बिरसा हे मुंडा आदिवासी समाजासाठी देवासारखे आहेत. आजही अनेक लोक त्यांचे अभिमानाने स्मरण करतात. आदिवासींच्या न्यायासाठी त्यांनी केलेला संघर्ष उल्लेखनीय आहे. ब्रिटीश राजवटीत त्यांनी आदिवासींच्या हितासाठी आपले मत पटवून दिले. त्यांच्या क्षेत्रातील महत्त्वपूर्ण योगदानाबद्दल त्यांचे चित्र आजही भारतीय संसदेच्या संग्रहालयात प्रदर्शित केले जाते. हे जाणून आश्चर्य वाटेल की आतापर्यंत आदिवासी समाजात फक्त बिरसा मुंडा यांनाच असा सन्मान मिळाला आहे. बिरसा मुंडा यांच्या जयंतीनिमित्त जाणून घ्या त्यांच्याबद्दलच्या 10 गोष्टी -
1. बिरसा मुंडा यांचा जन्म 15 नोव्हेंबर 1875 मध्ये झाला होता. त्यांचा जन्म आदिवासी कुटुंबात झाला. आदिवासींच्या हितासाठी त्यांनी खूप संघर्ष केला.
2. अभ्यासादरम्यान मुंडा समाजावर टीका होत असे. त्यांना हे आवडत नसायचे, त्यांना राग यायचा. यानंतर त्यांनी आदिवासी जीवनशैलीवर लक्ष केंद्रित केले आणि या समाजाच्या कल्याणासाठी लढा दिला.
3. गुलामीच्या काळात आदिवासींचे शोषण होत होते. त्या काळात ब्रिटीश सरकारची दमनकारी धोरणे शिगेला पोहोचली होती. त्यांच्यासोबत जमीनदार, सावकार हे आदिवासींचे शोषण करायचे. त्याविरोधात बिरसा मुंडा यांनी निर्भयपणे आवाज उठवला. इंग्रजांविरुद्ध बंडाचे बिगुल वाजवले. ते सरदार चळवळीत सामील झाले.
4. बिरसा मुंडा यांनी 1895 मध्ये नवीन धर्म सुरू केला. ज्याला बरसाइत म्हणतात. या धर्माच्या प्रचारासाठी बारा विषय निवडण्यात आले. या धर्माचे नियम अतिशय कडक असल्याचे सांगितले जाते. आपण मांस-मासे, सिगारेट, गुटखा दारू, बिडीचे सेवन करू शकत नाही. तसेच तुम्ही बाजारातून किंवा दुसऱ्याच्या ठिकाणचे खाऊ शकत नाही. यासोबतच गुरुवारी फुले व पाने तोडण्यासही सक्त मनाई आहे. या धर्माचे लोक निसर्गाची पूजा करतात.
5. आदिवासींची जमीन ब्रिटिश सरकारपासून मुक्त करण्यासाठी वेगळे युद्ध करावे लागले. यासाठी त्यांनी घोषणा दिल्या. 'अबुआ दिशुम अबुआ राज' म्हणजे 'आपला देश, आपले राज्य'. हळूहळू ही जमीन इंग्रजांच्या पायातून सरकू लागली. भांडवलदार आणि इतर जमीनदार बिरसा यांना घाबरू लागले.
6. 1897 ते 1900 या काळात बिरसा मुंडा आणि ब्रिटीश यांच्यात युद्ध झाले. ज्यामध्ये सुमारे 400 सैनिक सामील होते. त्यादरम्यान खुंटी पोलीस ठाण्यावर हल्ला करण्यात आला.
7.1897 मध्ये टांगा नदीच्या काठावर झालेल्या युद्धात इंग्रजी सैन्याचा पराभव झाला. मात्र, पराभवानंतर संतप्त झालेल्या इंग्रजांनी आदिवासींच्या अनेक नेत्यांना अटक केली.
8. जानेवारी 1900 मध्ये डोंबाडी टेकडीवरही लढाई झाली. याच परिसरात सभेला संबोधित करताना ते बोलत होते. दुसरीकडे चालू असलेल्या युद्धात अनेक शिष्यांना अटक करण्यात आली. यादरम्यान महिला आणि लहान मुलांचाही मोठ्या प्रमाणात मृत्यू झाला. अखेर 9 फेब्रुवारी 1900 रोजी बिरसा मुंडा यांनाही चक्रधरपूरमध्ये अटक करण्यात आली. तुरुंगात गेल्यानंतर त्यांचा मृत्यू झाला.
9. 9 जून 1900 रोजी रांची येथे त्यांनी अखेरचा श्वास घेतला. आजही त्यांची बिहार, झारखंड, ओरिसा, छत्तीसगड आणि पश्चिम बंगालमध्ये देवासारखी पूजा केली जाते.
10. त्यांच्या स्मरणार्थ रांची येथील मध्यवर्ती कारागृह आणि विमानतळाला बिरसा मुंडा यांचे नाव देण्यात आले आहे.
