माघ कृष्ण प्रतिपदा म्हणजेच गुरुप्रतिपदा. या वर्षी 13 फेब्रुवारी 2025 रोजी साजरी केली जाईल. ज्याप्रकारे सर्वांना माहित आहे की नृसिंह सरस्वती किंवा हे दत्तात्रेयांचे दुसरे अवतार आणि श्री वल्लभांचे उत्तराधिकारी मानले जातात. त्यांनी माघ कृष्ण प्रतिपदेला त्यांचे अवतारकार्य पूर्ण केले. म्हणून या तिथीला गुरुप्रतिपदा म्हणतात.
गुरुप्रतिपदा हा एक अतिशय खास आणि महत्त्वाचा सण आहे. एवढेच नाही तर गाणगापूरमध्ये हा उत्सव खूप मोठ्या प्रमाणात साजरा केला जातो.
या दिवशी नृसिंह सरस्वती स्वामी महाराजांनी श्री क्षेत्र गाणगापूरमध्ये 'निर्गुण पादुका' स्थापन करून आपला अवतार पूर्ण केला. नृसिंह सरस्वती महाराजांनी कृष्णाथिर येथील श्री क्षेत्र औदुंबर येथे एका चातुर्मासासाठी वास्तव्य केले. त्यांनी त्यांची 'विमल पादुका' स्थापन केली आणि वाडीला स्थलांतर केले.
श्री गुरु द्वादशी, अश्विन कृष्ण द्वादशी निमित्त त्यांनी आपली 'मनोहर पादुका' स्थापन केल्या आणि गाणगापूरला निघाले. गाणगापूर येथे 24 वर्षे वास्तव्य करून माघ कृष्ण प्रतिपदा या पावन तिथीला आपल्या ‘निर्गुण पादुका’ स्थापन करून ते लौकिक अर्थाने श्रीशैल्य मल्लिकार्जुन क्षेत्री जाऊन अदृश्य झाले. त्यांनी आपला देह ठेवला नाही, ते फक्त अदृश्य झाले आहेत. या तिन्ही पादुकांना विशेष नावे आहेत. विमल पादुका आणि मनोहर पादुका पाषाणाच्या आहेत आणि निर्गुण पादुका कशापासून बनवल्या आहेत हे कोणालाही माहिती नाही.
विमल पादुका व्यतिरिक्त, इतर दोन पादुकांची नावे श्री गुरुचरित्रात आढळतात. नृसिंह सरस्वती महाराजांनी औदुंबर येथे त्यांच्या धार्मिक विधीमध्ये एक चातुर्मास साजरा केला त्या एकांतवासाचा संदर्भ घेऊनच औदुंबर येथील पादुकांना विमल पादुका म्हणत असावेत. पण श्री गुरुचरित्रात हे नाव उल्लेखलेले नाही. विमल म्हणजे अतिशय शुद्ध.
महाराष्ट्रातील दत्त संप्रदाय नृसिंह सरस्वतीच्या अवतारापासून उद्भवला असे मानले जाते. नरसिंह सरस्वती यांनी शिव, विष्णू, देवी, गणेश आणि नरसिंह यांच्या उपासनेचा उपदेश केला. त्यांच्यामुळेच महाराष्ट्रात दत्तपूजा लोकप्रिय झाली. त्यांच्या निवासस्थानामुळे, औदुंबर, नरसोबाची वाडी, गंगापूर ही गावे दत्त संप्रदायाची तीर्थक्षेत्रे बनली.
ज्या काळात महाराष्ट्राचा प्रवास अंधारात सुरू झाला होता, त्या काळात नृसिंह सरस्वती यांचे जीवनकार्य एका उज्ज्वल मार्गदर्शक प्रकाशासारखे फायदेशीर ठरले. महाराष्ट्राच्या भूमीवर भक्ती आणि मोक्षाचा मार्ग दाखवणारा हा महापुरुष मराठी संस्कृतीच्या इतिहासात 'युगपुरुष' म्हणून नेहमीच राहील. आज हा खास दिवस महाराष्ट्रात मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो.
