गीता जयंती 2021: श्रीमद्भगवद्गीतेच्या प्रत्येक श्लोकात ज्ञानाचा अनोखा प्रकाश आहे. मानवी जीवनासाठी या सर्वोत्तम आचारसंहितेचे वेगळेपण म्हणजे हा शांतीचा संदेश युद्धक्षेत्रातून देण्यात आला आहे. आत्मकल्याणाचा मार्ग सांगून अज्ञानी माणसाला विचलित होण्यापासून वाचविणाऱ्या या शास्त्रात कोणत्याही विशिष्ट संप्रदायाच्या नव्हे तर विश्व मानवाच्या हितासाठी ज्ञान, भक्ती आणि कृती यांची वस्तुस्थितीपर चर्चा आहे. यामध्ये अनेक परस्परविरोधी वाटणाऱ्या समजुतींना मानसशास्त्रीय दृष्ट्या गुंफून मानवजातीच्या कल्याणाचा मार्ग मोकळा झाला आहे. त्यामुळेच मानवी व्यवस्थापनाचा एक अद्भुत ग्रंथ म्हणून या कार्याला जागतिक मान्यता मिळाली आहे. सामान्य कर्मवादाचे कर्मयोगात रूपांतर करण्यासाठी गीता तीन माध्यमांवर भर देते-
फळाच्या इच्छेचा त्याग, अहंकारापासून मुक्ती आणि भगवंताला शरण जाणे
वेद आणि उपनिषदांचे सार या सूत्रांमध्ये दिसून येते. ज्ञान, भक्ती आणि कृतीची ही अनोखी त्रिवेणी जितक्या वेळा वाचली जाते तितकी तिच्या ज्ञानाची नवीन गुपिते उघडली जातात, असे तत्त्वदर्शी गूढवादी सांगतात. 18 अध्यायांच्या 700 श्लोकांमध्ये वाहणाऱ्या ज्ञानाच्या या अद्भुत गंगेचा कोणताही मेळ नाही. महाभारतातील श्रीमद्भगवद्गीतेच्या सहाव्या खंडातील 'भीष्म पर्व' भाग. मार्गशीर्ष शुक्ल एकादशीला कुरुक्षेत्राच्या रणभूमीवर श्रीकृष्ण आणि मोहभंग झालेला अर्जुन यांच्यातील हा संवाद झाला. म्हणूनच हा दिवस मोक्षदा एकादशी आणि गीता जयंती म्हणूनही ओळखला जातो.
या पुस्तकाचे 78 भाषांमध्ये 250 हून अधिक भाषांतरे आणि डझनभर भाष्ये झाली यावरून या पुस्तकाच्या लोकप्रियतेचा अंदाज लावता येतो. यातील मुख्य भाष्ये अशी आहेत- अष्टावक्रगीता, अवधूत गीता (दत्तात्रेय महाराज), गीता भाष्य (आदि शंकराचार्य), गीता भाष्य (रामानुज), ज्ञानेश्वरी (संत ज्ञानेश्वर), ईश्वरार्जुन संवाद (परमहंस योगानंद), गीता यथारूप (प्रभुपाद स्वामी), भगवद्गीता का सार (स्वामी क्रियानन्द), गीता साधक संजीवनी (रामसुख दास जी), गीता चिंतन (हनुमान प्रसाद पोद्दार), गूढ़ार्थ दीपिका टीका (मधुसूदन सरस्वती), सुबोधिनी टीका (श्रीधर स्वामी), अनासक्ति योग (महात्मा गांधी), गीता पर निबंध (अरविन्द घोष), गीता रहस्य (बाल गंगाधर तिलक), गीता प्रवचन (विनोबा भावे), यथार्थ गीता (स्वामी अड़गड़ानंद जी), गीता तत्त्व विवेचनी (जयदयाल गोयन्दका).
सनातन धर्माच्या आध्यात्मिक ग्रंथांमध्ये अष्टवक्रगीता हा अमूल्य ग्रंथ मानला जातो. अद्वैत वेदांताचा हा ग्रंथ अष्टावक्र आणि राजा जनक यांच्यातील संवादांचे संकलन आहे. राजा जनकाचे तीन प्रश्न पुस्तकात स्पष्ट केले आहेत – ज्ञान कसे प्राप्त होते? मुक्ती कशी होईल आणि अलिप्तता कशी मिळेल? हे तीन शाश्वत प्रश्न आहेत, जे प्रत्येक वेळी आत्माशोधकांनी विचारले आहेत. या ग्रंथात आत्मज्ञान, वैराग्य, मुक्ती आणि आत्मज्ञान प्राप्त झालेल्या योगींच्या स्थितीचे विस्तृत वर्णन आहे.
अशी आख्यायिका आहे की रामकृष्ण परमहंस यांनीही नरेंद्रला तेच पुस्तक वाचण्यास सांगितले होते, त्यानंतर ते त्यांचे शिष्य बनले आणि नंतर ते स्वामी विवेकानंद म्हणून प्रसिद्ध झाले.
