पाणी हा संपूर्ण सृष्टीच्या जीवनाचा एक मूलभूत आधार आहे आणि त्यात अस्तित्वात असलेले प्राणी आणि वनस्पती, पाण्याशिवाय जीवनाची कल्पना करणे अशक्य आहे, कोणतीही गोष्ट आपल्यापासून दूर गेली की आपल्याला त्याची किंमत कळते असे लोक बरोबर म्हणतात. पाण्याच्या बाबतीतही असेच घडले, जेव्हा देशातील आणि परदेशातील अनेक शहरे शून्य भूजल पातळीवर उभी राहिली तेव्हा लोकांना त्याचे मूल्य समजले. आज संपूर्ण जग पिण्याच्या पाण्याच्या संकटाला तोंड देत आहे, अनियंत्रित पाण्याच्या वापरामुळे भूजल पातळी झपाट्याने खाली जात आहे.
जेव्हा एखाद्या भागात पाण्याच्या वापराची मागणी वाढते आणि पुरवठा कमी होतो आणि ते जलस्रोतांनीही पूर्ण करता येत नाही, तेव्हा त्या भागात राहणाऱ्या लोकांना पाणीटंचाईचा सामना करावा लागतो. पाण्याची ही टंचाई जलसंकट म्हणून ओळखली जाते.
जागतिक जलसंकटाची कारणे-
पावसाचे प्रमाण कमी.
अनियंत्रित पाण्याचा वापर.
लोकसंख्येत वाढ.
जलसंधारणाच्या योग्य तंत्रांचा अभाव.
जागृतीचा अभाव
योग्य आणि दंडात्मक कायद्याचा अभाव.
जागतिक जल संकटाचे परिणाम-
कृषी उत्पादनात पाण्याचा मोठा वाटा आहे, परिणामी कृषी उत्पादनावर परिणाम होतो.
जलसंकटामुळे उपजीविकेला धोका निर्माण झाला आहे, जो लोकांच्या स्थलांतरास कारणीभूत आहे.
पाण्याच्या टंचाईचा परिणाम देशांच्या जीडीपीवर होतो.
जागतिक जलसंकटाचा जैवविविधतेवर थेट आणि नकारात्मक परिणाम होतो.
जलसंकट असलेल्या भागात, मर्यादित जलस्रोतांवर हक्कासाठी हिंसक संघर्ष आणि कायदा व सुव्यवस्था बिघडण्याची शक्यता होते.
जलसंकट कमी करण्यासाठी उपाय -
शेती करताना ज्या पिकांच्या उत्पादनाला कमी पाणी लागते अशा पिकांच्या उत्पादनाला चालना द्यावी.
पावसाचे पाणी साठवण्यासाठी टाक्या, चेक-डॅम, तलाव इत्यादींची व्यवस्था करावी.
पथनाट्य, वृत्तपत्रे, दूरचित्रवाणी इत्यादींद्वारे लोकांमध्ये जनजागृती करून.
दैनंदिन जीवनातील वापरावर नियंत्रण ठेवून
पावसाचे पाणी साठवण करून
वॉटर रेन हार्वेस्टिंग हे एक तंत्र आहे ज्यामध्ये जमिनीतील पाण्याचे पावसाच्या पाण्याने पुनर्भरण केले जाते, पावसाचे पाणी साठवण खालील पद्धतींनी करता येते
पृष्ठभाग पाणी साठवण प्रणाली अवलंबवून
धरण बांधून
छप्पर प्रणाली अवलंबवून
भूमिगत टाक्या बांधून
पाण्याचा पुनर्वापर करून
पुनर्वापर ही एक प्रक्रिया आहे ज्याद्वारे वापरलेले पाणी शुद्ध करून पुन्हा वापरले जाते.
कमी पाणी वापरणाऱ्या पिकांचा वापर करून.
लोकांमध्ये जागृती आणून.
सध्या जलसंकटाने जगभर हाहाकार माजवला आहे. राष्ट्रीयच नव्हे तर आंतरराष्ट्रीय स्तरावरही हा ज्वलंत प्रश्न बनला आहे. याला तोंड देण्यासाठी सरकार योजना आखत आहेत, सामाजिक कार्यकर्ते लोकांना जागरूक करत आहेत आणि शास्त्रज्ञ पर्याय शोधण्याचा प्रयत्न करत आहेत. पाण्याचे मूल्य जाणून त्याचा गैर वापर न करता पाण्याचा योग्य वापर केला पाहिजे.
