Sapteshwar Mahadev उत्तर गुजरातच्या साबरकांठा जिल्ह्यातील इडर तालुक्यात सात ऋषींचे (सप्तनाथ) निवासस्थान सप्तेश्वर तीर्थ म्हणून प्रसिद्ध आहे. साबरमती आणि दाभोळ नद्यांच्या संगमावर वसलेल्या या तीर्थक्षेत्रात सप्तेश्वर महादेवाचे प्रसिद्ध मंदिर आहे जेथे हजारो भाविक भगवान शंकराला नमन करण्यासाठी येतात.
महाभारतातील आदि वर्गानुसार कश्यप, वशिष्ठ, विश्वामित्र, भारद्वाज, अत्री, जमदग्नी आणि गौतम सप्तऋषींचा संबंध त्रेतायुग आणि भारतीय खगोलशास्त्राशी जोडलेला आहे. असे म्हणतात की अर्जुनाच्या जन्माच्या वेळी हे सात ऋषी उपस्थित होते.
महाभारत युद्धाच्या वेळी कौरव सेनापतींनीही द्रोणाचार्यांना युद्ध थांबवण्याची प्रार्थना केली होती. तसेच शिस्तबद्ध उत्सवात भीष्म मृत्युशय्येवर पडलेले असतानाही ते उपस्थित होते.
अनुशासन पर्वच्या एका लेखात असे म्हटले आहे की, राजा ब्रजधरणीने जेव्हा यज्ञातून कृतपा आणि राक्षसी कन्या उत्पन्न केल्या तेव्हा या सप्तऋषींनी आपली ओळख देऊन त्याची सुटका केली. मग या ऋषींवर चोरीचे चुकीचे आरोप झाले. कश्यप ऋषीबद्दल असे म्हटले जाते की ते मरिची ऋषींचे पुत्र होते. दक्ष प्रजापतीची मुलगी कांत आणि वनिता यांच्याशी त्यांचा विवाह झाला होता. अरुण आणि गरूण यांचा जन्म वनितापासून झाला. त्याच्या इतर दोन पत्नी, अदिती आणि दिती, पासून देव आणि दानवांचा जन्म झाला.
भगवान विष्णु कश्यप ऋषींच्या पत्नी अदितींच्या गर्भातून वामन अवतारात जन्माला आले होते. तसेच अत्रि ऋषींच्या बद्दल असे सांगितले जाते की त्यांच्या शरीरातून नेहमी प्रकाश निघत असे. ते ब्रह्मदेवाच्या सात पुत्रांपैकी एक होते. महासती अनसूया त्यांची पत्नी होती. त्यांच्या मुलाचे नाव दत्तात्रेय आहे.
वसिष्ठ हे ब्रह्मदेवाचे पुत्र होते. त्यांच्या पत्नीचे नाव अरुंधती होते. त्यांच्या मुलाचे नाव वरुण होते. त्याच्याकडे नंदिनी नावाची एक गाय होती ज्यासाठी त्याने विश्वामित्रांशी युद्ध केले.
वशिष्ठ ऋषी ब्रह्माजींचे मानस पुत्र होते. त्यांच्या पत्नीचे नाव अरुंधति असे होते. त्यांना वरुण नावाचा पुत्र होता. त्याकडे नंदिनी नावाची एक गाय होती जिच्यासाठी त्यांची विश्वामित्रांसोबत युद्ध झाले होते.
असे म्हणात की कौशिकी नदीच्या काठावर जेव्हा ऋषी विश्वामित्र मातंग ऋषींचं यज्ञ पूर्ण करत होते तेव्हा ते यज्ञ भंग करण्यासाठी इंद्रांनी स्वर्गातून मेनका नावाची अप्सरा पाठवली होती.
ते आपल्या तपश्चार्याच्या बळावर राजर्षि ते महर्षि बनले होते. भारद्वाज महान ऋषी होते. ते अग्नीचे प्रथम पुत्र होते आणि त्यांच्या पुत्राचं नाव द्रोणाचार्य होतं.
जमदग्नी ऋषी खूप प्रसिद्ध होते. ते महर्षी च्यवनचे प्रपौत्र आरि प्रभु परशुराम यांचे वडील होते. त्यांच्या पत्नीचे नाव रेणुका असे होते. गौतम ऋषी उत्तर दिशेचे तपस्वी ऋषी होते. अहिल्या त्यांच्या पत्नीचे नाव होते.
असे म्हणतात की इंद्राच्या सर्व संमेलनांशी संबंधित उत्तर दिशेच्या या सात ऋषींच्या नावावरून सप्तर्षी नक्षत्राचे नाव देण्यात आले आहे. सप्तेश्वर महादेव मंदिरात ज्या प्रकारे सात शिवलिंगांची स्थापना झाली आहे, त्यावरून असे दिसते की हे सप्तऋषी खगोलीय क्षेत्रातून अवतरले आणि आजही पृथ्वीवर विराजमान आहेत आणि महादेवाची पूजा करता आहेत.
हे मंदिर 3400 वर्षे जुने असल्याचे सप्तर्षी महादेव मंदिराच्या जाणकारांचे मत आहे.
