मीराबाईंचा जीवन परिचय आणि इतिहास : मीरा एक चांगली गायिका, कवयित्री आणि संत देखील होती.मीराबाईचा जन्म कुडकी गावात मेर्टा (राजस्थान) येथे 1498 मध्ये मेर्टा येथील राठोड राव दुदा यांचा मुलगा रतन सिंह यांच्या घरी झाला. मीराचे वडील रतन सिंह राठौर हे जहागीरदार होते आणि आई वीर कुमारी होती. मीराचे पालनपोषण तिच्या आजोबांनी केले. त्यांची आजी भगवान श्रीकृष्णाची निस्सीम भक्त होती ज्यांची देवावर अपार श्रद्धा होती.
आजीची कृष्णाप्रती असलेली भक्ती पाहून मीरा प्रभावित झाली. एके दिवशी वरासोबत लग्नाची मिरवणूक जात असताना मीराने वराला पाहून आजीला तिच्या वराबद्दल विचारायला सुरुवात केली. त्यामुळे आजीने लगेचच गिरधर गोपाळचे नाव सांगितले आणि त्या दिवसापासून मीराने गिरधर गोपालचा वर म्हणून स्वीकार केला.
मीराचे संपूर्ण बालपण मेरता येथे गेले कारण तिचे वडील रतनसिंग राठौर हे बजोलीचे वासलात होते जे मीरासोबत राहत नव्हते.
मीराबाईचा विवाह 1516 मध्ये मेवाडच्या महाराणा संगाचा मोठा मुलगा भोजराज सिंह याच्याशी झाला. भोजराज हा त्यावेळी मेवाडचा युवराज होता.
लग्नाच्या एक-दोन वर्षानंतर, 1518 मध्ये, भोजराजला दिल्ली सल्तनतीविरूद्ध युद्ध करावे लागले. 1521 मध्ये महाराणा संगा आणि मुघल शासक बाबर यांच्यात युद्ध झाले. खानवाची लढाई म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या या युद्धात राणा संगाचा पराभव झाला. खानवाच्या युद्धात राणा संगा आणि त्याचा मुलगा भोजराज मरण पावला.
पती भोजराजच्या मृत्यूनंतर मीराबाई एकाकी पडल्या. पतीच्या हौतात्म्यानंतर तिने स्वतःला भगवान श्रीकृष्णाच्या भक्तीमध्ये मग्न केले.
सावत्र दीर विक्रम सिंग (विक्रमादित्य) याला मीराबाईची संतांसोबत उठून बसण्याची आणि भजने गाण्याची कृती आवडली नाही. त्यांनी मीराला समजावले की आम्ही राजपूत लोक आहोत आणि हे सर्व काम आमचे नाही.
पण मीराबाईने त्यांचे ऐकले नाही आणि कृष्णाच्या भक्तीत तल्लीन राहिली. मीराला कृष्णाच्या भक्तीपासून रोखण्यासाठी विक्रमादित्यने अनेक प्रयत्न केले.
विक्रमादित्यने मीराला विष देऊन तिला साप चावण्याचाही प्रयत्न केला. एके दिवशी त्याने मीरासाठी एका ग्लासमध्ये विष आणि एका भांड्यात साप पाठवला. मान्यतेनुसार, विक्रमादित्यने पाठवलेला साप फुलांचा हार बनला. मीराबाईला मारण्याचे त्यांचे सर्व प्रयत्न भगवान श्रीकृष्णाच्या कृपेने अयशस्वी झाले.
अशा घटना पाहून बाईंनी मेवाड सोडले आणि भगवान श्रीकृष्णांना आपले सर्वस्व मानले.
त्यांनी आपले उर्वरित आयुष्य कृष्णभक्तीत व्यतीत केले. कधी कधी मीराबाई काहीही न खाता-पिता तासनतास भगवान श्रीकृष्णाच्या भक्तीत तल्लीन असायची.
मीराबाईचा मृत्यू
मेवाडची भूमी सोडल्यानंतर मीराबाईंनी स्वतःला कृष्णाच्या भक्तीत पूर्णपणे वाहून घेतले. इतिहासकारांच्या मते मीरा आपल्या आयुष्याच्या शेवटच्या काळात द्वारकेत राहिली होती.
इसवी सन 1547 मध्ये मीराबाई गुजरातमधील डाकोर येथील रणछोड मंदिरात गेल्या आणि तेथे विलीन झाल्या. 1547 मध्ये रणछोडदास मंदिरात मीराबाईंचा मृत्यू झाला असे मानले जाते.आख्यायिकेनुसार , मीराबाई मंदिराच्या आत जाताना दिसल्या, पण बाहेरून परत येताना कोणीच पाहिले नाही.
संत मीराबाई अभंग
श्रीकृष्णाची परमभक्त मीराबाईने 16व्या शतकात 1300 भजन/अभंग लिहून ठेवले आहेत. मीराबाईच्या ह्या भजनांना राजस्थानी बोली भाषेत पाडा किंवा पाडली म्हणत असत. ही सगळी भजन मीराबाईने ब्रीज (वृंदावनात बोलली जाणारी) आणि राजस्थानी भाषेत लिहीली आहेत.
पायो जी मैंने राम रतन धन पायो”
वस्तु अमोलिक दी मेरे सतगुरु, कृपा कर अपनायो।
पायो जी मैंने राम रतन धन पायो।।
जन्म जन्म की पूंजी पाई, जग में सबी खुमायो।
पायो जी मैंने राम रतन धन पायो।।
खर्च ना खुटे, चोर ना लुटे, दिन दिन बढ़त सवायो।
पायो जी मैंने राम रतन धन पायो।।
सत की नाव खेवटिया सतगुरु, भवसागर,तरवयो।
पायो जी मैंने राम रतन धन पायो।।
मीरा के प्रभु गिरधर नगर, हर्ष हर्ष जस गायो।
पायो जी मैंने राम रतन धन पायो।।
