मानले जाते.
सामाजिक अत्याचाराच्या तुलनेत राजकीय अत्याचार काहीच नाही. समाजाला बदनाम करणारा सुधारक हा सरकारला आव्हान देणाऱ्या राजकारण्यापेक्षा चांगला माणूस असतो.
आपल्याला मिळालेल्या स्वातंत्र्याचे आपण काय करत आहोत? आपली सामाजिक व्यवस्था सुधारण्यासाठी आपल्याला हे स्वातंत्र्य मिळाले आहे. जे असमानता, भेदभाव आणि आपल्या मूलभूत अधिकारांशी संघर्ष करणाऱ्या इतर गोष्टींनी भरलेले आहे.
समाजात निरक्षर लोक आहेत, ही आपल्या समाजाची समस्या नाही. पण जेव्हा समाजातील सुशिक्षित लोकही चुकीच्या गोष्टींना पाठिंबा देऊ लागतात आणि त्यांच्या बुद्धिमत्तेचा वापर करून चुकीचे बरोबर दाखवतात, तेव्हा ही आपल्या समाजाची समस्या आहे.
डॉ. भीमराव अंबेडकर यांच्यावर महान लोकांचे विचार
“डॉ. अंबेडकर एक असाधारण व्यक्ति होते. त्यांच्या विद्वत्ता आणि विचारशीलतेने भारतीय समाजातील वंचित घटकांना स्वाभिमान आणि हक्कांसाठी लढण्याचा मार्ग दाखवला.” – महात्मा गांधी
“डॉ. आंबेडकरांनी आपल्याला केवळ एक मजबूत संविधान दिले नाही तर त्यांनी सामाजिक समानतेचा पायाही घातला. ते खरे राष्ट्रनिर्माते होते.” – पंडित जवाहरलाल नेहरू
“डॉ. आंबेडकरांचे दृष्टिकोन आणि संविधान निर्मितीतील त्यांचे योगदान भारताच्या एकता आणि अखंडतेसाठी नेहमीच प्रेरणादायी राहील.” – सरदार वल्लभभाई पटेल
“डॉ. आंबेडकरांनी दलित समुदायाला केवळ हक्क मिळवून देण्याचे काम केले नाही तर त्यांना स्वाभिमान आणि जागरूकतेची शक्ती देखील दिली.” – कांशीराम
“एका व्यक्तीचे शिक्षण आणि दृढनिश्चय संपूर्ण समाज बदलू शकतो हे डॉ. आंबेडकरांनी दाखवून दिले. तो आमच्यासाठी एक आदर्श आहे.” – अटल बिहारी वाजपेयी
“डॉ. आंबेडकरांनी दाखवून दिले की ज्ञान आणि शिक्षणाद्वारे समाजात बदल घडवून आणता येतो. त्यांचे दूरदृष्टी भारताच्या विकासाला प्रेरणा देते.” – डॉ. ए.पी.जे. अब्दुल कलाम
“संविधान निर्मितीत डॉ. आंबेडकरांचे योगदान विसरता येणार नाही. त्यांनी भारताच्या भविष्याला एक मजबूत पाया घातला.” – डॉ. राजेंद्र प्रसाद
“डॉ. आंबेडकरांचे विचार त्यांच्या काळाच्या खूप पुढे होते. त्यांच्या विचारसरणीने समाजातील सर्व घटकांना समान हक्क देण्याचा प्रयत्न केला.” – रवींद्रनाथ टागोर
“डॉ. आंबेडकर हे केवळ एक नेते नव्हते, तर ते एक क्रांती होते. त्यांचे विचार आणि कृती आपल्या समाजाला दिशा देतील.” – नरेंद्र मोदी
“डॉ. आंबेडकरांनी जातिव्यवस्थेविरुद्ध केलेला संघर्ष केवळ भारतासाठीच नाही तर संपूर्ण जगासाठी एक उदाहरण आहे.” – माल्कॉम एक्स
