समर्थ संप्रदायाचे संस्थापक समर्थ रामदास हे महान संत होते. त्यांचं जन्म नाव नारायण सूर्याजी ठोसर असे होते. समर्थ रामदासांचा जन्म २४ मार्च १६०८ रोजी रामनवमीच्या दिवशी म्हणजे चैत्र शुद्ध नवमीस झाला. ते ऋग्वेदी असून जमदग्नी हे त्यांचे गोत्र होते. ते सूर्योपासक होते.
रामाला व हनुमंताला उपास्य मानणाऱ्या समर्थ रामदासांनी परमार्थ, स्वधर्मनिष्ठा, राष्ट्रप्रेम यांच्या प्रसारार्थ महाराष्ट्रात प्रबोधन व संघटन केले. ते संत तुकारामांचे समकालीन होते. राजकारण धर्मकारणात जाणीवपूर्वक अंतर्भूत करणारे रामदास हे एकमेव महाराष्ट्रीय संत होते. पर्यावरणावर प्रबोधन आणि लिखाणही त्यांनी केले आहे.
दासबोध ग्रंथ हा समर्थ रामदासांनी रचला. त्याचे लिखाण रामदास स्वामी यांचे पट्टशिष्य कल्याण स्वामींनी केले. दासबोधाला ग्रंथराजाची उपमा दिली जाते. १७ व्या शतकात
रायगड जिल्ह्यातील अत्यंत निबीड अरण्यात विसावलेल्या शिवथरची घळ या ठिकाणी हे लेखन झाले. दासबोध हा ग्रंथ एकूण २० दशकांमध्ये विभागलेला असून, प्रत्येक
दशकात १० समास आहेत. शिवथरघळ ही महाराष्ट्रातल्या रायगड जिल्ह्यात महाडपासून ३० किलोमीटर अंतरावर आहे.
एकेका समासात एक एक विषय घेऊन समर्थांनी सांसारिकांच्या, साधकांच्या, निस्पृहांच्या, विरक्तांच्या, सर्व सामान्यांच्या, बालकांच्या, प्रौढांच्या,जराजर्जरांच्या अशा सर्व जाती
पंथ धर्माच्या स्त्री-पुरुषांच्या मानवी मनाला उपदेश केला आहे. या ग्रंथाचे पारायण देखील करतात.
समर्थांनी दोन वेळा दासबोधाची निर्मिती केली असे म्हटले जाते. पहिला दासबोध ग्रंथ २१ समासाचा होता आणि नंतरचा दासबोध २०० समासी असल्याचे सांगितले जाते.
दासबोध हा असा आध्यात्मिक ग्रंथ आहे, जो सर्व ग्रन्थाचे सार आहे.
दासबोधातील दशकांची नावे
स्तवनाचा दशक
मूर्खलक्षणांचा दशक
स्वगुण परीक्षा
नवविधा भक्ति
मंत्रांचा दशक
देवशोधन
चौदा ब्रह्मांचा
मायोद्भवनाम ज्ञानदशक
गु्णरूप
जगज्जोतिनाम
भीमदशक
विवेक वैराग्य
नामरूप
अखंड ध्याननाम
आत्मदशक
सप्ततिन्वयाचा दशक
प्रकृतिपुरुष
बहुजिनसी
शिकवण
पूर्णदशक
जुन्या दासबोधातील २१ समास
मंगलाचरण
रघुनाथध्यान
वक्तृश्रोतृलक्षण
सद्गुरूलक्षण
सच्छिष्यलक्षण
वैराग्यनिरूपण
सगुणध्यान
आत्मनिवेदन
निरभिमानशांती
विविध शिकवण
प्रारब्ध प्रयत्न
संतस्तवन
मीपणनिरसन
पूर्ण समाधान
रघुनाथचरित्र
गुरुशिष्यसंवाद
दृश्य-उच्छेद
एकंकारनिरसन
सत्संगमहिमा
शुद्धज्ञानावरण ऊर्फ अहंकार
अनिर्वाच्य ब्रह्म
