अध्याय बत्तीसावा - श्लोक १ ते ५०
श्रीगणेशाय नमः ॥
भक्तवल्लभ त्रिभुवनेश्वर ॥ सुवेळाचळीं रणरंगधीर ॥ जैसा निरभ्र नभीं पूर्णचंद्र ॥ तैसा रघुवीर शोभतसे ॥१॥
रावणासी कळला समाचार ॥ करूनि अहिमहींचा संहार ॥ सुवेळेसी आला रघुवीर ॥ गर्जती वानर जयजयकारें ॥२॥
रावण परम चिंताक्रांत ॥ हृदयीं आठवला इंद्रजित ॥ तळमळ वाटे मनांत ॥ म्हणे काय व्यर्थ वांचोनि ॥३॥
दीपेंविण जैसें सदन ॥ कीं नासिकाविण वदन ॥ कीं बुबुळाविण नयन ॥ व्यर्थ जैसे न शोभती ॥४॥
इंद्रजिताविण लंका ॥ तैसी शून्य दिसे देखा ॥ ऐसें बोलतां राक्षसनायका ॥ आवेश बहुत चढियेला ॥५॥
म्हणे लंकेमाजी दळ ॥ अवघें सिद्ध करा सकळ ॥ ऐसी आज्ञा होतां प्रबळ ॥ रणतुरें वाजों लागली ॥६॥
सवें निघाले उरले प्रधान ॥ जैसा भगणीं वेष्टिला रोहिणीरमण ॥ चतुरंगदळेंसी रावण ॥ लंकेबाहेर निघाला ॥७॥
पादातिदळ अश्व रथ ॥ यांचें कोण करील गणित ॥ पर्वतासमान गज अद्भुत ॥ कोट्यानुकोटी चालिले ॥८॥
सहस्र सूर्यांचे तेज लोपत ॥ तैसा रावणाचा मुख्य रथ ॥ त्यावरी शस्त्रास्त्रमंडित ॥ लंकानाथ बैसला ॥९॥
रणासी आला दशकंधर ॥ देखतां क्रोधावले वानर ॥ घेऊन शिळा तरुवर ॥ हांका देत धांविन्नले ॥१०॥
रावणें चापासि लावूनियां गुण ॥ करिता जाहला घोर संधान ॥ वानरीं अरिसैन्यावरी पर्जन्य ॥ पर्वतांचा पाडिला ॥११॥
असंख्यात सोडिले बाण ॥ तितुकेही पर्वत फोडून ॥ यवपिष्टवत करून ॥ सैन्याबाहेर पाडिले ॥१२॥
चपळेहून बाण तीक्ष्ण ॥ दशमुखें सोडिले दारुण ॥ सोडोनि संग्रामाचें ठाण ॥ वानरगण माघारले ॥१३॥
ऐसें देखोनि रणरंगधीर ॥ अयोध्यानाथ प्रचंड वीर ॥ कोदंड चढवून सत्वर ॥ लाविला शर ते काळीं ॥१४॥
अग्नीसीं झगटला कर्पूर ॥ मग उगा न राहे वैश्वानर ॥ वृषभ येता व्याघ्र ॥ सहसा स्थिर न राहे ॥१५॥
तैसा प्रतापार्क रघुनंदन ॥ विषकंठवंद्य जगन्मोहन ॥ दशकंठासी लक्षून ॥ सोडिले बाण ते काळीं ॥१६॥
असंभाव्य रामाचे बाण ॥ सुटले अमोघ चापापासून ॥ जैसे चतुराचे मुखांतून ॥ अपार शब्द निघती पैं ॥१७॥
कीं मेघाहून अवधारा ॥ अपार पडती तोयधारा ॥ किंवा ओंकारापासूनि अपारा ॥ ध्वनि जैसे उमटती ॥१८॥
कीं मूळमायेपासूनि एकसरें ॥ असंख्य जीवसृष्टि उभारे ॥ तैसें एका बाणापासूनि त्वरें ॥ असंख्य शर निघती पैं ॥१९॥
सुटतां अद्भुत प्रभंजन ॥ जलदजाल जाय वितळोन ॥ तैसे राक्षस छिन्नभिन्न ॥ बहुत जाहले ते काळीं ॥२०॥
ऐसें देखतां दशकंधरें ॥ प्रेरिलीं तेव्हां असंख्य शस्त्रें ॥ परी तितुकींही राजीवनेत्रें ॥ हेळामात्रें निवारिलीं ॥२१॥
जें जें शस्त्र टाकी दशकंधर ॥ त्याहूनि विशेष रघुवीर ॥ जैसा प्रवृत्तिशास्त्रींचा विचार ॥ वेदांती उडवी एकाच शब्दें ॥२२॥
कीं लहरियां समवेत सरितापती ॥ एकदांच प्राशी अगस्ती ॥ कीं तिमिरजाळाची वस्ती ॥ उगवतां गभस्ति जेवीं नुरे ॥२३॥
जैसा मेघ वर्षतां अपार ॥ वणवा विझूनि जाय समग्र ॥ तैसें रामापुढें न चले शस्त्र ॥ दशकंधर तटस्थ पाहे ॥२४॥
भूतें चेष्टा बहुत करिती ॥ परी कृतांतासीं न चलती ॥ कीं सुटतां मारुतगती ॥ मेघपडळ केवीं बाधे ॥२५॥
ऐसें देखोनि रावण ॥ कोपारूढ जाहला दारुण ॥ विचारूनि काढिले पांच बाण ॥ कीं ते पंचबाण कृतांताचे ॥२६॥
कीं पंचाग्नींचीं स्वरूपें तत्वतां ॥ किंवा पांच काढिल्या विद्युल्लता ॥ लक्षोनियां जनकजामाता ॥ सोडिता जाहला रावण ॥२७॥
राघवें योजिलें निवारण ॥ तों अकस्मात आले पंचबाण ॥ सच्चिदानंदतनु भेदोन ॥ पलीकडे रूतले ॥२८॥
पंचशर भेदोनि गेले ॥ परी रामाचें वज्रठाण न चळे ॥ जैसा पंचबाणांचेनि मेळें ॥ मारुति न ढळे कल्पांतीं ॥२९॥
हाणितां कुठार तीक्ष्ण ॥ वृक्ष न जाय सोडोनि स्थान ॥ कीं वर्षतां अपार धन ॥ अचळ बैसका सोडीना ॥३०॥
निंदक निंदिती अपार ॥ न ढळे साधूचें अंतर ॥ कीं प्रल्हादासी लावितां विखार ॥ परी तो धीर सोडीना ॥३१॥
तैसें रामठाण अति गंभीर ॥ चळलें नाहीं अणुमात्र ॥ रामासी भेदले पांच शर ॥ म्हणोनि रावण तोषला ॥३२॥
यावरी राजाधिराज रघुनाथ ॥ परम चतुर रणपंडित ॥ चापासी बाण लावूनि सप्त ॥ दशकंठावरी सोडिले ॥३३॥
दशमुखाचें हृदय फोडून ॥ पलीकडे लंकेसी गेले सप्त बाण ॥ त्या व्यथेनें रावण ॥ मूर्च्छा येऊन पडों पाहें ॥३४॥
राघवतनु परम सुकुमार ॥ भेदोनि गेले पंच शर ॥ तें देखोनि सौमित्र ॥ स्नेहेंकरून उचंबळला ॥३५॥
पाठींसी घालूनि रघुनंदन ॥ सौमित्र मांडोनि वज्रठाण ॥ सोडोनि अर्धचंद्रबाण ॥ सारथि मारिला रावणाचा ॥३६॥
आणिक सोडिले दश बाण ॥ दाही धनुष्यें पाडिलीं छेदून ॥ तों पुढें धांवोनि बिभीषण ॥ अष्ट बाण सोडिले ॥३७॥
रावणरथींचे अष्ट तुरंग ॥ बिभीषणें मारिले सवेंग ॥ सवेंचि एक बाणें अव्यंग ॥ ध्वजही खालीं पाडिला ॥३८॥
दुसरा आणोनि स्यंदन ॥ त्यावर बैसला रावण ॥ क्षोभला जैसा प्रळयाग्न ॥ तप्त पूर्ण तेवीं जाहला ॥३९॥
मग ब्रह्मशक्ति परम दारुण ॥ बिभीषणावरी प्रेरी दशानन ॥ अनिवार शक्ति जाणून ॥ लक्ष्मण पुढें जाहला ॥४०॥
जैसें पडतां दारुण ॥ पुढें होय करींचें वोडण ॥ तैसा तो ऊर्मिलाजीवन ॥ बिभीषणापुढें जाहला ॥४१॥
शक्ति येत जैसी सौदामिनी ॥ राघवानुजें बाण सोडोनी ॥ गगनीं भाग त्रय करूनी ॥ असुरवाहिनीवरी पाडिली ॥४२॥
जैसा अविधीनें जपता मंत्र ॥ होय जेवीं आपला संहार ॥ तैसी शक्ति पडतां असुर ॥ दग्ध बहुत जाहले ॥४३॥
शक्ति व्यर्थ गेली जाणोन ॥ बिभीषणासी बोले रावण ॥ सौमित्राचे पाठीसीं दडोन ॥ कां रे संग्राम करितोसी ॥४४॥
रामासी भेटोनि मूर्खा ॥ संकट भेदावया देखा ॥ दीन वचनें बोलिलासी नेटका ॥ प्राण आपुला रक्षिला ॥४५॥
आम्ही राक्षस मृगनायक ॥ आम्हांत जन्मलासी तूं जंबुक ॥ कुळाभिमान सांडूनि देख ॥ शरण गेलासी शत्रूतें ॥४६॥
आम्ही पाळिलें तुज इतुके दिन ॥ जैसें भस्मांत घातले अवदान ॥ किंवा प्रेत शृंगारून ॥ व्यर्थ जैसें मिनविलें ॥४७॥
कीं नारी सुंदर पद्मिण ॥ षंढासी दिधली नेऊन ॥ तैसें तुझें पाळण ॥ व्यर्थ आम्हीं केले रे ॥४८॥
अरे बिभीषणा शतमूर्खा ॥ वैरियाचा जाहलासी सखा ॥ दीनवचन बोलोनि कीटका ॥ कुळक्षय केला रे ॥४९॥
बिभीषण म्हणे रे बुद्धिहीना ॥ दशग्रीवा कपटिया मलिना ॥ मी शरण आलों रघुनंदना ॥ जन्ममरणातीत जाहलों ॥५०॥
अध्याय बत्तीसावा - श्लोक ५१ ते १००
मी तुज सांगितलें हित ॥ परी तूं नायकसी उन्मत्त ॥ कुळक्षय जाहला समस्त ॥ तुजही रघुनाथ वधील पैं ॥५१॥
ऐसें बिभीषण बोलत ॥ रावण जाहला क्रोधयुक्त ॥ करकरां खाऊनि दांत ॥ श्वासोच्छ्वास टाकीतसे ॥५२॥
तुज राखीतसे सौमित्र ॥ तरी त्यासी करीन चूर ॥ माझा इंद्रजित विजयी पुत्र ॥ येणेंचि गिळिला निकुंभिले ॥५३॥
अतिकायाऐसें निधान ॥ येणेंचि गिळिलें न लागतां क्षण ॥ तरी या सौमित्राचा आजि प्राण ॥ समरांगणीं घेईन मी ॥५४॥
ऐसें बोलोनि लंकापति ॥ धगधगित काढिली शक्ती ॥ गवसणी काढितांचि जगतीं ॥ तेज अद्भुत पसरलें ॥५५॥
कीं प्रळायाग्नीची शिखा प्रबळ ॥ किंवा कृतांतजिव्हा तेजाळ ॥ कीं ती प्रळयमेघांतील ॥ मुख्य चपळा निवडीली ॥५७॥
कीं सप्तकोटि -मंत्रतेज पाहीं ॥ एकवटलें शक्तीचें ठायीं ॥ ते मयें दशग्रीव जांवई ॥ म्हणोनि उचित दीधली ॥५८॥
ते मयशक्ति काढून पाहीं ॥ कधी कोणावर घातली नाहीं ॥ ते सौमित्रावरी ते समयीं ॥ रावण प्रेरिता जाहला ॥५९॥
न्यासासहित जपोनि मंत्र ॥ सोडोनी दिधली सत्वर ॥ नवखंडधरित्री अंबर ॥ तडाडलें ते काळीं ॥६०॥
सहस्र विजा कडकडती ॥ तैसी अनिवार धांवे शक्ति ॥ भयें व्यापिला सरितापति ॥ आंग टाकों पाहती दिग्गज ॥६१॥
देव विमानें पळविती ॥ गिरिकंदरीं वानर दडती ॥ एक मूर्च्छा येऊनि पडती ॥ न उठती मागुती ॥६२॥
दोनी दळें भयातुर ॥ पळों लागले महावीर ॥ तों ब्रह्मांडासी देणार धीर ॥ रुद्रावतार धांविन्नला ॥६३॥
मारुती बळिया जगजेठी ॥ तेणें धरिली वाममुष्टी ॥ मोडावी तों उठाउठीं ॥ दिव्य स्त्रीरूप जाहली ॥६४॥
मग ते म्हणे मारुतीसी ॥ ब्रह्मचारी तूं म्हणविसी ॥ परस्त्रियेसीं कां झोंबसी ॥ सोडी वेगेसी जाऊं दे ॥६५॥
मी रावणकन्या साचार ॥ आजि वरीन सौमित्र वीर ॥ सोडीं जाऊंदे सत्वर ॥ मुहूर्तवेळा जातसे ॥६६॥
मारुति योगी इंद्रयजित ॥ स्त्री म्हणोनि सोडिली अकस्मात ॥ तंव ती जाहली पूर्ववत ॥ प्रळय करीत चालली ॥६७॥
वानरदळीं मांडला आकांत ॥ देव जाहले भयभीत ॥ म्हणती मयशक्ति अद्भुत ॥ कोणावरी पडेल हे ॥६८॥
तंव लक्ष्मण लक्षित ॥ मनोवेगें शक्ति येत ॥ ते छेदावया सुमित्रासुत ॥ बाण आकर्ण ओढीतसे ॥६९॥
जैसी चपळा ये कडकडोनी ॥ तैसी हृदयीं बैसे येउनी ॥ वक्षस्थळ चूर्ण करूनी ॥ जाय निघूनि पृष्ठिद्वारें ॥७०॥
पृथ्वी फोडूनि शक्ति गेली ॥ पाताळोदकीं ते विझाली ॥ असो सौमित्राची तनु पडली ॥ भूमीवरी निचेष्टित ॥७१॥
मृत्तिकाघट जेवीं होय चूर्ण ॥ फणस पडे पवनें विदारून ॥ तैसा सुमित्रानंदन ॥ छिन्नभिन्न जाहला ॥७२॥
मग एकचि जाहला हाहाकार ॥ देव गजबजले समग्र ॥ रणीं पडला सौमित्र ॥ वानरदळ शोकर करी ॥७३॥
तंव हांक फोडी बिभीषण ॥ गजबजले सुग्रीव रघुनंदन ॥ सौमित्राजवळी धांवोन ॥ येते जाहले ते काळीं ॥७४॥
अंगद नळ नीळ जांबुवंत ॥ सुषेण शरभ गवय हनुमंत ॥ धांविन्नले वानर समस्त ॥ हृदय पिटीत ते काळीं ॥७५॥
एकचि वर्तला आकांत ॥ मिळाले सौमित्रा वेष्टित ॥ निकट बैसोनि रघुनाथ ॥ पाहता जाहला ते काळीं ॥७६॥
तो हृदय विदारिलें अत्यंत ॥ पृष्ठिद्वारें वाहे रक्त ॥ नासिकासी जों लाविला हस्त ॥ तों श्वासोछ्वास राहिला ॥७७॥
आरक्त जाहले हस्त नयन ॥ बाण तैसाचि ओडिला आकर्ण ॥ कानाडीसहित लक्ष्मण ॥ निचेष्टित पडिलासे ॥७८॥
प्राण न दिसे अणुमात्र ॥ ऐसें देखोनि राजीवनेत्र ॥ वक्षःस्थळ पिटोनि शरीर ॥ भूमीवरी टाकिलें ॥७९॥
सवें बिभीषणें सांवरून ॥ बैसविला सीतारमण ॥ सौमित्रा मांडीवरी घेऊन ॥ राम बैसला ते काळीं ॥८०॥
मुखावरी ठेवून मुख ॥ शोक करी अयोध्यानायक ॥ म्हणे प्राणसखया गोष्ट एक ॥ मजसी बोलें एकदां ॥८१॥
बारे नेत्र उघडून ॥ पाहें मजकडे विलोकून ॥ तूं सुकुमार बाळ पूर्ण ॥ भरिलें त्रिभुवन प्रतापें ॥८२॥
चतुर्दश वर्षे वनवासी ॥ बारे फळें पुरविली आम्हांसी ॥ म्यां मारिलें उपवासी ॥ एक दिवशीं पुसिलें नाहीं ॥८३॥
तोचि राग धरूनि मनी ॥ सखया जातोसी रुसोनी ॥ मी आपुला प्राण त्यजूनी ॥ येईन तुजसमागमें ॥८४॥
मी अयोध्येसी जातां जाण ॥ सुत्रित्रा पुसेल मजलागून ॥ तीतें काय सांगो वचन ॥ नेत्र उघडून पाहें पां ॥८५॥
त्रिभुवन जिंकिलें इंद्रजितें ॥ जो नावरे कोणातें ॥ तो रावणी तुवां शरपंथें ॥ जर्जर करूनि मारिला ॥८६॥
तुज देव चिंतिती कल्याण ॥ आजि समरीं केलें शयन ॥ तुजलागीं भरत शत्रुघ्न ॥ त्यजितील प्राण सौमित्रा ॥८७॥
ऐसा शोक करितां रघुवीर ॥ जाहला एकचि हाहाकार ॥ तंव तो रावणानुज ॥ भक्त थोर ॥ बोलता जाहला ते काळीं ॥८८॥
शत्रु समोर उभा रणीं ॥ शोक करितां जी ये क्षणीं ॥ हा क्षात्रधर्म चापपाणी ॥ सहसा नव्हे विचारिजे ॥८९॥
वैरी उभा असे समोर ॥ त्यासी पराभवावा सत्वर ॥ मग सौमित्राचा विचार ॥ कळेल तैसा करावा ॥९०॥
नरवीरश्रेष्ठा रघुनंदना ॥ सर्वथा भय नाहीं लक्ष्मणा ॥ शरधारीं छेदी रावणा ॥ म्हणोनि चापबाण दिधले ॥९१॥
उभा राहिला रणरंगधीर ॥ जो राक्षसकुळवैश्वानर ॥ कीं ग्रासावया ब्रह्मांड समग्र ॥ कृतांत क्षोभला कल्पांती ॥९२॥
चाप टणत्कारिलें ते वेळीं ॥ झणत्कारिल्यां घंटा सकळी ॥ उर्वीसह शेष डळमळी ॥ गजबजलीं सप्त पाताळें ॥९३॥
क्रोध श्रीरामाचा देखोन ॥ गज सिंह शार्दूल भूतगण ॥ गतप्राण बहुत होऊन ॥ काननामाजी पडियेले ॥९४॥
दशरथींचें हृदयांत ॥ क्रोधसागर हेलावत ॥ वज्रठाण मांडी रघुनाथ ॥ जें कृतांत पाहूं न शके ॥९५॥
रावणासी म्हणे रघुनंदन ॥ सौमित्रावरी शक्ति टाकून ॥ कोठें जासी तूं पळून ॥ करीन चूर्ण बाणघातें ॥९६॥
सौमित्र पडिला म्हणवून ॥ संतोषें दशमुख वारण ॥ त्यावरी रामपंचानन ॥ सरसावोनि धांविन्नला ॥९७॥
भातां शर भरले सबळ ॥ जैसें शेषमुखीं हाळाहळ ॥ कीं समुद्रामाजी वडवानळ ॥ मेघीं चपळा जयापरी ॥९८॥
ते शर सोडीत रघुपती ॥ एका शराचे कोटी होती ॥ तटतटां तुटोनि पडती ॥ राक्षसशिरें ते काळीं ॥९९॥
बिळीं निघतां विखार ॥ तैसें रावणासी रुपती शर ॥ कीं पिच्छें पसरी मयूर ॥ कीं तृणांकुर पर्वतीं ॥१००॥
अध्याय बत्तीसावा - श्लोक १०१ ते १५०
कनकफळावरी कंटक स्पष्ट ॥ तैसें शर रुतले सघट ॥ रावणही सोडी शर तिखट ॥ परी निष्फळ होती ते ॥१॥
मातेचियां कैवारें ॥ क्षत्रिय संहारिलें फरशधरें ॥ तैसा सौमित्र पडतां रघुवीरें ॥ असुरदळ तेव्हां संहारिलें ॥२॥
उरग संहारिले वैनतें ॥ कीं शंकरें जाळिलें त्रिपुरातें ॥ कीं प्रळयाग्नीनें सृष्टीतें ॥ कल्पांतकाळीं जाळिलें ॥३॥
षडाननें मारिलें सकळ ॥ कीं मार्तंडें तिमिरजाळ ॥ विध्वंसोनि टाकिलें ॥४॥
कीं शक्रें केले नग चूर ॥ कीं ज्ञारें हरे भवभय समग्र ॥ कीं नामे पापसंहार ॥ जैसा होय एकदांचि ॥५॥
तैसी प्रतापार्कें रघुनंदनें ॥ विध्वंसिली अरितारागणें ॥ जेवीं प्रयागीं एका स्नानें ॥ कोटि जन्मांची पापें जळती ॥६॥
प्रभंजन राम तमालनीळ ॥ विदारिलें रिपुजलदजाल ॥ तेव्हां किती पडलें राक्षसदळ ॥ गणित केलें वाल्मीकें ॥७॥
दाहा सहस्र वारण उन्मत्त ॥ नियुत तुरंग स्वारांसहित ॥ पन्नास सहस्र महारथ ॥ रथियांसहित पडियेले ॥८॥
शतकोटी पायदळ ॥ तेव्हां एक कबंध उठे सबळ ॥ ऐसीं कोटी कबंधें विशाळ ॥ तेव्हां नाचती रणांगणीं ॥९॥
तेव्हां रामधनुष्याची किंकिणी ॥ एकदां वाजे तये क्षणीं ॥ चौदाही घंटा रणांगणी ॥ वाजो लागल्या तेधवां ॥११०॥
एक अर्धयामपर्यंत ॥ घंटा घणाघणां वाजत ॥ तेव्हां राक्षस पडले अगणित ॥ शेषातेंही न गणवे ॥११॥
वेदांतशास्त्र गर्जे प्रचंड ॥ तैसे झणत्कारें रामकोदंड ॥ पाखंडी तर्क घेती वितंड ॥ रावणचाप तेवीं वाजे ॥१२॥
जैसे सन्मार्गी वर्तती संत ॥ तैसे श्रीरामाचे बाण जात ॥ वाल्मीक कोळी अभक्त ॥ तैसे शर येती रावणाचे ॥१३॥
असो रामें घालितां बाणजाळ ॥ तटस्थ जाहला राक्षसपाळ ॥ तों रामरूप सकळ ॥ दोनी दळें दिसों लागलीं ॥१४॥
कोट्यनुकोटी रघुवीर ॥ मोकलिती बाणांचे पूर ॥ दशदिशा विलोकी दशवक्र ॥ दशरथकुमर दिसती ॥१५॥
मागें पुढें सव्य वाम ॥ दिसती धनुर्धर श्रीराम ॥ राम राक्षस वानर घनश्याम ॥ स्वरूपें दिसती ते काळीं ॥१६॥
अंतरीं पाहे जों रावण ॥ तों उभा असे जगन्मोहन ॥ मन बुद्धि चित्त अंतःकरण ॥ रामरूप जाहलें ॥१७॥
दश इंद्रियें पंचप्राण ॥ पंचभूतें पंचविषय जाण ॥ चारही देह अवस्था भोगस्थान ॥ श्रीरामरूप जाहलें ॥१८॥
ऐसा राम रूप दिसे सर्वत्र ॥ रावण उघडोनि पाहे नेत्र ॥ तों रथ सारथि ध्वज चाप शर ॥ रघुवीररूप दीसती ॥१९॥
रथाजवळी रामरूप संघटलें ॥ रथावरी चढोनि आलें ॥ अंतर्बाह्य रामें व्यापिलें ॥ ठाव न दिसे पळावया ॥१२०॥
अणुरेणुपासूनि ब्रह्मपर्यंत ॥ अवघा व्यापिला रघुनाथ ॥ शस्त्र सोडोनि मयजामात ॥ रथाखालीं उडी टाकी ॥२१॥
तों रामरूप दिसे धरणी ॥ भयें ते क्षणीं ॥ मागें पाहे तों राक्षसवाहिनी ॥ धांवतचि येतसे ॥२२॥
अरे हे राम आले म्हणोन ॥ भयें हांक फोडी रावण ॥ पुढें पाहे जो विलोकून ॥ तों लंका रामरूप दिसतसे ॥२३॥
दुर्ग हुड्यांचे जे कळस ॥ त्यांवरी उभा अयोध्याधीश ॥ उडखळून पडे लंकेश ॥ उठोनि पळे मागुती ॥२४॥
असो रावण मंदिरांत ॥ पळोनि गेला पिशाचवत ॥ मंदोदरीजवळ बैसत ॥ सांगे सकळ समाचार ॥२५॥
म्हणे प्रिये म्यां पुरुषार्थ करून ॥ रणीं मारिला लक्ष्मण ॥ मग रामें व्यापिलें जनवन ॥ मी पळून येथें पातलों ॥२६॥
माझिये आंगींचें भयवारें ॥ अजूनि न जाय सुंदरे ॥ जेवीं करंड्यांतील कस्तूरी सरे ॥ परी मागें उरे मकरंद ॥२७॥
शुभाशुभ कर्में करिती ॥ मागें उरे जैसी कीर्ति ॥ कीं सायंकाळीं बुडतां गभस्ती ॥ आरक्तता मागें उरे ॥२८॥
कीं प्रचंड मारुत ओसरे ॥ परी तरुवरी हेलावा उरे । कीं नदी उतरतां एकसरें ॥ मागें थारे बरटी जैसी ॥२९॥
असो असुरगुरु जो कां शुक्र ॥ तेणें मृत्युंजय मंत्र ॥ मज दिधला असे परम पवित्र ॥ करीन त्याचे अनुष्ठान ॥१३०॥
मंदोदरी म्हणे दशमुखा ॥ व्यर्थ अनुष्ठान करूं नका ॥ अद्यापि तरी मदनांतकसखा ॥ मित्र करा आपुला ॥३१॥
अथवा समरीं घालोनि कांस ॥ युद्धचि करा बहुवस ॥ परी ते न मानी लंकेश ॥ घोरकर्मास प्रवर्तला ॥३२॥
होम करावया ते काळीं ॥ भूमींत गुहा गुप्त कोरिली ॥ त्यामाजी बैसला दशमौळी ॥ सामग्री सकळ घेऊनियां ॥३३॥
कालनेमी निशाचर ॥ त्यातें अज्ञापी दशकंधर ॥ द्रोणादी आणील वायुकुमर ॥ तरी तूं सत्वर जाईं पुढें ॥३४॥
त्यातें वाटेसी विघ्न करून ॥ हिरून घेईं गिरि द्रोण ॥ अथवा हनुमंतासी मारून ॥ वाटेंत टाकीं पुरुषार्थे ॥३५॥
नाना यत्न करून ॥ वाटेसी गोंवा वायुनंदन ॥ निशांतीं उगवतां चंडकिरण ॥ जाईल प्राण सौमित्राचा ॥३६॥
यावरी काळनेमी निघाला तेच वेळां ॥ घेऊनि राक्षसांचा मेळा ॥ वाटेसी जाऊन बैसला ॥ विप्रवेष धरूनियां ॥३७॥
असो इकडे रघुनंदन ॥ सौमित्राजवळी येऊन ॥ टाकूनियां धनुष्य बाण ॥ शोक थोर आरंभिला ॥३८॥
तंव तो वैद्यराज सुषेण ॥ विलोकीं सौमित्राचें चिन्ह ॥ म्हणे सूर्य उगवतां प्राण ॥ निश्चयें याचा जाईल ॥३९॥
द्रोणाचळीं पीयुषवल्ली ॥ कोणी जरी आणील ये वेळीं ॥ तरी सौमित्र याच काळीं ॥ उठेल जैसा पूर्ववत ॥१४०॥
चार कोटी योजनें जाऊन ॥ रात्रीं पर्वत आणावा पूर्ण ॥ ऐसें ऐकतां रघुनंदन ॥ विलोकी सर्व कपीतें ॥४१॥
कार्य न साधे म्हणून ॥ वानर पाहती अधोवदन ॥ तटस्थ पाहे सीतारमण । नेत्रीं जीवन पाझरे ॥४२॥
समय देखोनियां परम कठिण ॥ जो निर्वाणींचा सखा पूर्ण ॥ भुगर्भरत्नशोकहरण ॥ उभा ठाकला ते काळीं ॥४३॥
साष्टांग नमूनि जनकजामाता ॥ म्हणे त्रिभुवनपते न करावीं चिंता ॥ तृतीया प्रहर न भरतां ॥ द्रोणाचळ आणितों ॥४४॥
श्रीराम म्हणे आनंदोन ॥ सौमित्र तुझा याचक पूर्ण ॥ यासी देऊनि प्राणदान ॥ झडकरीं उठवीं स्नेहाळा ॥४५॥
ऐसें ऐकतां हनुमंत ॥ जयजय यशस्वी अयोध्यानाथ ॥ म्हणोनि उडाला अकस्मात ॥ उत्तरपंथ लक्षूनियां ॥४६॥
मनासी प्रार्थून तयेक्षणीं ॥ ठेवियेलें श्रीरामचरणीं ॥ जैसें प्राणमित्राचे सदनीं ॥ प्रिय ठेवणें ठेविलें ॥४७॥
सागरामाजीं मिळे लवण ॥ कीं नभी लीन होय पवन ॥ तैसें रामपदीं ठेवूनि मन ॥ वायुनंदन ॥ धांविन्नला ॥४८॥
पित्याची गति सांडून मागें ॥ हनुमंत नभीं झेपावें वेगें ॥ कीं तो उरगारि लगबगे ॥ क्षीराब्धीप्रति जातसे ॥४९॥
मस्तकीं लांगून वाहून ॥ घेत उड्डाणावरी उड्डाण ॥ जयजय रघुराज म्हणोन ॥ वारंवार स्मरण करी ॥१५०॥
अध्याय बत्तीसावा - श्लोक १५१ ते २००
एक घटिका न भरतां पूर्ण ॥ गेला सप्तद्वीपें ओलांडून ॥ तों द्रोणाचळाआलीकडे जाण ॥ मंदराचळ देखिला ॥५१॥
प्रभा त्याची चंद्रासमान ॥ कीं कैलासपीठ श्वेतवर्ण ॥ कीं तो कर्पूराचा संपूर्ण ॥ घडिला असे शीतळ ॥५२॥
कीं क्षीरसागर मंथोनि सबळ ॥ काढिला हा नवनीतगोळ ॥ कीं शोषशायी तमालनील ॥ तेणें ठेवणें ठेविलें ॥५३॥
कीं निर्दोष यश आपुलें ॥ क्षीरसिंधूनें तेथें ठेविलें ॥ कीं पृथ्वीतून नूतन उगवलें ॥ श्वेतोत्पल जयापरी ॥५४॥
असो त्या आलीकडे एक योजन ॥ कालनेमी जाहला ब्राह्मण ॥ राक्षसातें शिष्य करून ॥ आश्रम तेथें रचियेला ॥५५॥
वृक्ष अवघे सदाफळ ॥ सरोवर भरलें असे निर्मळ ॥ यज्ञशाळा तेथे विशाळ ॥ कुंड वेदिका यथाविधि ॥५६॥
यज्ञपात्रें असती बहुत ॥ कुंडाभोंवती विराजित ॥ समिधा दर्भ यथायुक्त ॥ करूनि सिद्ध ठेविले ॥५७॥
घातलें असे अन्नसत्र ॥ ऐसा तो कालनेमी निशाचर ॥ बकध्यान धरून साचार ॥ वाट पाहे मारुतीची ॥५८॥
वरिवरी शोभे वृंदावन ॥ कीं दंभिकाचें शुष्क ज्ञान ॥ कीं कासारें प्रतिमा ठेवून ॥ विकावया बैसला ॥५९॥
तो इतक्यांत वायुसुत ॥ तृषाक्रांत पातला तेथ ॥ तंव तो कपटी पुढें धांवत येत ॥ नमन करितसे कपीसी ॥१६०॥
म्हणे माझे भाग्य धन्य ॥ जाहले महापुरुषाचें दर्शन ॥ म्हणे स्वामी दया करून ॥ आजि येथें क्रमावें ॥६१॥
आजि तुमचे दर्शन दुर्लभ सत्य ॥ राहावें एक दिनापर्यंत ॥ अथवा निरंतर रहावें एथ ॥ ऐकतां हनुमंत संतोषला ॥६२॥
हनुमंत बोले रसाळ ॥ पुढें कार्य आहे बहुसाल ॥ आतां उदग द्या जी शीतळ ॥ सकळ उपचार पावले ॥६३॥
कालनेमी बहुत प्रार्थी ॥ परी कदा न राहे मारुती ॥ विटोनियां परम चित्तीं ॥ शिष्यांप्रति सांगतसे ॥६४॥
म्हणे उदक द्या रे मर्कटासी ॥ दुसरें न मागे कोणासी ॥ तों सरोवर दाविती मारुतीसी ॥ जेथें विवसी वसतसे ॥६५॥
ते विवसी परम दारुण ॥ देह तिचा पर्वतासमान ॥ करूं जातां जलप्राशन ॥बहुत जीव भक्षिले ॥६६॥
तेथें उदक घ्यावया पूर्ण ॥ बैसला अवनिजाशोकहरण ॥ तंव जळदेवता येऊन ॥ पाय धरी मारुतीचा ॥६७॥
हनुमंतें कंठीं धरून ॥ बाहेर काढिली ओढून ॥ लत्ताप्रहार हृदयी देऊन ॥ मारिली तेथें ते काळीं ॥६८॥
तिच्या शरीरातून ते वेळीं ॥ दिव्य देवांगना निघाली ॥ मारुतीचे चरणीं लागली ॥ वार्ता आपुली सांगतसे ॥६९॥
म्हणे मी स्वर्गीची देवांगना ॥ रूपाभिमानें न मानीं कोणा ॥ हांसलें मी एका तपोधना ॥ तेणें मज शापिलें ॥१७०॥
म्हणे तूं विवसी होईं पापमति ॥ मग उःशाप मागतां तयाप्रति ॥ तो म्हणे द्रोणाचळ न्यावया मारुति ॥ रातोरातीं येईल ॥७१॥
तो तुज उद्धरील निश्चिती ॥ तें आजि आली प्रचीती ॥ आणिक गोष्ट असे मारुती ॥ ती तुजप्रति सांगत्यें ॥७२॥
सहसा नव्हे हा मुनीश्वर ॥ कपटी कालनेमी असुर ॥ रावणें प्रेरिला साचार ॥ त्याचा संहार करीं तूं ॥७३॥
ऐसें मारुतीस सांगोन ॥ स्वर्गपंथें गेली उद्धरून ॥ मारुति आला परतोन ॥ कालनेमीजवळी पैं ॥७४॥
मनांत म्हणे हनुमंत ॥ हा दुरात्मा बैसला येथ ॥ याचा करावा निःपात ॥ तों कपटी बोले तेधवां ॥७५॥
म्हणे आम्हां भल्या ब्राह्मणा ॥ काय देतोसी गुरुदक्षिणा ॥ हनुमंतें मुष्टि वळोनि जाणा ॥ हृदयावरी दिधली ॥७६॥
तों पांच योजनें शरीर ॥ उभा ठाकला युद्धासी असुर ॥ कपी म्हणे आतां उशीर ॥ कासया येथें लावावा ॥७७॥
पायीं धरून आपटिला ॥ कालनेमी प्राणासी मुकला ॥ वरकड शिष्य ते वेळां ॥ पळूनि गेले लंकेसी ॥७८॥
कालनेमी आपटितां तो ध्वनि ॥ गंधर्वीं ऐकतांच श्रवणीं ॥ चौदा सहस्र धांवूनि ॥ हनुमंतावरी लोटले ॥७९॥
काग मिळोनियां बहुत ॥ धरावया धांवती आदित्य ॥ कीं मूर्ख मिळून समस्त ॥ वाचस्पतीसी जिंकू म्हणती ॥१८०॥
असो हनुमंतें तये क्षणीं ॥ गंधर्वांचा भारा बांधोनी ॥ फिरवून आपटिले मेदिनी ॥ प्रेतें करून टाकिले ॥८१॥
तेथून उडाला हनुमंत ॥ सौमित्राची मनीं चिंता बहुत ॥ द्रोणादीसमीप त्वरित ॥ त्वरेंकरून पातला ॥८२॥
जैसें बावनकसी सुवर्ण ॥ तैसा द्रोणाद्रिपर्वताचा वर्ण ॥ वरी वल्ली दैदीप्यमान ॥ तेजें गगन उजळलें ॥८३॥
दृष्टीं देखतां हनुमंत ॥ द्रोणादि जाहला भयभीत ॥ म्हणे हा मागुती आला येथ ॥ मजलागीं न्यावया ॥८४॥
कैंचा राम कैंचा रावण ॥ एकदां गेला घेऊन ॥ मागुती उभा ठाकला येऊन ॥ आयुष्यांती मृत्यु जैसा ॥८५॥
उपाधीच्या गुणें बहुत ॥ नसतीं विघ्नें दाटून येत ॥ वल्लीयोगें हा अनर्थ ॥ क्षणक्षणां होतसे ॥८६॥
असो हनुमंतें पर्वतासी नमून ॥ प्रार्थीत उभा कर जोडून ॥ म्हणे शक्तीनें भेदला लक्ष्मण ॥ आकांत पूर्ण मांडला ॥८७॥
त्रिभुवननायक रावणारी ॥ त्यावरी तूं उपकार करीं ॥ औषधी दे झडकरी ॥ अथवा तेथवरी तूं चाल ॥८८॥
संतोषेल अयोध्याधीश ॥ त्रिभुवनीं वाढेल तुझें यश ॥ बोलतां आतां विशेष ॥ उशीर कार्या होतसे ॥८९॥
द्रोण म्हणे मर्कटा पामरा ॥ कां करिसी घडीघडी येरझारा ॥ औषधी नेदीं वानरा ॥ मी तंव तेथें न येचि ॥१९०॥
हनुमंत म्हणे रे गिरी द्रोणा ॥ निर्दया खळा महा मलिना ॥ तुज क्षणांत बुद्धिहीना ॥ उचलोनि नेईन लंकेसी ॥९१॥
पुच्छ पसरोनि ते वेळे ॥ पर्वतातें तीन वेढे घातले ॥ उपडोनियां निजबळें ॥ तोलोनि हातीं घेतला ॥९२॥
अंतरिक्ष जातां हनुमंत चंद्र पाहे चकित ॥ म्हणे काय हें अद्भुत ॥ आकाशमार्गें जात असे ॥९३॥
तों नंदिग्रामीं भरतें जाण ॥ देखिलें परम दुष्ट स्वप्न ॥ एक काळपुरुष येऊन ॥ दक्षिणबाहु गिळियेला ॥९४॥
गजबजोनी उठिला भरत ॥ म्हणे विपरीत जाहला दृष्टांत ॥ क्षेम असो रघुनाथ ॥ सीतासौमित्रासहित पैं ॥९५॥
गुरु म्हणे दुष्ट स्वप्न ॥ करावें शांतिक हवन ॥ तत्काळ होमद्रव्यें आणून ॥ कैकयीनंदन हवन करी ॥९६॥
आहुती टाकी जों भरत ॥ तों अंतरिक्ष जात हनुमंत ॥ केवळ अग्निकल्होळ पर्वत ॥ पडेल वाटे खालता ॥९७॥
वसिष्ठ जाहला भयभीत ॥ त्यास धीर देत भरत ॥ म्हणे हें अनिष्ट अकस्मात ॥ विंधोनि पाडितों एकीकडे ॥९८॥
तुम्ही स्वस्थ असावें समस्तीं ॥ कीजे हवनाची पूर्णाहुती ॥ ऐसें बोलून त्वरितगती ॥ चाप भरतें चढविलें ॥९९॥
ज्याचे बाण सतेज बहुत ॥ रामनामबीजांकित ॥ आकर्ण ओढूनि त्वरित ॥ सोडिता जाहला तात्काळीं ॥२००॥
अध्याय बत्तीसावा - श्लोक २०० ते २६४
कडकडूनि निघे चपळा ॥ तैसा ऊर्ध्वपंथें बाण गेला ॥ पर्वतासहित बाणीं खिळिला ॥ हनुमंताचा हस्त पैं ॥१॥
महागजासी पर्वतपात ॥ तैसा भूमीवरी हनुमंत ॥ कोसळला रामस्मरण करित ॥ आरंबळत पडियेला ॥२॥
रामनामस्मरणाचा ध्वनि ऐकून ॥ धांवोनि आला कैकयीनंदन ॥ तों महापर्वत घेऊन ॥ वानर अद्भुत पडियेला ॥३॥
भरत प्रेमें बोले वचन ॥ सखया तूं कोणाचा कोण ॥ मज स्नेह उपजे तुज देखोन ॥ रामनाम जपतोसी ॥४॥
हाहाकार करी वायुनंदन ॥ म्हणे आतां कैसा वांचेल लक्ष्मण ॥ प्राण त्यजील रघुनंदन ॥ सूर्योदय होतांचि ॥५॥
ऐसें आक्रोशें बोले हनुमंत ॥ भूमी तनु टाकी भरत ॥ म्हणे प्राणसखया सांग यथार्थ ॥ वार्ता विपरीत बोलसी ॥६॥
तयासी पुसे हनुमंत ॥ येरू म्हणे मी रामाचा दास भरत ॥ मारुति म्हणे केला अनर्थ ॥ रावणाहूनि आगळा तूं ॥७॥
मग भरतासी वर्तमान सकळ ॥ सांगे अंजनीचा बाळ ॥ दशमुखाचे शक्तीनें विकळ ॥ वीर सौमित्र पडियेला ॥८॥
त्यासी जीववावया निश्चित ॥ नेत होतों द्रोणपर्वत ॥ तुवां विघ्न करोनि पाडिलें येथ ॥ हें तों त्यासी कळेना ॥९॥
आतां नुगवतां आदित्य ॥ तेथें कोण नेईल पर्वत ॥ वाट पाहतसे रघुनाथ ॥ श्रमेल समर्थ कृपाळु ॥२१०॥
मग बोले भरत वीर ॥ मज वाटतें तूं केवळ ईश्वर ॥ चारी कोटी योजनें दूर ॥ पर्वत घेऊनि आलासी ॥११॥
आतां न उगवतां दिनकर ॥ लंकेसी नग न्यावा सत्वर ॥ नाहीं तरी अनर्थ थोर ॥ सांगतोसी कपीश्वरा ॥१२॥
तुजसमवेत पर्वतास ॥ न भरतां एक निमेष ॥ नेऊनि ठेवीन लंकेस ॥ तरीच दास श्रीरामाचा ॥१३॥
हे जरी नव्हे माझे कृत्य ॥ तरी सूर्यवंशी जन्मोनि व्यर्थ ॥ जननी श्रमविली यथार्थ ॥ हांसेल दशरथ वैकुंठी ॥१४॥
पर्वतसहित हनुमंता ॥ बाणाग्री बैस आतां ॥ कार्मुक वोढोनी तत्वतां ॥ सुवेळेसी पाठवितों ॥१५॥
ऐसें बोलतांचि भरत ॥ मनीं आश्चर्य करी हनुमंत ॥ म्हणे होय रामबंधु यथार्थ ॥ पुरुषार्थ अद्भुत न वर्णवे ॥१६॥
मग हनुमंतें उठोन ॥ वंदिलें भरताचे चरण ॥ म्हणे वंश तुझा धन्य ॥ भरलें त्रिभुवन कीर्तीनें ॥१७॥
महाराज बोलिला यथार्थ ॥ परी मी रामदास हनुमंत ॥ माझें बळ आणि पुरुषार्थ ॥ श्रीरघुनाथ जाणतसे ॥१८॥
हें ब्रह्मांड उचलून ॥ कंदुकाऐसें झेलीन ॥ तुमचा रामनामांकित बाण ॥ त्यासी मान दीधला ॥१९॥
पश्चिमेस उगवेल चंडकिरण ॥ मेरु मंदार सोडिती स्थान ॥ परी रामदास्य करितां पूर्ण ॥ सामर्थ्य माझें न भंगे ॥२२०॥
आतां आज्ञा द्यावी सत्वर ॥ उदय करूं पाहे दिनकर ॥ मग बोले भरत वीर ॥ विजयी होई सर्वथा ॥२१॥
रघुपतीसी माझें साष्टांग नमन ॥ करूनि सांगें वर्तमान ॥ सौमित्रसीतेसहित आपण ॥ अयोध्येसी शीघ्र येइंजे ॥२२॥
अवश्य म्हणे हनुमंत ॥ करतळीं घेऊन पर्वत ॥ जयजय यशस्वी सीताकांत ॥ म्हणोनियां उडाला ॥२३॥
अमृतघट घेऊनियां हातीं ॥ पूर्वीं गेला खगपती ॥ तैसाचि जातसे मारुती ॥ देव पाहती विमानीं ॥२४॥
तों इकडे जानकीनाथ ॥ चिंता करीं वानरांसहित ॥ म्हणे कां न येचि हनुमंत ॥ उशीर बहुत जाहला ॥२५॥
तों उगवे जैसा आदित्य ॥ तैसा दुरोनि देखिला पर्वत ॥ रघुपतीस वानर सांगत ॥ स्वामी मित्र उदय पावला ॥२६॥
ऐसे जंव वानर बोलत ॥ तंव कोपला सीताकांत ॥ म्हणे हा कुळघातकी यथार्थ ॥ उत्तरेसी उदय पावला ॥२७॥
साहा घटिका असे रजनी ॥ आजी पूर्वदिशा सांडोनी ॥ लवकरीच कां तरणी ॥ उत्तरेसी उगवला ॥२८॥
धनुष्य चढविलें सत्वर ॥ राहुमुख काढिला शर ॥ म्हणे हा लोकआयुष्यचोर ॥ रजनीचरासी मिळाला ॥२९॥
तंव तो सुषेण वीर बोलत ॥ सूर्य नव्हे हा आला हनुमंत ॥ ऐसें बोलतां सीताकांत ॥ परम आनंदें उचंबळला ॥२३०॥
पुरुषार्थी अंजनीचा बाळ ॥ अवलीळें उचलिजे अद्भुत फळ ॥ तैसा घेऊनियां अचळ ॥ रामदर्शना येतसे ॥३१॥
कीं अंधकार पडिला सघन ॥ रावण पळाला जीव घेऊन ॥ यालागीं अनंत दीपिका उफाळून ॥ शोधूं आला हनुमंत ॥३२॥
कीं अमृतकुंभचि आणिला ॥ कीं यशाचा ध्वज उभारिला ॥ कीं सौमित्राचा प्राण परतला ॥ रुसोनि जात होता तो ॥३३॥
असो सुग्रीवादि वानर ॥ करूनियां जयजयकार ॥ वेगें धांवती समोर ॥ पर्वत खालीं उतरावया ॥३४॥
गिरि उतरतांचि हनुमंत ॥ स्वामीस लोटांगण घालित ॥ आसनींहूनि रघुनाथ ॥ पुढें धांवे उठवावया ॥३५॥
हनुमंतासी उचलोन ॥ हृदयी धरीं रघुनंदन ॥ रामें नेत्रोदकेंकरून ॥ अभिषेकिला मारुती ॥३६॥
हनुमंताचा वदनचंद्र ॥ स्वकरें कुरवाळी रघुवीर ॥ असो वैद्य सुषेण सत्वर ॥ पर्वताजवळी पातला ॥३७॥
नमस्कार करूनि पर्वत ॥ मंत्रोनि औषधीवरी टाकी अक्षत ॥ चारी वल्ली घेऊनि त्वरित ॥ एकांतीं रस काढिला ॥३८॥
हर्षभरित सुषेण ॥ चारी रसपात्रें भरून ॥ लक्ष्मणापासीं धांवोन ॥ येता जाहला ते काळीं ॥३९॥
संजीवनीचा रस काढिला ॥ तो आधीं मुखीं ओतिला ॥ घायामाजी ते वेळां ॥ संधिनीरस घालित ॥२४०॥
विशल्या लावितां जाण ॥ कोठें न दिसे घायव्रण ॥ सुवर्णकांति संपूर्ण ॥ दिव्यदेह जाहला ॥४१॥
निजेला उठे अकस्मात ॥ तैसा उभा ठेला सुमित्रासुत ॥ बाण तैसा आकर्णपर्यंत ॥ घे घे म्हणोनि धांविन्नला ॥४२॥
पुसे कोठें आहे रावण ॥ त्यासी बाणें करीन चूर्ण ॥ तों रघुनाथें करी धरून ॥ लक्ष्मणासी आलिंगिलें ॥४३॥
जाहला एकचि जयजयकार ॥ देव वर्षती पुष्पसंभार ॥ मग सुषेणें उरले वानर ॥ तेही उठविले ते काळीं ॥४४॥
सागर उद्धरावया भागीरथी ॥ भगीरथें आणिली ये क्षितीं ॥ परी असंख्य जीव उद्धरती ॥ बिंदुमात्र झगटतां ॥४५॥
चक्रवाकालागीं रवि धांवत ॥ परी सर्वांवरी प्रकाश पडत ॥ कीं चकोरासी शशी पावत ॥ रसभरित औषधी होती ॥४६॥
चातकांलागीं मेघ वर्षती ॥ परी आर्द्र होय सर्व जगती ॥ कीं वराचिया पंक्तीं ॥ वऱ्हाडी होती तृप्त जैसे ॥४७॥
तैसें सौमित्राकारणें सत्वर ॥ औषधी आणी वायुकुमर ॥ तेणेंच असंख्य वानर ॥ सजीव केले ते काळीं ॥४८॥
मारुतीचें यशवैभव ॥ क्षणक्षणां वर्णीत राघव ॥ विमानीं इंद्रादि देव ॥ कीर्ति गाती मारुतीची ॥४९॥
असो पर्वत उचलूनि ते वेळां ॥ मारुती माघारा चालिला ॥ दशमुखासी समाचार कळला ॥ सौमित्र उठिला म्हणोनि ॥२५०॥
शत राक्षस निवडून ॥ तयांप्रति सांगे रावण ॥ म्हणे हिरोन घ्यारे गिरि द्रोण ॥ मारुतीसी आडवोनियां ॥५१॥
असुर पाठीं लागती ॥ वानरा पर्वत टाकीं म्हणती ॥ पर्वत धरूनि एके हातीं ॥ परते मारुती तयांवरी ॥५२॥
करचरणघातेंकरून ॥ शतही टाकिले मारून ॥ स्वस्थळी ठेवूनि गिरि द्रोण ॥ सुवेळेसी पातला ॥५३॥
तों उगवेल सूर्यकुळ भूषणाचें चरणकमळ ॥ हनुमंतें वंदोनि तात्काळ ॥ कर जोडून उभा ठाके ॥५४॥
मग नंदिग्रामींचें वर्तमान ॥ रघुपतीसी सांगे वायुनंदन ॥ भरतें सोडूनि दिव्य बाण ॥ द्रोणाचळ पाडिला होता ॥५५॥
मी क्षणभरी पाहिला अंत ॥ तरी परम प्रतापी वीर भरत ॥ मजसमवेत पर्वत ॥ बाणाग्रीं स्थापित होता पैं ॥५६॥
ऐसें बोलतां मारुती ॥ आश्चर्य करिती सकळ जुत्पती ॥ सद्रद होऊनि रघुपती ॥ बोलता जाहला प्रीतीनें ॥५७॥
म्हणे आतां रावण वधोनियां ॥ जाईन भरतासी भेटावया ॥ हनुमंतें चरण वंदोनियां ॥ राघवाप्रति बोलत ॥५८॥
स्वामी निःसीम भरताचें भजन ॥ सप्रेम वैराग्य अद्भुत ज्ञान ॥ चकोर इच्छी रोहिणीरमण ॥ तैसी वाट पाहतसे ॥५९॥
कीं वनास धेनु गेली दूरी ॥ तान्हें वत्स वाट पाहे घरीं ॥ कीं ऊर्ध्वमुखें निर्धांरीं ॥ चातक इच्छी घनबिंदु ॥२६०॥
सर्व मंगलभोग करूनि दूरी ॥ भरत वाट पाहे अहोरात्रीं ॥ ऐसें मारुती बोलतां अंतरीं ॥ आत्माराम संतोषला ॥६१॥
रामविजय ग्रंथ सुंदर ॥ हा कल्पवृक्ष उदार ॥ दृष्टांत फळीं समग्र ॥ लावोनि आला पडिभरें ॥६२॥
श्रीधरवरदा आदिपुरुषा ॥ श्रीमद्भीमातटविलासा ॥ ब्रह्मानंदा पंढरीशा ॥ अभंग भजन देईं तुझें ॥६३॥
स्वस्ति श्रीरामविजयग्रंथ सुंदर ॥ संमत वाल्मीकनाटकाधार ॥ सदा परिसोत भक्त चतुर ॥ द्वत्रिंशत्तमोध्याय गोड हा ॥२६४॥
॥ ओंव्या ॥ २६४ ॥ अध्याय ॥ ३२ ॥
॥ श्रीरामचंद्रार्पणमस्तु ॥
