श्रीगणेशाय नमः ॥
॥ श्रीकृष्णाय नमः ॥
जय जय भक्तवत्सला आनंदकंदा ॥ परमपुरुषा सच्चिदानंदा ॥ जगदुद्धारा जगद्वंद्या ॥ श्यामसुंदरा गोविंदा ॥१॥
जय भीमातटनिकटवासिया ॥ पुंदरीकवरदा यादवराया ॥ जघनीं कर ठेवूनियां ॥ वाट पाहसी भक्तांची ॥२॥
नाना पातकी चोर जार ॥ ब्रह्मद्वेषी गोहत्यार ॥ दर्शना येतांचि उद्धार ॥ करिसी त्यांचा क्षणमात्रें ॥३॥
गजेंद्र पशु अति अज्ञान ॥ संकटीं स्मरला तुजलागून ॥ त्याचें ऐकोनि करुणावचन ॥ सुदर्शन प्रेरिलें ॥४॥
शिक्षा करूनि नक्रासी ॥ भेटी दिधली गजेंद्रासी ॥ विमानीं बैसवितां तयासी ॥ नक्र तुजसी हांसला ॥५॥
नक्र बोलिला तुजलागून ॥ तुझें नाम पतितपावन ॥ आणि माझा अव्हेर करून ॥ जासी घेऊन गजेंद्रा ॥६॥
तरी पतितपावन बिरुद असे चरणीं ॥ तें सोडूनि दे चक्रपाणी ॥ ऐसी ऐकूनि नक्रवाणी ॥ तोही विमानीं घातला ॥७॥
भक्त अभक्त दोघे जण ॥ त्यांस दिधलें सायुज्यसदन ॥ ऐसे वर्णितां तुझे गुण ॥ आला शीण फणिवरा ॥८॥
तुझें गुणकथामृत ॥ इंद्रादिदेवां नव्हे प्राप्त ॥ अनन्यभावें प्रेमळ भक्त ॥ कथासारामृत त्यां देसी ॥९॥
कनवाळू माय कां जैसी ॥ लेंकुरें बैसवोनि निजपंक्तीसी ॥ ग्रास घाली तयांसी ॥ मोह मानसीं धरूनि ॥१०॥
तेवीं तूं आपुले भक्तजनां ॥ कथामृत वर्षोनि पान्हा ॥ ग्रास घालिसी जगज्जीवना ॥ मनमोहना गोविंदा ॥११॥
ऐसे निजभक्त त्वां आपुले ॥ कथामृतजेवणीं बैसविले ॥ मीही याचक ते वेळे ॥ दीन अन्नार्थी पातलों ॥१२॥
कथामृत जेवण जेवितां ॥ तृप्ति झाली निजभक्तां ॥ त्यांचें उच्छिष्ट पाठवीं मज अनाथा पाठवी ॥१३॥
दीनदयाळा रुक्मिणीपती ॥ तुझी अद्भुत ऐकून कीर्ती ॥ तिष्ठत बैसला महीपती ॥ प्रेम उचित पाठवीं ॥१४॥
कलियुगीं भक्त अति प्रेमळ ॥ त्यांची चरित्रें अति रसाळ ॥ तूं बोलविसी घननीळ ॥ तैसीं वर्णीन गोविंदा ॥१५॥
आतां ऐका श्रोतेजन ॥ क्षीरसागरीं शेषशयन ॥ निजले असतां नारायण ॥ तों भक्तजन पातले ॥१६॥
उद्धव अक्रूर वाल्मीक ॥ ध्रुव प्रर्‍हाद आणि शुक ॥ जवळी येऊनि सम्यक ॥ यदुनायक वंदिला ॥१७॥
तों वाल्मीकास म्हणे जगदुद्धार ॥ कलियुगीं दोष जाहले दुर्धर ॥ त्वां मृत्युलोकीं धरून अवतार ॥ करावा उद्धार जनांचा ॥१८॥
माझे गुण नामकीर्तन ॥ भविष्य कथिलें जें रामायण ॥ ते संस्कृत वाणी न कळे जाण ॥ अज्ञानजनां कलियुगीं ॥१९॥
तरी मृत्युलोकीं अवतार धरून ॥ भजनीं लावीं अवघे जन ॥ ऐसें ऐकून वचन ॥ केलें नमन वाल्मीकें ॥२०॥
उत्तरदेशीं हस्तनापुरीं ॥ कनोजब्राह्मणाचिये घरीं ॥ वाल्मीकऋषि ते अवसरीं ॥ अवतार धरी निजलीलें ॥२१॥
आत्माराम नामामिधान ॥ धर्मशीळ पुण्यपावन ॥ अकबर राजा होता जाण ॥ करी सेवन तयाचें ॥२२॥
आत्माराम ब्राह्मण चतुर ॥ रायाची कृपा तयावर ॥ त्याचे उदरीं अवतार ॥ घेतला सत्वर वाल्मीकें ॥२३॥
जातकर्म नामधर्म । करिता जाहला द्विजोत्तम ॥ तुलसीदास ठेवूनि नाम ॥ खेळवी सप्रेम आवडीं ॥२४॥
दिवसेंदिवस थोर जाहला ॥ मायबापें व्रतबंध केला ॥ द्वादश वर्षें त्याजला ॥ ब्रह्मचारी ठेविलें ॥२५॥
स्नान संध्या वेदाध्ययन ॥ विधियुक्त करविलें जाण ॥ त्यावरी वधू विचारून ॥ केलें लग्न तयाचें ॥२६॥
बालत्व रसोनि जातां ॥ तारुण्यदशा अंगा येतां ॥ प्रीति जडली उभयतां ॥ वियोग सर्वथा न साहे ॥२७॥
नाना वस्त्रे आणि भूषणें ॥ मुक्ताहार दिव्य रत्नें ॥ केशर कस्तूरी चंदन सुमनें ॥ पीतवर्ण नागवेली ॥२८॥
एला लवंगा जायफळ ॥ भोग भोगीत नित्यकाळ ॥ वेगळें होतां वियोगानळ ॥ तुलसीदासा न साहे ॥२९॥
तुलसीदासाची निजकांता ॥ तिचें नाम देवी ममता ॥ अनन्यभावें पतिव्रता ॥ सेवा करी तयाची ॥३०॥
तंव कोणे एके अवसरीं ॥ अकबर राजा चालिला स्वारी ॥ तुलसीदासा सत्वरी ॥ समागमें पैं गेला ॥३१॥
तों मागें ममताईकारण ॥ मूळ आलें माहेरींहून ॥ म्हणती तुझे मातेकारण ॥ व्यथा दारुण जाहली ॥३२॥
डोळेभेट तीस देऊन ॥ मागुती येईं फिरून ॥ ऐसें ऐकोन वचन ॥ शोक करी आक्रोशें ॥३३॥
मातेची व्यथा ऐकोनि कानीं ॥ घाबरी झाली तये क्षणीं ॥ मुळारी म्हणती तिजलागुनी ॥ असत्य आम्ही बोलिलों ॥३४॥
भेटीसी झाले फार दिवस ॥ तुज न पाठवी तुलसीदास ॥ म्हणूनि असत्य वचनास ॥ बोलिलों आम्ही जाण पां ॥३५॥
ममताई म्हणे तयांप्रती ॥ स्वारीसी गेले निजपती ॥ तों मी जाऊनि मातेप्रति ॥ भेटोनि येईन सत्वर ॥३६॥
पुसोनि सासूसासर्‍य़ांसी ॥ ममताई गेली माहेरासी ॥ तों तुळसीदास तेचि दिवसीं ॥ सायंकाळीं पातले ॥३७॥
मातेसी पुसोनि त्वरित ॥ ऐकिला सकळ वृत्तांत ॥ म्हणे प्रिये मज कां येथ ॥ टाकोनि गेलीस ये काळीं ॥३८॥
निद्रा न लागे करितां शयन ॥ तेथूनि सत्वर निघाला जाण ॥ पांच कोश रात्रीसेसे चालोन ॥ श्वसुरगृहासी पातला ॥३९॥
रात्र झाली प्रहर दोन ॥ कपाटें अडकलीं असतां जाण ॥ तुलसीदास विलोकून ॥ पाहता झाला सभोंवतें ॥४०॥
तों महासर्प अति विशाळ ॥ लोंबत देखिला तत्काळ ॥ हातीं धरूनि ते वेळ ॥ उपरीवरी चढियेला ॥४१॥
मंदिरीं प्रवेशतां जाण ॥ जागे झाले सेवक जन ॥ पाहती जंव विलोकून ॥ तंव तुळसीदासा देखिलें ॥४२॥
ममतादेवी लावण्यखाणी ॥ जागी झाली तये क्षणीं ॥ भ्रतारासी देखोनि नयनीं ॥ चमत्कारूनि ऊठली ॥४३॥
भ्रतार म्हणे लावण्यखाणी ॥ कां आलीस मज टाकूनी ॥ पांच कोश वाट चालूनी ॥ तुजकारणें मी आलों ॥४४॥
कांता म्हणे ते वेळां ॥ यमुनेसी पूर तुंबळ आला ॥ मंदिरीं प्रवेश कैसा झाला ॥ हें मजला कळेना ॥४५॥
तुलसीदासें दिधलें उत्तर ॥ तुझी माझी प्रीति थोर ॥ उपरीवरूनि टाकिला दोर ॥ तो धरूनि मी आलों ॥४६॥
ऐकोनि म्हणे पतिव्रता ॥ असत्य वचन कां बोलतां ॥ म्यां कधीं उपरीवरुता ॥ दोर नाहीं टाकिला ॥४७॥
सत्य असत्य न कळे जाण ॥ म्हणे दाखवा मजलागून ॥ सवें घेऊनि सेवकजन ॥ दीप लावून पाहाती ॥४८॥
तों महासर्प अति विशाळ ॥ लोंबत देखिला ते वेळ ॥ विस्मित झाले सकळ ॥ नवल वाटलें तयासी ॥४९॥
भ्रतारातें धरूनि करी ॥ कांता पातली निजमंदिरीं ॥ म्हणे प्राणनाथा अवधारीं ॥ वचन माझें ये वेळे ॥५०॥
तूं शहाणा चतुर म्हणविसी ॥ परी विवेक नाहीं तुजपासीं ॥ अज्ञानमद अहर्निशीं ॥ तुजपासीं वसतसे ॥५१॥
माय बाप बंधु सज्जन ॥ सर्व संपत्ति आणि धन ॥ सांडोनि एवढे रात्रीं येणें ॥ मजकारणें कां केलें ॥५२॥
महासर्प नरी तुम्हांस डसता ॥ तरी प्राणासी आपुल्या मुकतां ॥ अनित्य संसार प्राणनाथा ॥ तुज सर्वथा कळेना ॥५३॥
माझा काम धरून ॥ रात्रीं आलासी धांवोन ॥ परी आम्हां स्त्रियांच्या संगतीन ॥ नाश बहुत पावले ॥५४॥
अहल्या सुंदर देखोन ॥ इंद्र पातला लुब्ध होऊन ॥ आम्हां स्त्रियांचे संगतीन ॥ नाश बहुत पातले ॥५५॥
सीतेचा मनीं काम धरितां जाण ॥ नाश पावला रावण ॥ आम्हां स्त्रियांचे संगतीन ॥ नाश बहुत पातले ॥५६॥
दीपाची झगमग देखोन ॥ पतंग मरण पावती जाण ॥ आम्हां स्त्रियांचे संगतीन ॥ नाश बहुत पातले ॥५७॥
हृदयीं नोळखतां आत्माराम ॥ भ्रांत विषयीं धरिती काम ॥ श्रीराम सकळांचा विश्राम ॥ त्यासी अधम नेणती ॥५८॥
पुत्र दारा संपत्ति धन ॥ प्राणियासी आवडती जीवाहून ॥ त्याच रीतीं श्रीहरिचरण ॥ आठवितां जाण सार्थक ॥५९॥
ममतादेवीं ऐसें बोलतां ॥ अनुताप जाहला निजचित्ता ॥ सत्य माते म्हणोनि कांता ॥ तुलसीदासें नमियेली ॥६०॥
बाळकें धरितां खदिरांगार ॥ माता राखी तयासी सत्वर ॥ तैसा आजि उपकार थोर ॥ मजकारणें त्वां केला ॥६१॥
ऐसें बोलोनि तिजकारण ॥ तेथून सत्वर निघाला जाण ॥ पूर्वजन्मींचें जें कारण ॥ मागील सर्व आठवलें ॥६२॥
म्हणे मी वाल्मीकि वैष्णव कीं ॥ अवतार घेतला मृत्युलोकीं ॥ श्रीरामचरित्रें गाऊनि मुखीं ॥ जन भक्तीस लावावे ॥६३॥
विषयसुख नाशवंत ॥ भोगीत गुंतलों होतों येथ ॥ ऐसा अनुताप धरूनि चित्तांत ॥ आनंदवनासी पातला ॥६४॥
करूनि भागीरथीचें स्थान ॥ तीव्र मांडिलें अनुष्ठान ॥ वर्जिलें अन्न फळभक्षण ॥ गलितपत्रें खातसे ॥६५॥
प्रातःकाळीं करूनि स्नान ॥ करी श्रीरामाचें स्मरण ॥ म्हणे अयोध्यावासी जानकीजीवन ॥ द्यावें दर्शन मजलागीं ॥६६॥
शौच करावया कारण ॥ अरण्यांत जातसे जाण ॥ उरलें उदक तें टाकून वृक्षातळीं देतसे ॥६७॥
द्वादश वर्षेंपर्यंत जाण ॥ ऐसें करितां अनुष्ठान ॥ अहोरात्र नामस्मरण ॥ नाही खंडण क्षणमात्र ॥६८॥
तंव कोणे एके दिवशीं ॥ तुलसीदास गेले शौचासी ॥ उरलें उदक त्या स्थलासी टाकूनियां दिधलें ॥६९॥
तों महाभयानक त्वरित ॥ पिशाच देखिलें अकस्मात ॥ दोनी कर जोडोनि तेथ ॥ उभा ठाकला सन्मुख ॥७०॥
तुलसीदासासी बोले वचन ॥ प्रसन्न जाहलों तुजकारण ॥ कांहीं मागसील वरदान ॥ तुजकारणें देईन मी ॥७१॥
तुलसीदास म्हणे त्यास ॥ तूं कोण हें सांग मजसी ॥ काय प्रसन्न जाहलों म्हणसी ॥ हें मजसी कळेना ॥७२॥
येरू म्हणे मी पिशाच जाण ॥ येथे असतों बहुत दिन ॥ तुम्ही उदक देतां टाकून ॥ तें मी प्राशन करीतसें ॥७३॥
वाणी कूप सरिता समुद्र ॥ यांचें प्राशन करावया नीर ॥ आम्हांसी नाहीं अधिकार ॥ तृषा फार लागतां ॥७४॥
द्वादश वरुषेंपर्यंत जाण ॥ तुम्ही मज करविलें उदकपान ॥ कांहीं आज्ञा मजकारण ॥ कराल तें देईन मी ॥७५॥
तुलसीदासाचें विस्मित मन ॥ म्हणे इच्छीत होतों श्रीरामदर्शन ॥ त्याचें फळ मजकारण ॥ भूत प्रसन्न जाहलें कीं ॥७६॥
चूतवृक्ष सायासें लाविला ॥ तों वृंदावनफळें आलीं त्याला ॥ तेवीं अनुष्ठान करितां मजला ॥ भूत प्रसन्न जाहलें कीं ॥७७॥
इच्छीत होतों नंदिनी दर्शन ॥ तों सूकर ठाकलें पुढें येऊन ॥ तेवीं न होतां श्रीरामदर्शन ॥ भूत प्रसन्न जाहलें कीं ॥७८॥
शर्करेचें केलें आळें ॥ त्यांत उगवलीं तुंबिनीफळें ॥ तेवीं अनुष्ठान करितां भलें ॥ भूत प्रसन्न जाहलें कीं ॥७९॥
राजहंस येतां चांग ॥ तों अकस्मात देखिला काग ॥ तैसा न भेटता श्रीरंग ॥ भूत प्रसन्न जाहलें कीं ॥८०॥
सत्संग पाहतां जाण ॥ तों निंदक ठाकले पुढें येऊन ॥ तेवीं न भेटतां जानकीजीवन ॥ भूत प्रसन्न जाहलें कीं ॥८१॥
अध्यात्मविद्या इच्छितां मनीं ॥ तों कोकशास्त्र ऐकिलें कर्णीं ॥ तेवीं न भेटतां चापपाणी ॥ भूत प्रसन्न जाहलें कीं ॥८२॥
कल्पतरूची छाया इच्छितां जाण ॥ तों अकस्मात देखिलें सिंदीवन ॥ तेवीं न भेटतां रघुनंदन ॥ भूत प्रसन्न जाहलें कीं ॥८३॥
सिद्धांतज्ञान इच्छितां मनीं ॥ तों पाखंडगाथा ऐकिली श्रवणीं ॥ तेवीं न भेटतां चापपाणी ॥ भूत प्रसन्न जाहलें कीं ॥८४॥
मुक्ताफळांच्या इच्छितां हारा ॥ तों पुढें येऊनि पडल्या गारा ॥ तेवीं न देखतां जानकीवरा ॥ भूत प्रसन्न जाहलें कीं ॥८५॥
इच्छितां क्षीराब्धिदर्शन ॥ तों अकस्मात देखिलें थिल्लरीजीवन ॥ तेवीं न भेटतां रावणमर्दन ॥ भूत प्रसन्न जाहलें कीं ॥८६॥
ऐकोनि पिशाच बोले वचन ॥ तूं चतुर दिसतोसी विचक्षण ॥ परी मज योग्य असेल तें मागणें जाण ॥ संकोच मनीं न धरावा ॥८७॥
जया आपुलें कार्य साधणें ॥ तेणें म्हणावें थोर लाहानें ॥ स्वागी रितां जाणें ॥ मुशींत सोनें आटेना ॥८८॥
सूक्ष्म दोरा अव्हेरितां ॥ पुष्पहार न ये ओंवितां ॥ लोहसुई हातीं न घेतां ॥ अंगी अव्हे शिवितां न ये कीं ॥८९॥
सिंदीफडे अपवित्र म्हणोनी ॥ अव्हेरूं नये केरसुणी ॥ नीच पदार्थ विचक्षणीं ॥ कार्यसाधनीं घेतले ॥९०॥
तुलसीदास म्हणे त्यासी ॥ प्रसन्न झालों मज म्हणसी ॥ तरी अधिक इच्छा नसे मानसीं ॥ श्रीरामासी भेटवीं ॥९१॥
रामनाम कानीं ऐकतां ॥ पिशाच सरतसे मागुता ॥ म्हणे हीं अक्षरें मुखीं वदतां ॥ नाश सर्वथा पावेन मी ॥९२॥
तुम्ही भेट इच्छितां चित्तीं ॥ त्याचा सेवक तो मारुती ॥ त्याचें दर्शन निश्चिती ॥ तुम्हांप्रती करवीन मी ॥९३॥
तुलसीदास वचन बोलत ॥ कोठें आहे वायुसुत ॥ तो मज दाखवीं त्वरित ॥ माझा हेत पुरवील तो ॥९४॥
पिशाच बोले व अचन ॥ तूं नित्य करिसी पुराण श्रवण ॥ तेथें येतसे वृद्ध ब्राह्मण ॥ तोचि जाण मारुती ॥९५॥
तो जरी म्हणशील कोण ॥ तेही तुज सांगतों खूण ॥ सर्वांआधीं बैसे येऊण ॥ सर्वांमागून जातसे ॥९६॥
हातीं काठी डोयीस टोपी ॥ जीर्ण वस्त्र आणि लंगोटी ॥ ऐसें रूप देखसी दृष्टीं ॥ वानरजेठी तोचि पैं ॥९७॥
ऐसें वचन बोलून ॥ पिशाच अदृश्य झाला जाण ॥ तुलसीदास परतोन ॥ आश्रमासी पातला ॥९८॥
दुसरे दिवशीं करूनि स्नान ॥ नित्य नेम नामस्मरण ॥ जेथें होत पुराणश्रवण ॥ तेथें गेला सत्वर ॥९९॥
तों अकस्मात वृद्ध ब्राह्मण ॥ तेथें बैसलासे येऊन ॥ पिशाचें सांगितली खूण ॥ तैसीं चिन्हें देखिलीं ॥१००॥
पुराण समाप्त होतां जाण ॥ श्रोते गेले सर्व उठोन ॥ तयांमागून वृद्ध ब्राह्मण ॥ धरूनि मौन निघाला ॥१॥
तयासवेंच लागवेगें ॥ तुलसीदास जातसे मागें ॥ नगराबाहेर हनुमान वेगें ॥ त्वरें करून जातसे ॥२॥
एकांत देखोनि ते अवसरीं ॥ ब्राह्मणाचे चरण धरी ॥ म्हणे स्वामी मजवरी ॥ कृपा करीं समर्था ॥३॥
ब्राह्मण म्हणे रे तूं कोण ॥ स्पर्श केला मजकारण ॥ मी तों अनाथ गरीब दीन ॥ धरिले चरण कां माझे ॥४॥
तुलसीदास तयासी बोलत ॥ तुम्ही रामभक्त कीं हनुमंत ॥ ऐसें बोलोनि त्वरित ॥ मागुती लागे चरणांसी ॥५॥
हनुमंत विचारी मनीं ॥ म्हणे हा अवतरला वाल्मीकिमुनी ॥ आलिंगन देऊन तेच क्षणीं ॥ प्रेमेंकरून भेटले ॥६॥
तुलसीदासासी हनुमंत म्हणे ॥ प्रसन्न जाहलों तुजकारणें ॥ येरू म्हणे कृपादानें ॥ इच्छित मन आहे कीं ॥७॥
श्रीरामाचें दर्शन ॥ मजलागीं होय ऐसें करण ॥ अवश्य म्हणोनि हनुमान ॥ अदृश्य झाला तेधवां ॥८॥
हनुमंत म्हणे श्रीरामाकारण ॥ एक ऐका माझें वचन ॥ तुलसीदास भक्त जाण ॥ अवतार पूर्ण वाल्मीकीचा ॥९॥
सगुण दर्शन साक्षात ॥ तयालागीं द्यावें निश्चित ॥ ऐसा माझा आहे हेत ॥ पुरावीं मनोरथ स्वामिया ॥११०॥
ऐकोनि मारुतीचें वचन ॥ अवश्य म्हणे रघुनंदन ॥ सकळ वानर बोलावून ॥ घेतलें सैन्य सांगतें ॥११॥
तुलसीदासाचे आश्रमावरूनी ॥ त्वरें चालिले कोदडपाणी ॥ परी तो नोळखेचि तये क्षणीं ॥ म्हणे अविंध कोणी जातसे ॥१२॥
वानर दिसती महावीर ॥ अविंध राजा श्रीरघुवीर ॥ ऐसें देखोनि नमस्कार ॥ तुलसीदासें न केला ॥१३॥
तयामागून वायुसुत ॥ तुलसीदासाच्या आश्रमा येत ॥ म्हणे तुझा जैसा होता हेत ॥ तो रघुनाथें पुरविला ॥१४॥
येरू म्हणे वायुसुता ॥ मी भेटलों नाहीं रघुनाथा ॥ मारुति म्हणे रे आतां ॥ आश्रमावरून गेला कीं ॥१५॥
तुलसीदास म्हणे तो अविंध सत्य ॥ आश्रमावरूनि गेला त्वरित ॥ नाही देखिला रघुनाथ ॥ अपूर्ण हेत राहिला कीं ॥१६॥
हनुमंत म्म्हणे ते अवसरीं ॥ कामधेनु आली होती घरीं ॥ ते अजा म्हणोनि बाहेरी ॥ चतुरा तुवां घातली ॥१७॥
स्वइच्छें मार्गीं चालतां ॥ तों परीस देखिला अवचितां ॥ तो खडा म्हणूनि तत्वतां ॥ कैसा टाकिला सुजाणा ॥१८॥
रावा सुजाण चतुर भला ॥ अवचित तुझिया आश्रमा आला ॥ तो कपोत तुज भासला ॥ म्हणोनि पाळिला नाहीं कीं ॥१९॥
कल्पतरूचें भेटलें जें वन ॥ तें तुज भासलें सिंदीसमान ॥ तेवीं जातां श्रीरघुनंदन ॥ तुवां ओळखिलें नाहीं कीं ॥१२०॥
कीं महापर्वकाळीं दीन ॥ अवचित घरा आला ब्राह्मण ॥ तो अजापाळ म्हणोन ॥ अव्हेरिला तुवां कीं ॥२१॥
मुक्ताफळांचे हार देखोनी ॥ते तुज भासले कां चमणी ॥ तेवीं जातां कोदंडपाणी ॥ तुवां ओळखिलें नाहीं कीं ॥२२॥
राजहंसाची गेली झांक ॥ ते तुज भासले जैसे काक ॥ तेवीं जातां श्रीरघुनायक ॥ तुवां नमिलें नाहीं कीं ॥२३॥
निर्धनाघरीं भानवसीं ॥ लक्ष्मी आली आपैसी ॥ ते तयासी वाटली दासी ॥ तैसें तुवां केलें कीं ॥२४॥
कीं निर्दैवे घर उकलितां ॥ तों सुवर्णहोन लागले हाता ॥ ते वाळू म्हणोनि तत्त्वतां ॥ अव्हेरूनि टाकिले कीं ॥२५॥
मैलागिरी शुद्ध चंदन ॥ तो तुज भासला जैसा हिंगण ॥ तेंवीं जातां रघुनंदन ॥ तुवां ओळखिला नाहीं कीं ॥२६॥
पिनाकपाणी पार्वतीरमण ॥ याचकरूप आला धरून ॥ नाहीं दिधलें भिक्षादान ॥ तैसें तुवां केलें कीं ॥२७॥
तुलसीदास म्हणे स्वामी ॥ अन्याय लावितां मजलागुनी ॥ परी विश्वंभर चक्रपाणी ॥ विश्व व्यापूनि दिसेना ॥२८॥
सुवर्णाचे अलंकार ॥ परी सुवर्ण न म्हणती अज्ञानी नर ॥ नीरापासोनि होतें क्षीर ॥ परी नीरा क्षीर न म्हणावें ॥२९॥
नीर अवघेंचि आहे एक ॥ परी चातक न घेती भूमीचें उदक ॥ तेवीं श्रीरामउपासक ॥ स्वरूपें अनेक न मानिती ॥१३०॥
अयोध्यावासी जानकीजीवन ॥ हातीं धरूनि धनुष्यबाण ॥ जैसें वाल्मीकें वर्णिलें ध्यान ॥ मजलागोन तें दावा ॥३१॥
ऐसें ऐकोनियां वचन ॥ मारुति जाहला हास्यवदन ॥ म्हणे तुझे मनोरथ पूर्ण ॥ श्रीरघुनंदन करील कीं ॥३२॥
ऐसें बोलोनि तयाप्रती ॥ अदृश्य जाहला मारुती ॥ ध्यानांत आणोनि श्रीराममूर्ती ॥ स्तवन प्रीतीं आरंभिलें ॥३३॥
जय जय अयोध्यावासी सीतारमणा ॥ रावणांतका धनुष्यधारणा ॥ पतितपावना दीनोद्धारणा ॥ दानवमर्दना श्रीरामा ॥३४॥
श्रीराम म्हणे गा मारुती ॥ आजि कां बहुत मांडिली स्तुती ॥ काय मनोरथ धरूनि चित्तीं ॥ स्तवन प्रीतीं आरंभिलें ॥३५॥
हनुमंत म्हणे श्रीरामा ॥ भक्तकामकल्पद्रुमा ॥ सगुणरूपा मेघश्यामा ॥ तुलसीदासासी भेटावें ॥३६॥
ऐकूनि मारुतीचें वचन ॥ काय बोलिले रघुनंदन ॥ कलियुगीं साक्षात दर्शन ॥ त्याजकारणें होय कैसें ॥३७॥
हनुमंत म्हणे हृषीकेशी ॥ तो अवतरला वाल्मीकिऋषी ॥ तुम्हींचि आज्ञा दिधली त्यासी ॥ जन भक्तीसी लावावे ॥३८॥
ऐकोनि मारुतीचें वचन ॥ काय बोलिला रघुनंदन ॥ तूं सांगसी तें ऐकेन ॥ न मोडीं वचन कल्पांतीं ॥३९॥
श्रीराम सीता लक्ष्मण ॥ सगुण अवतारस्वरूप धरून ॥ हनुमंताचे समागमें जाण ॥ श्रीरघुनंदन चालिले ॥१४०॥
पुढें होऊनि मारुति भक्त ॥ तुलसीदासासी सांगे मात ॥ म्हणे आजि तुझे मनोरथ ॥ श्रीरघुनाथ पुरवील कीं ॥४१॥
मारुतीचे वचनास ॥ ऐकोनि हर्षला तुलसीदास ॥ तों पुढें देखिला अयोध्याधीश ॥ त्या सुखास पार नाहीं ॥४२॥
मुकुट विराजे देदीप्यमान ॥ पीतांबरधारी घनश्यामवर्ण ॥ हातीं घेतले धनुष्यबाण ॥ श्रीरघुनंदन देखिला ॥४३॥
अनन्यभावें दंडवत ॥ तुलसीदास घाली त्वरित ॥ कृपावंतें तुलसीभक्त ॥ श्रीरघुनाथें आलिंगिला ॥४४॥
हनुमंत म्हणे तूं दैवागळा ॥ श्रीरामस्वरूप देखिलें डोळां ॥ मागें त्वां जे वर्णिली लीला ॥ ते जना सकळां सांगावी ॥४५॥
योग याग वेदाध्ययन ॥ कलियुगीं नव्हे हें साधन ॥ तरी नाममहिमा प्रकट करून ॥ लावीं जन भक्तीसी ॥४६॥
श्रीरामासी सांगे सत्वर ॥ याचे मस्तकीं ठेवा कर ॥ वचन ऐकोनि श्रीरघुवीर ॥ अभयवर दीधला ॥४७॥
ऐसें देऊनि वरदान ॥ अदृश्य जाहले सीतारमण ॥ तुलसीदास प्रेमेंकरून ॥ श्रीरामगुण वर्णितसे ॥४८॥
वाराणसीचे सकळ जन ॥ श्रवण करिती हरि कीर्तन ॥ तुलसीदासासी जाण ॥ मठ बांधोन दिधला ॥४९॥
कोणी श्रीमंत भाविकजन ॥ अनुग्रह दिधला त्यांकारण ॥ ते नानापदार्थ आणून ॥ याचे आश्रमीं देतातीए ॥१५०॥
तुलसीदासाचिया पक्तीं ॥ सहस्र ब्राह्मण नित्य जेविती ॥ दीन याचक अन्नार्थी ॥ येतां पावती संतोष ॥५१॥
जनांत प्रशंसा जाहली फार ॥ द्रव्य आणूनि देती अपार ॥ कनकपात्रें थोर थोर ॥ रुपें अपार अणगित ॥५२॥
कोणी देत अथवा नेत ॥ कोणी निंदित कोणी स्तवित ॥ परी तुलसीदास अलिप्त ॥ हर्षशोकांत पडेना ॥५३॥
जैसे आकाशाचे ठायीं ॥ तीनही काळ येती पाहीं ॥ परी तें संगदोषें कांहीं ॥ लिप्त नाहीं सर्वथा ॥५४॥
ब्राह्मणभोजन जाहलियावर ॥ होय कीर्तनाचा गजर ॥ भाविक लोक येती फार ॥ नामउच्चार करावया ॥५५॥
कपाटें मोकळीं ठेवून ॥ निद्रा करिती सकळ जन ॥ स्वप्न सुषुप्ति जागरण ॥ श्रीरामचरण आठविती ॥५६॥
तों दोघे तस्कर मिळोनी ॥ विचार केला दृढ त्यांनीं ॥म्हणती तुलसीदासाचे आश्रमीं ॥ वर्जिता कोणी दिसेना ॥५७॥
तेथें जाऊनि निर्भयचित्तें ॥ सुवर्णपात्राचें भरून भरतें ॥ ओझें जाईळ जें आपणातें ॥ आपले हातें तें घेऊं ॥५८॥
हरिकीर्तन होतां जाण ॥ निद्रित जाहले अवघे जन ॥ तंव दोघे तस्कर येऊन ॥ चोरीस जाण प्रवर्तले ॥५९॥
सुवर्णपात्रें घेऊनि करें ॥ मोटा बांधिल्या अति सत्वरें ॥ मस्तकीं घेऊनियां भारे ॥ जाती चोर लगबगें ॥१६०॥
द्वारापाशीं लवकर येत ॥ तों दोघे धनुर्धर बैसले तेथ ॥ धनुष्यबाण धरून हातांत ॥ प्रतापवंत बैसले ॥६१॥
तस्करांचें विस्मित मन ॥ म्हणती येथें नव्हतें कीं रक्षण ॥ तेथोनि सत्वर परतोन ॥ उत्तरद्वारा पातले ॥६२॥
तों किरीटकुंडलें देदीप्यमान ॥ हातीं घेऊनि धनुष्यबाण ॥ तस्करीं देखिले दुरून ॥ लज्जायमान ते जाहले ॥६३॥
दक्षिणद्वाराजवळ गेले ॥ तंव तेथेंही तैसेच बैसले ॥ तस्करांसी नवल वाटलें ॥ परतोनि बैसले तैसेचि ॥६४॥
विचार करिती दोघे जण ॥ धनुर्धर जातील उठोन ॥ मग सुवर्णपात्रें घेऊन ॥ सत्वर जाऊं घरासी ॥६५॥
ऐसें म्हणूनियां तस्कर ॥ उगेच बैसले घटिका चार॥ द्वारापासीं सत्वर ॥ मागुती पाहती जाऊनि ॥६६॥
तों तैसेच बैसले दोघे जण ॥ हातीं असती धनुष्यबाण ॥ आकर्ण ओढी ओढून ॥ ठाण मांडोनि उभे कीं ॥६७॥
तस्कर जाहले भयभीत ॥ सुवर्णपात्रें टाकिलीं समस्त ॥ द्वारापासीं मागुती जात ॥ परी ते जाऊं न देती ॥६८॥
रात्र सरली चिंता करितां ॥ अरुणोदय जाहला अवचिता ॥ कांकडआरतीस तत्त्वता ॥ सकळ भक्त उठिले ॥६९॥
प्रातःस्मरण जाहलियावरी ॥ तुलसीदास आले बाहेरी ॥ तों दोघे तस्कर सत्वरी ॥ येऊनि चरणीं लागले ॥१७०॥
क्षमा करा आमुचा अपराध ॥ तस्कर जाहले सद्गद ॥ तुलसीदास म्हणे प्रसिद्ध ॥ कोण तुम्ही हें मज सांगा ॥७१॥
ते म्हणती आम्ही तस्कर ॥ चोरीस पातलों कीं साचार ॥ तों द्वारापासीं धनुर्धर ॥ बैसले जाऊं न देती ॥७२॥
सुवर्णपत्रांच्या बांधोनि मोटा ॥ तिष्टत बैसलों तुमचे मठा ॥ ऐसा अपराध जाहला मोठा ॥ क्षमा करीं तूं दयाळा ॥७३॥
तूं रामभक्त परम उदार ॥ रात्रीं ठेविसी मुक्तद्वार ॥ म्हणोनि निर्भय आम्ही चोर ॥ पातलों सत्य जाण पां ॥७४॥
शिष्यसंप्रदायीं बहुत जन ॥ तुलसीदास पुसे त्यांकारण ॥ द्वारापासीं रक्षक कोण ॥ मज न कळत ठेविले कां ॥७५॥
म्यां सांगितलें तुम्हांप्रती ॥ कोण देती अथवा नेती ॥ तें समान मानूनि चित्तीं ॥ श्रीराम प्रीतीं भजा कीं ॥७६॥
शिष्य बोलती वाहूनि आण ॥ साक्ष आहेत तुमचे चरण ॥ द्वारापासीं रक्षक कोण ॥ हें न जाणो स्वामिया ॥७७॥
तस्कर बोलती वचन ॥ किरीटकुंडलें विराजमान ॥ पीतांबरधारी श्यामवर्ण ॥ अजूनि बैसले आहेत कीं ॥७८॥
आश्चर्य वाटलें सकळांसी ॥ येऊनि पाहती द्वारापासीं ॥ तंव कांहीं न दिसे तयांसी ॥ नवल सकळांसी वाटलें ॥७९॥
तुलसीदासाचे नेत्रकमळीं ॥ अश्रु आले ते वेळीं ॥ म्हणे श्रीराम लक्ष्मण ये काळीं ॥ द्वाररक्षक जाहले कीं ॥१८०॥
नाना योगवज्रासनीं बैसतां ॥ प्राप्त नव्हेचि तीर्थें करितां ॥ त्या अयोध्यावासी रघुनाथा ॥ द्वारपाळ म्यां केलें कीं ॥८१॥
एकपत्नी एकबाण ॥ ज्याचा निश्चय एकवचन ॥ तो रावणांतक रघुनंदन ॥ द्वारपाळ येथें झाला कीं ॥८२॥
चरण लागतां साचार ॥ केला अहल्येचा उद्धार ॥ जो कैवल्यदानी अति उदार ॥ द्वाररक्षक जाहला कीं ॥८३॥
मग म्हणे जय जय रघुवीरा ॥ परमपुरुषा अतिउदारा ॥ नीलग्रीव शंभूच्या प्रियकरा ॥ विश्वोद्धारा रामकृष्णा ॥८४॥
तूं लक्ष्मीकांत अति उदार ॥ उपमन्यु मागतां किंचित क्षीर ॥ त्वां ऐकोनि तयाचें उत्तर ॥ क्षीरसागर त्या देसी ॥८५॥
मांडीवरी बैसों नेदी पिता ॥ ध्रुवबाळक रुसोनि जातां ॥ अढळपदीं रमाकांता ॥ स्थापिला तुवां कौतुकें ॥८६॥
बिभीषण तुझा प्रियकर ॥ तयासी दिधलें सुवर्णनगर ॥ आणि सुवर्णपात्रें नेतां तस्कर ॥ कृपण थोर जाहलासी कीं ॥८७॥
मग म्हणे तस्करांप्रती ॥ जी इच्छा असेल तुमचे चित्तीं ॥ तें घेऊनि जा सदनाप्रती ॥ संकोच चित्तीं न धरावा ॥८८॥
ऐसें ऐकूनि उत्तर ॥ चरणां लागले तस्कर ॥ कृपा करावी आम्हांवर ॥ अभय कर ठेवूनि ॥८९॥
आम्हीं तों पतित दुर्जन ॥ वेष्टिलों होतों अविद्येन ॥ परी तुमचे संगतीचें महिमान ॥ श्रीरामदर्शन जाहलें कीं ॥१९०॥
परिसाच स्वाभाविक गुण ॥ लोह लागतां करी सुवर्ण ॥ तेवीं तुझें आम्हीं करितां छळण ॥ श्रीरामदर्शन जाहलें कीं ॥९१॥
तुझें दर्शन होतांचि जाण ॥ दुर्बुद्धि गेली देहांतून ॥ जैसा उदयासी येतां दिन ॥ तिमिरं जाण दिसेना ॥९२॥
तुलसीदास म्हणे त्यांस ॥ तुमचें भाग्यअति विशेष ॥ न करितां कांहीं आयास ॥ दर्शन दिधलें श्रीरामें ॥९३॥
रानांत भाजी घेतांघेतां ॥ तों अमृतवल्ली लागली हाता ॥ कीं गांवदरीं गारा वेंचितां ॥ परीस अवचितां सांपडला ॥९४॥
कांजी मागतां घरोघरीं ॥ तों सुधारस आला पदरीं ॥ सायास करितां दीपावरी ॥ तों रवीचि घरीं पातला ॥९५॥
कोकशास्त्र पाहतां पाहतां ॥ तों वेदांतचि लागला हाता ॥ कांचमणि ओंवीत असतां ॥ मुक्ताहार हाता आला ॥९६॥
बाभूळ पाहतां वनांतरीं ॥ तों पुढें देखिला मैलागिरी ॥ पाहूं जातां यमनगरी ॥ तों वैकुंठपुरी देखिली ॥९७॥
ऐसें ऐकोनि तस्कर ॥ मागुती करिती नमस्कार ॥ दुर्बुद्धि टाकूनि निरंतर ॥ यांच्या आश्रमीं राहिले ॥९८॥
श्रीभागवतीं कृष्णनाथ ॥ उद्धवासी सांगे निजगुह्यार्थं ॥ मत्प्राप्तीचा जया हेत ॥ तेणें सत्समागम धरावा ॥९९॥
सत्समागमेंकरून ॥ श्रवणीं पडे हरिकीर्तन ॥ चोर जार जे होते दुर्जन ॥ साधु जन ते जाहले ॥२००॥
श्रवण कीर्तन नामस्मरण ॥ नित्य घडे त्यांकारण ॥ ऐसें होतां बहुत दिन ॥ तों नवल अपूर्व वर्तलें ॥१॥
तुलसीदासाचे आश्रमासी ॥ ब्राह्मण बैसले भोजनासी ॥ नानापरींचीं अन्नें तयांसी ॥ घृतशर्करायुक्त वाढिली ॥२॥
हातीं संकल्प घेतां जाण ॥ विप्र बोलती ब्रह्मार्पण ॥ तों द्वारापासीं एक ब्राह्मण ॥ काय बोले तें ऐका ॥३॥
प्रथम बोलोनि सीताराम ॥ म्हणे मी ब्रह्महत्यारी परम ॥ कांहीं द्या मज भिक्षान्न ॥ ऐसें वचन बोलिला ॥४॥
वचन ऐकोनि रकळ जन ॥ तटस्थ बैसले ब्राह्मण ॥ तुलसीदास बाहेर येऊन ॥ दिधलें आलिंगन तयासी ॥५॥
विप्रासी धरूनियां हातीं ॥ आणॊनि बैसविला निजपंक्तीं ॥ म्हणे स्वामी कृपामूर्ती ॥ वचन माझें एक ऐका ॥६॥
सीताराम ऐसें वचन ॥ तुम्हीं केलें उच्चारण ॥ ब्रह्महत्यादिदोषतृण ॥ तेव्हांच दग्ध जाहलें कीं ॥७॥
ऐसें बोलूनि तयासी ॥ म्हणे ग्रास घ्यावा ब्राह्मणासी ॥ ऐकतां ऐसिया वचनासी ॥ विप्र तयासी बोलती ॥८॥
षट्शास्त्रीं निपुण पंडित ॥ तुलसीदासासी काय बोलत ॥ ब्रह्महत्यारी या पंक्तीत ॥ कवण्या आधारें बैसविला ॥९॥
तुलसिदास म्हणे त्यांसी ॥ एक आधार आहे यासी ॥ राम म्हणतां निजवाचेसी ॥ ब्रह्महत्या कैसी राहील ॥२१०॥
श्रीभागवतीं कृष्णनाथ ॥ उद्धवासी सांगे निजगुह्यार्थ ॥ नाममहिमा अति अद्भुत ॥ कलियुगांत असे पैं ॥११॥
स्नानसंध्या करितां जाण ॥ आधीं केलें केशव नारायण ॥ व्यंग होतां ब्रह्मकर्म जाण ॥ विष्णुस्मरणें पूर्ण होय ॥१२॥
पितृश्राद्ध सांग आचरतां ॥ शेवटीं जनार्दनस्वरूपीं अर्पितां ॥ हरिनामावांचूनि अन्यथा ॥ कर्म सर्वथा न चाले ॥१३॥
लग्ननिश्चय करितां जाण ॥ घटितार्थ पाहतां छत्तीस गुण ॥ शेवटीं लक्ष्मीकांतस्मरण ॥ केल्यावांचोनि सरेना ॥१४॥
अंतकाळीं प्रायश्चित्त घेतीं ॥ शेवटीं नाम उच्चारिती ॥ पार्वती रमण कैलासपती ॥ राम प्रीतीं जपतो कीं ॥१५॥
महापातकी गणिका जाण ॥ राघव म्हणे शुकाकारण ॥ महादोष हेंचि तृण ॥ नामवह्नीनें जळालें ॥१६॥
भ्रष्टला ब्राह्मण अजामिळ ॥ त्याचा मांडला अंतकाळ ॥ नारायण स्मरतां बाळ ॥ दोष तकाळ जळाले ॥१७॥
ब्राह्मण म्हणती विचक्षणा ॥ सत्य न वाटे आमुचे मना ॥ कांहीं साक्ष दाखवी जनां ॥ संशयखंडना तैं होय ॥१८॥
तुलसीदास म्हणे विप्रांसी ॥ कोणती साक्ष मागतां मजपासीं ॥ धरामर म्हणती तयासी ॥ नैवेद्य नंदीसी दाखवावा ॥१९॥
कैलासपति विश्वेश्वर ॥ त्यापुढें आहे नंदिकेश्वर ॥ अन्नपात्र भरूनि सत्वर ॥ समर्पण तुम्ही करा कीं ॥२२०॥
प्रत्यक्ष नंदी पाषाणमूर्ती ॥ नैवेद्य भक्षील तुम्हांहातीं ॥ तरीचि ब्रह्महत्यारी पंक्तीं ॥ आम्हीं बैसवूं ये वेळे ॥२१॥
नाना दृष्टांत देऊनि आम्हांसी ॥ नाममहिमा बहु सांगसी ॥ प्रत्यक्ष साक्ष हे दाखविसी ॥ सत्य मानसी तैं वाटे ॥२२॥
मुखें सांगतां साखरगोडी ॥ रसनेची न पुरे आवडी ॥ तेवीं तूं सांगसी नामप्रौढी ॥ परी विकल्पओढी सोडीना ॥२३॥
सुलाखणीनें टोंचूनि नाण ॥ खरें पारखिती सज्ञान ॥ तेवीं साक्ष कांहीं दाखवून ॥ संशयखंडन करावें ॥२४॥
कां मोहर्‍यांसी गुंडाळोनि सूत ॥ टाकूनि पाहती अग्नींत ॥ तेवीं हरिनामाची प्रचीत ॥ दावीं निश्चित आम्हांसी ॥२५॥
कीं हिरा ठेवूनि ऐरणीवरी ॥ पारखी घण हाणिती वरी ॥ तेवीं नाममहिमा ये अवसरीं ॥ दाखवीं सत्वरी सुजाणा ॥२६॥
ऐसी ऐकोनि विप्रवाणी ॥ तुलसीदास हर्षले मनीं ॥ अन्नपात्र सत्वर घेऊनी ॥ विश्वेश्वरसदनीं चालिले ॥२७॥
सकळ विप्र उठोन ॥ तेही चालिले तयामागून ॥ सभामंडपीं उभे राहून ॥ कौतुक अवघे पाहाती ॥२८॥
अन्नपात्र घेऊनि करीं ॥ तुलसीदास आले महाद्वारीं ॥ हात जोडोनि ते अवसरीं ॥ नमन करिती साष्टांगें ॥२९॥
म्हणे जय जय चंद्रमौळी सत्वरीं ॥ नीलकंठा खट्वांगधारी ॥ मृडानीवरा त्रिपुरारी ॥ वचन अवधारीं दीनांचें ॥२३०॥
महाविष अति दारुण ॥ तुम्हीं केलें जैं प्राशन ॥ सर्वांगाचें जाहलें दहन ॥ नामस्मरण तैं केलें ॥३१॥
राम हीं अक्षरें दोन्ही जपतां ॥ शीतळ जाहलासी विश्वनाथा ॥ हें सत्य असेल तरी आतां ॥ नैवेद्य भक्षिता होय नंदी ॥३२॥
ऐसी ऐकोनियां वाणी ॥ नवल वर्तलें तये क्षणीं ॥ पाषाणनंदी सत्वर उठोनी ॥ श्वास टाकूनि फुंपत ॥३३॥
नैवेद्य भक्षूनि सकळ ॥ मग खादली पत्रावळ ॥ कौतुक पाहती सकळ ॥ धन्य काळ सुदिन तो ॥३४॥
ऐसें कौतुक दाखवूनि त्वरित ॥ नंदी बैसला निवांत ॥ भक्तमहिमा अति अद्भुत ॥ न कळे अंत श्रुतिशास्त्रां ॥३५॥
नामस्मरणीं वैष्णववीर ॥ सकळ करिती जयजयकार ॥ तुलसीदासासी नमस्कार ॥ सकळ द्विजवर घालिती ॥३६॥
म्हणती धन्य तूं वैष्णववीर ॥ सिद्धांतज्ञानी अति चतुर ॥ पूर्व वाल्मीकीचा अवतार ॥ कळलें साचार आम्हांसी ॥३७॥
तारांगणात चंद्र वरिष्ठ ॥ कीं पक्षियांमाजी गरुड श्रेष्ठ ॥
