भारतीय संस्कृतीचा प्रभाव ज्या देशांवर पडलेला आहे. त्या सर्व देशात गणेश पूजेची परंपरा प्राचीन आहे. भारताच्या पश्चिमेला तुर्कस्तानपासून ते पूर्वेला जपानपर्यंत, उत्तरेला चीनपासून श्रीलंकेपर्यंत गणेश पूजा केली जाते. त्यामध्ये जपान, चीन, इंडोने‍शिया, जावा, बाली बेटे, म्यानमार, थायलंड, कंबोडिया, मंगोलिया, तुर्कस्तान, नेपाळ, तिबेट, सुमात्रा, अफगाणिस्तान, कोरीया, मेसापोटेमिया संस्कृतीचा प्रदेश यांचा समावेश आहे.
ऑक्सफर्ड विद्यापीठातील शास्त्रज्ञ एलिस यांनी यासंदर्भात एक पुस्तक 1936 मध्ये प्रसिद्ध केले. त्यामध्ये तिने विविध देशातील गणेशाचा शोध घेण्याचा प्रयत्न केला. भारतात गणपतीला सिद्धी विनायक, गजानन, गणेश, गणपती, लंबोदर, वक्रतुंड अशा अनेक नावाने ओळखले जाते. तामिळ भाषेत पिल्लयर, म्यानमारमध्ये महापिएन, जपानी भाषेत कांगीतेन, विनायक, शोदेन, चीनमध्ये कुआन-शी-तिएन, मंगोलियामध्ये बातरलारूमरवागान, तर कंबोडीयामध्ये केनेस नावाने ओळखले जाते.
पुढे पहा विविध देशातील गणेश मंदिरांची संक्षिप्त माहिती...
विविध देशातील गणेश मंदिरांची संक्षिप्त माहिती
जपान - जपानमध्ये कांगीतेन, शोदेन आणि विनायक या नावाने गणेशाचा उल्लेख केला जातो. 'कांगीतेन' म्हणजे भाग्याची देवता आणि 'शोदेन' म्हणजे प्रथम देव! हिजोकीत सामान्यत: 'विनायक' शब्दाचा उपयोग केला जातो. जपानी गृह तंत्र धातु योगात वज्रधातु मंडळाचे स्थान अतिशय महत्त्वाचे आहे. या मंडलाच्या रचनेत गणपतीची पाच रूप चित्रित केली आहेत. जपानमध्ये प्रदक्षिणा इशान्य अर्थात पूर्वोत्तर कोनात सुरू केली जाते. 1) पूर्वेला- कोंगो-जाई-तेन (छत्र-विनायक) चे छत्र श्वेत रंगाचे आहे. 2) दक्षिणेला- कोंगो-जिकी-तेन (माल्य-विनायक) यांच्या गळ्यात पुष्पमाळा आहे. 3) पश्चिमेला- कोंगो-एतेनच्या (धनुर्विनायक) हातात धनुष्यबाण आहे. 4) उत्तरेला- जोबुकुतेनच्या (खडग विनायक) हातात खडग असून त्याचा वर्ण लाल रंगाचा आहे. 5) पाचवे कांगीतेनच्या (भाग्य-देवता) एका हातात लाडू आणि दुसर्‍या हातात मुळी आहे.
भारतीयांप्रमाणे जपानमध्ये पूजा करण्यासाठी 'मुद्रा' हे विधान आहे. 'शिंगो-मिक्कयो-झु-इन-शु' नावाचे मंत्रयान-मुद्रा ग्रंथात विनायक मुद्राचा स्पष्ट उल्लेख्‍ा केला आहे. सम्मय-ग्यो-होरिन-इन बोनमध्ये पाच गणेशाचे प्रतीक रूप चित्रित आहे. चार भुजा आणि सहा भुजा असणार्‍या गणेशाचे चित्र एंतजुसी विहारात असून त्याच्या हातात पाश, गदा, लाडू आणि परशू आहे. जिगोंजी विहारात (ताकओ) गणपतीचे एक विशेष मंदिर आहे. येथे प्रत्येक वर्षी विशेष पूजा केली जाते.
