गुरुब्रह्मा गुरुविर्ष्णुः गुरुर्देवो महेश्वरः ।
गुरुः साक्षात् परब्रह्म तस्मै श्री गुरवे नमः।
गुरुपौर्णिमेच्या शुभ मुहूर्तावर जगातील सर्व शिक्षकांना नमन. गुरुचे महत्त्व याला सर्व ऋषीमुनींनी आणि महान व्यक्तींनी उच्च स्थान दिले आहे. संस्कृतमध्ये 'गु' म्हणजे अंधार (अज्ञान) आणि 'रु' म्हणजे प्रकाश (ज्ञान). गुरू आपल्याला अज्ञानाच्या अंधारातून ज्ञानाच्या प्रकाशाकडे घेऊन जातात.
दरवर्षी आषाढ शुक्ल पौर्णिमेला संपूर्ण भारतात गुरुपौर्णिमेचा सण साजरा केला जातो. हिंदू, बौद्ध आणि जैन धर्मातील लोक या दिवशी आपल्या गुरूच्या स्मरणार्थ उपवास, पूजा इत्यादी करून हा सण आपापल्या परीने साजरा करतात.
गुरुपौर्णिमा का साजरी करावी?
वेद, उपनिषद आणि पुराणांचे लेखक महर्षि वेद व्यास जी, 3000 ईसापूर्व या दिवशी जन्मले, त्यांना सर्व मानवजातीचे गुरु मानले जाते आणि त्यांचा जन्मदिवस गुरु पौर्णिमा म्हणून साजरा केला जातो. या दिवशी भगवान गौतम बुद्धांनी सारनाथ येथे प्रथमच प्रवचन दिले होते, असेही मानले जाते. याशिवाय योग परंपरेनुसार या दिवशी भगवान शिवाने सप्तऋषींना योगाचे ज्ञान दिले आणि ते पहिले गुरु झाले.
आपले पालक हे आपल्या आयुष्यातील पहिले शिक्षक आहेत. जो आपलं पालनपोषण करतो, आपल्याला बोलायला, चालायला शिकवतात आणि ऐहिक जगात पहिल्यांदाच सुरुवातीच्या गरजा शिकवतात. त्यामुळे आई-वडिलांचे स्थान सर्वोच्च आहे. जीवनाचा विकास सुरळीत चालण्यासाठी आपल्याला गुरुची गरज आहे. भावी जीवन गुरूंकडून घडवले जाते.
मानवी मनातील विषाचे दुष्ट रूप दूर करण्यात गुरूचे विशेष योगदान आहे. महर्षी वाल्मिकी ज्यांचे पूर्वीचे नाव 'रत्नाकर' होते. आपल्या कुटुंबाचे पोट भरण्यासाठी दस्युकर्म करत होते. महर्षि वाल्मिकीजींनी रामायणासारखे महाकाव्य रचले, हे तेव्हाच शक्य झाले जेव्हा गुरु नारदजींनी त्यांचे हृदय बदलले. आपण सर्वांनी पंचतंत्राच्या कथा वाचल्या किंवा ऐकल्या असतील. कुशल गुरू विष्णू शर्मा यांनी अमरशक्तीच्या तीन अज्ञानी पुत्रांना कथा व इतर माध्यमांतून कसे ज्ञानी केले.
गुरू आणि शिष्य यांचे नाते पुलासारखे असते. गुरूंच्या कृपेने शिष्याचा ध्येयाचा मार्ग सुकर होतो.
स्वामी विवेकानंदांना लहानपणापासूनच ईश्वरप्राप्तीची इच्छा होती. गुरु परमहंसांचा आशीर्वाद मिळाल्यावरच त्यांची ही इच्छा पूर्ण होऊ शकली. गुरूंच्या कृपेनेच आत्मसाक्षात्कार शक्य झाला.
छत्रपती शिवरायांवर त्यांचे गुरू समर्थ गुरु रामदास यांचा प्रभाव कायम होता.
गुरूंनी सांगितलेला एक शब्द किंवा त्यांची प्रतिमा सुद्धा माणसाचे रूप बदलू शकते. कबीर दास जी यांचे त्यांच्या गुरूंप्रती असलेले समर्पण स्पष्ट करणे आवश्यक आहे कारण गुरूंचे महत्त्व कबीर दासजींच्या दोह्यांमध्ये सर्वात जास्त दिसून येते.
एकदा रामानंद जी गंगेत स्नान करण्यासाठी जात असताना पायऱ्या उतरत असताना त्यांचा पाय कबीरदासजींच्या अंगावर पडला. रामानंदजींच्या तोंडून 'राम-राम' हा शब्द बाहेर पडला. कबीर दास जींनी दीक्षा मंत्र म्हणून समान शब्द स्वीकारले आणि रामानंदजींना त्यांचे गुरू म्हणून स्वीकारले.
गुरू गोविन्द दोऊ खङे का के लागु पाँव,
बलिहारी गुरू आपने गोविन्द दियो बताय।
गुरूचे स्थान भगवंतापेक्षा श्रेष्ठ आहे. गुरू आपल्या सुसंस्कृत समाजजीवनाचा आधारस्तंभ आहे. असे अनेक गुरू होऊन गेले, ज्यांनी आपल्या शिष्यांना अशा प्रकारे शिक्षण दिले की त्यांच्या शिष्यांनी राष्ट्राची दिशाच बदलून टाकली.
आचार्य चाणक्य हे एक महान व्यक्तिमत्व होते, ज्यांनी आपल्या विद्वत्ता आणि कर्तृत्वाच्या जोरावर भारतीय इतिहासाची दिशा बदलून टाकली. गुरु चाणक्य हे कुशल राजकारणी आणि उत्तम अर्थतज्ज्ञ म्हणून जगप्रसिद्ध आहेत. आपला वीर शिष्य चंद्रगुप्त मौर्य याला राज्यकर्ते बनवून त्यांनी दाखवलेल्या विलक्षण प्रतिभेची अवघ्या जगाला ओळख आहे.
गुरुपौर्णिमेच्या सणाला फक्त आपल्या गुरूंचे स्मरण करण्याचा प्रयत्न असतो. गुरूचा महिमा दाखवणे म्हणजे सूर्याला दिवा दाखवण्यासारखे आहे. गुरूंची कृपा आपल्या सर्वांवर राहो.
