दरवर्षी माघ पौर्णिमेला संत रविदास जयंती साजरी केली जाते. संत रविदास हे एक महान भक्ती संत, समाजसुधारक आणि कवी होते ज्यांनी जातीयवाद आणि सामाजिक भेदभावाविरुद्ध आवाज उठवला. त्यांनी दिलेला प्रेम, एकता आणि भक्तीचा संदेश आजही लोकांना प्रेरणा देतो. संत रविदासांचे जीवन आणि त्यांची शिकवण आपल्याला समाजात समानता, प्रेम, भक्ती आणि साधेपणाचे महत्त्व शिकवते. त्यांचे वाक्य आजही प्रासंगिक आहेत आणि मानवतेला योग्य दिशा दाखवतात. संत रविदास जयंतीनिमित्त, आपण त्यांचे संदेश आत्मसात केले पाहिजेत आणि समाजात सुसंवाद आणि बंधुता वाढवली पाहिजे.
जन्म आणि सुरुवातीचे जीवन
संत रविदास यांचा जन्म १५ व्या शतकात उत्तर प्रदेशातील वाराणसी येथे झाला. त्यांचा जन्म एका मोची कुटुंबात झाला, परंतु त्यांनी सामाजिक भेदभावाच्या पलीकडे जाऊन भक्तीचा मार्ग स्वीकारला आणि समाजात समानतेचा संदेश दिला.
जातीविरोधी विचार
संत रविदासांनी समाजात प्रचलित असलेल्या जातिव्यवस्थेला विरोध केला आणि सर्व मानव समान असल्याचे सांगितले. त्यांचा असा विश्वास होता की व्यक्तीची ओळख त्याच्या जातीने नाही तर त्याच्या कृतीने होते.
भक्ती चळवळीत योगदान
संत रविदास हे भक्ती चळवळीतील प्रमुख संतांपैकी एक होते. भक्तीचा मार्ग स्वीकारून त्यांनी देवाची भक्ती सर्वोत्तम असल्याचे घोषित केले आणि निःस्वार्थ प्रेम आणि सेवेवर भर दिला.
गुरु नानक आणि मीराबाई यांच्याशी संबंध
गुरु नानक देव जी आणि मीराबाई यांच्यासह अनेक संतांनी संत रविदासांकडून आध्यात्मिक प्रेरणा घेतल्याचे म्हटले जाते. मीराबाई त्यांना आपले गुरु मानत असत.
संत रविदासांच्या रचना
संत रविदासांनी रचलेले अनेक श्लोक आणि दोहे शिखांच्या पवित्र ग्रंथ 'गुरु ग्रंथ साहिब' मध्ये देखील संकलित केले आहेत. त्यांचे दोन ओळी सोप्या भाषेत खोल आध्यात्मिक संदेश देतात.
संत रविदासांचे प्रसिद्ध दोहे आणि त्यांचे अर्थ
"मन चंगा तो कठौती में गंगा"
अर्थ: जर मन शुद्ध आणि स्वच्छ असेल तर कोणत्याही ठिकाणी केलेले कोणतेही काम शुद्ध असेल. बाह्य दिखाव्यापेक्षा अंतर्गत शुद्धता जास्त महत्त्वाची आहे.
"जाति-जाति में जाति है, जो केतन के पात।
रैदास मानुष नहीं, जो गिनत जाति के साथ।।"
अर्थ: समाजात जातीभेद कृत्रिमरित्या निर्माण केला गेला आहे. खरा माणूस तोच असतो जो जातीच्या आधारावर भेदभाव करत नाही.
"मन ही पूजा मन ही धूप, मन ही सेऊं सहज स्वरूप"
अर्थ: निर्मल मनात देवाचा वास असतो. तुमच्या मनात कोणाप्रती जर द्वेष नसेल, लोभ नसेल, तर तुमचे मन स्वतःच देवाचे मंदिर, दिवा आणि धूप आहे. अशा शुद्ध विचारांच्या मनात देव नेहमीच राहतो.
"ऐसा चाहूँ राज मैं, जहाँ मिले सबन को अन्न।
छोट-बड़ो सब सम बसै, रैदास रहै प्रसन्न।।"
अर्थ: संत रविदास अशा समाजाची कल्पना करतात जिथे कोणीही उपाशी राहणार नाही, सर्वजण समान असतील आणि कोणत्याही प्रकारचा भेदभाव नसेल.
"कह रैदास खालिक सब, एक राम करिम।
रहमान रहीम करीम कह, हिंदू तुरक न भेद।।"
अर्थ: देव सर्वांसाठी सारखाच आहे, मग कोणी त्याला राम म्हणो किंवा रहीम. हिंदू आणि मुस्लिम यांच्यातील फरक केवळ मानवनिर्मित आहे, कारण देवासाठी सर्व समान आहेत.
"ब्राह्मण मत पूजिए जो होवे गुणहीन, पूजिए चरण चंडाल के जो होने गुण प्रवीन"
एखाद्या व्यक्तीची केवळ तो उच्च पदासीन असल्यामुळे पूजा करू नये. जर एखाद्या व्यक्तीमध्ये त्या पदासाठी योग्य गुण नसतील तर त्याची पूजा करू नये. याऐवजी, उच्च पदावर नसलेल्या परंतु खूप सद्गुणी व्यक्तीची पूजा करणे योग्य आहे.
"अब कैसे छूटै राम नाम रट लागा।
मैं तो राम रतन धन पायो।।"
अर्थ: एकदा भक्त रामाच्या नावाने समर्पित झाला की, तो सांसारिक आसक्तींपासून मुक्त होतो आणि केवळ भगवंताच्या प्रेमात लीन होतो.
