॥ श्रीगणेशाय नम: ॥
म्हणे देवाधिदेव ॥ व्रताचा महिमा सांगावा ॥ पुरुषोत्तमा देवाधिदेव ॥ मेघ:श्यामा सुखमूर्ती ॥१॥
भागीरथी जळांत ॥ गाय गुंतली अकस्मात ॥ शिंगें गुंतोनी वृक्ष अडकत ॥ गाय मृत्यु पावली ॥२॥
मग ते गाईसी जन्म झाला ॥ उत्तम ब्राह्मणाच्या कुळाला ॥ सर्वांग अवयव सकळा ॥ परी मुख श्रृंगे गाईचें ॥३॥
ते गौमुखी कन्या पाहूनी आश्चर्य करिती सकळ जन ॥ म्हणती कोण पर्णील ईजलागुन ॥ श्रृंगें करुन भेदील हे ॥४॥
ऐसें विचारुन सकळ ॥ न मागती गांवकरी ॥ विप्र मनी आनंद आढळला ॥ जन्मकर्म ठाऊकें ॥५॥
द्वादशवर्षे पर्यंत ॥ तीस न मानी कोणी गांवात ॥ मग ऋषी मनांत विचारीत ॥ स्नाना भागीरथी जावा ॥६॥
शिष्य एक भाविक जाण ॥ त्यास ऋषी बोले वचन ॥ म्हणे सखया सर्वज्ञ ॥ वचन ऐकें सर्वदां ॥७॥
शिष्य उभा हस्त जोडून ॥ गुरु बोले ती अमृतवचन ॥ भागीरथी तटीं ग्राम पूर्ण ॥ नाम कैलास तयाचें ॥८॥
त्या ग्रामाचे संनिधानी ॥ वृक्ष औदुंबराचे असती दोन्ही ॥ त्याचे संधी शीर अडकोनी ॥ राहिलें आजपर्यंत ॥९॥
कंठापासून अवयव सर्व ॥ भागीरथींत पडले आहे ॥ तेणीं ईचें शरीर उत्तम होय ॥ मुखश्रृंगे गाईचें ॥१०॥
तेथून शीरकमळ काढोनी ॥ टाकिसी जरी भागीरथी जीवनी ॥ इकडे इचें मुख तत्क्षणीं ॥ उत्तम होईल निर्धारें ॥११॥
ऐसें गुरुनाथ सांगतां ॥ शिष्य निघाला तत्वतां ॥ कैलासग्रामा भोंवता ॥ औंदुंबर शोधितसे ॥१२॥
औदुंबराचे संधीमधून ॥ शिकाढिले न लागतां क्षण ॥ टाकिले भागीरथींत नेऊन ॥ इकडे शुध्दमुख जाहले ॥१३॥
शुध्दमुख चंद्रवदन ॥ झाली तेव्हां विप्रकन्या ॥ मागावयालागीं जाण ॥ आले तेव्हां असंख्यात ॥१४॥
परी ऋषी म्हणे त्यासी ॥ यंदां कर्तव्य नाहीं आम्हांसी ॥ ऐसा नेम वदतां पुत्रासी ॥ क्षोभ बहुत आलासे ॥१५॥
म्हणे मी देतों लग्न करुन ॥ मातापुत्र एक होवोनी ॥ ऋषी वचन न मानोनी ॥ कन्या देते जाहले ॥१६॥
गावांत एक विप्र धनवंत ॥ त्याच्या पुत्राप्रती देत ॥ ऋषी मनीं चिंताग्रस्त ॥ म्हणे कैसें करावें ॥१७॥
म्हणे धांवधांव चक्रपाणी ॥ माझे व मानीत पुत्र कामिनी ॥ धनवंता घरीं कन्या देऊनी ॥ मजला असत्य करिताती ॥१८॥
जो म्यां शिष्य पाठविला ॥ त्यास म्यां दिधली ही अबला ॥ तो सखा केव्हां देखेन डोळां ॥ तूंच दयाळा दाखविसी ॥१९॥
ऐसा ऋषी धांवा करीत ॥ तों प्रसन्न होवोनी भगवंत ॥ विप्रजागी बोले मात ॥ धर्मशास्त्र ऐसें असे ॥२०॥
ऐशा स्त्रीचा त्याग करितां ॥ दोष नसे तत्वतां ॥ जिचें वचन पती तत्वतां ॥ त्यागीतां दोष नसे कांही ॥२१॥
ऐसें शास्त्र बोलत ॥ ऐशाविषयीं दृष्टांत ॥ कर्दम शिवध्यानीं रत ॥ अनुष्ठानासी तो गेला ॥२२॥
गृही कामिनी वाट पाहत ॥ येथें नवल काय वर्तलें ॥ झाडाखालीं ऋषी ध्यानस्त ॥ नेत्र लाऊनी बैसला ॥२३॥
ज्या वृक्षाखालीं कर्दमऋषी ॥ तेथें चिमणाचिमणी पक्षी ॥ चिमणी चुकली मार्ग लक्षी ॥ वृक्ष आपुला न दिसे म्हणुनी
॥२४॥
चिमणा वाट पाहतां जाण ॥ रात्र गेली निघोन ॥ चिमणीसीच क्रोध वचन ॥ ममगृहीं येऊं नको ॥२५॥
ही म्हणे रात्री चुकली ॥ हा म्हणे पाप झालें ॥ म्हणोनी ताडन केलें ॥ ते म्हणे शपथ करत्यें मी ॥२६॥
पाप मी नेणें सर्वथा ॥ तुमचे चरण सेवितें आतां ॥ तो म्हणे मी न मानी तत्वतां ॥ दुसरी शपथ दे कांही ॥२७॥
ते म्हणे हा कर्दम ऋषी ॥ याच्या मस्तकीं पापाच्या राशी ॥ त्या मज घडोत अहर्निशीं ॥ म्यां कोणासी भाषण केले
असेल ॥२८॥
ऐसें ऋषीनें ऐकोन ॥ कर्दम बोले हात जोडोन ॥ कोन दोष मजलागुन ॥ घडले तें सांगे कां ॥२९॥
ते म्हणे तुझी कामिनी ॥ मासमासी ऋतु पावोनी ॥ चिंतीत असे तुज मनी ॥ तेणें दु:खें कष्टी बहु ॥३०॥
प्रतीमासी बाळहत्या बारा ॥ तुज घडती ऋषीश्वरा ॥ कर्दम आला घाबरा ॥ दोष खरा मज घडला ॥३१॥
मग तो कर्दम मुनी तेथें आला ॥ अनुष्ठान सारोनि ॥ भोगतीसी देतसे ॥३२॥
शास्त्र मर्यादा ऐसी आहे ॥ दुष्ट स्त्री त्यागीता दोष नाहीं ॥ तैसेच पुत्र मित्र तेही ॥ त्यागितां दोष नसेची ॥३३॥
ऐसी स्त्री पुत्र ऐकून ॥ स्त्रिपुत्र दोघे येऊण ॥ ऋषीचे चरण वंदुन ॥ वचन तेव्हां बोलती ॥३४॥
आले तुमच्या मनासी ॥ कन्यां द्यावी श्रीकृष्णासी ॥ तरी ते मानले आम्हासी ॥ धनिकासी न द्यावी ॥३५॥
ती कन्यां शिष्यासी देऊन ॥ तेणे संतुष्ट पितृमन ॥ आनंदे झालें लग्न ॥ च्यार दिवस पर्यंत ॥६६॥
मग आले कोकिळाव्रत ॥ कन्या नेमेसी करीती ॥ तेणें आनंदे नांदत ॥ धन्य धन्य समृधी ॥३७॥
ऐसें कोकिळा वृताचा महिमा ॥ म्यां सांगीतला तुम्हा ॥ द्रौपदी करिती झाली नेमा ॥ तेणें राज्य पावली ॥३८॥
धर्मा ऐकें सावधान ॥ पुढें कथा पुण्यपावन ॥ ऐकातां पाप निर्दाळन ॥ होय क्षण लागतां ॥३९॥
इति श्रीस्कंदपुराणे ॥ ब्रह्मोत्तरखंडे ॥ कोकिळामहात्म्य ॥ एकविंशतिंतमोऽध्याय: अध्याय ॥२१॥ ओंव्या ॥३९॥
॥ श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥ शुभंभवतु ॥
॥ अध्याय २१ वा समाप्त: ॥
