हिंदू धर्म आणि तत्त्वज्ञानात गायीला खूप महत्त्व आहे. खरं तर, गाय हा केवळ दूध देणारा प्राणी नाही, तर ती भारताची संस्कृती आहे, म्हणूनच हिंदू समाज गायीला माता म्हणून संबोधतो. प्रत्यक्षात हा दुधाचा महासागर आहे आणि हे दूधही गायीचे आहे जेथे विष्णू क्षीरसागरात आराम करत आहे. हे सांगते की बलवान होण्यासाठी फक्त गाईचे दूध आवश्यक आहे. जेव्हा असुर आणि दानवांनी मिळून समुद्रमंथन केले. त्या वेळी क्षीरसागरापासून पाच लोकांच्या मातृ स्वरूपा पाच गाई जन्मल्या, ज्यांची नावे नंदा, सुभद्रा, सुरभी, सुशीला आणि बहुला होती. या सर्व गायी सर्व जगासाठी प्रकट झाल्या, याचा अर्थ गायी हा अनादी काळापासून भारतीय संस्कृतीचा भाग आहे. एवढेच नाही तर तिथले सर्व देव हिंदू धर्मात आहेत. असे मानले जाते की सर्व देव गायींमध्ये वास करतात.
असे मानले जाते की जिथे गायींचा समूह बसून निर्भयपणे श्वास घेतो, त्या ठिकाणाचे सौंदर्य वाढते आणि गायी त्या ठिकाणची सर्व पापे हरण करतात. यामुळेच प्रत्येक कुटुंबात गायी पाळण्याची परंपरा फार प्राचीन आहे. गायींना स्वर्गाची पायरी मानली जाते आणि त्यांची स्वर्गात पूजाही केली जाते. गायी सर्व मनोकामना पूर्ण करतात.
गायीशी संबंधित प्रत्येक गोष्ट पवित्र मानली जाते आणि संपूर्ण जगाला शुद्ध करते. शेण, मूत्र, दूध, दही आणि तूप ज्याला पंचगव्य म्हटले जाते, याचे सेवन केल्याने शरीरात पाप जमा होत नाही आणि माणूस निरोगी राहतो. धार्मिक लोक रोज गाईचे दूध, दही आणि तूप खातात. भगवान श्रीकृष्णाचे बालपण त्यांनी गायींच्या सेवेत घालवले ते प्रत्येकाला आठवते. ते स्वतः जंगलात फिरत आणि गायी चरत, म्हणून त्यांना गोपाळ असे नाव देखील पडले. आधुनिक वैद्यकशास्त्रानुसार अनेक संसर्गजन्य रोग गायींना स्पर्श केलेल्या हवेच्या श्वासोच्छवासाने बरे होतात आणि काही गाईला स्पर्श करून बरे होतात.
गाय दान करणे हे महान दान मानले जात असे. गायीची शेपटी धरून माणूस जीवनाचा सागर पार करतो, म्हणजेच गायीचे पालन करून त्याची सेवा केल्याने माणूस प्रगती करतो, असे मानले जाते. ज्यांच्या कुंडलीत पितृदोष आहे अशा लोकांनी पितृपक्षात आपल्या पितरांचे स्मरण करून गाय दान केल्यास त्यांचे दोष दूर होतात.
