स्वामी नित्यानंद महाराज यांची पुण्यतिथी आषाढ कृष्ण त्रयोदशी साजरी केली जाते. त्यांनी 8 ऑगस्ट 1961 रोजी गणेशपुरी, महाराष्ट्र येथे समाधी घेतली. गणेशपुरी येथील श्री भिमेश्वर महादेव मंदिर परिसरात त्यांचे समाधीस्थान आहे, जे भक्तांसाठी पवित्र तीर्थक्षेत्र मानले जाते.
पुण्यतिथी सोहळा गणेशपुरी येथे भक्तिमय वातावरणात साजरा होतो:
समाधी मंदिरात विशेष पूजा, अभिषेक आणि आरती आयोजित केली जाते. भक्तांचा सहभाग, भजन-कीर्तन आणि ध्यान सत्रे यांचे आयोजन होते. श्री नित्यानंद भक्त संघ आणि स्थानिक संस्थांच्या सहकार्याने धार्मिक आणि सांस्कृतिक कार्यक्रम आयोजित केले जातात. काही भक्त गणेशपुरी येथील गरम पाण्याच्या कुंडात (वज्रेश्वरी) स्नान करतात, जे स्वामी नित्यानंद यांच्याशी संबंधित आहे. पुण्यतिथीला भक्तांना प्रसाद वाटप केले जाते. काही भक्त मिरवणूक काढतात, ज्यात स्वामींच्या प्रतिमेची पूजा आणि भजन गायन केले जाते.
स्वामी नित्यानंद यांच्याबद्दल संपूर्ण माहिती:
जन्म आणि प्रारंभिक जीवन: स्वामी नित्यानंद यांचा जन्म 1897 (काही स्रोतांनुसार 1896) मध्ये केरळमधील कोझिकोड जिल्ह्यातील तुनेरी गावात झाला. त्यांचे मूळ नाव अरुणाचलम किंवा नित्यनंदम होते. त्यांचे वडील चतुनायर आणि आई उन्नी अम्मा हे गरीब शेतकरी होते. त्यांना लहानपणीच दत्तात्रेयांचा अवतार मानले जाऊ लागले. वयाच्या सहाव्या वर्षी त्यांनी अनेक चमत्कार दाखवले, जसे की आजारी व्यक्तींना बरे करणे आणि भविष्य सांगणे. यामुळे त्यांना स्थानिक लोकांत "नित्या" म्हणून ओळखले जाऊ लागले.
आध्यात्मिक प्रवास: स्वामी नित्यानंद यांनी लहानपणीच घर सोडले आणि हिमालय, काशी, आणि दक्षिण भारतात भ्रमण केले. त्यांनी नाथ संप्रदायाच्या परंपरेत कठोर साधना केली. 1936 पर्यंत ते वज्रेश्वरी येथे राहिले, जिथे त्यांनी गरम पाण्याच्या कुंडाजवळ ध्यान केले. नंतर त्यांनी गणेशपुरी येथील श्री भिमेश्वर महादेव मंदिर परिसर निवडला, जिथे त्यांनी आपले आध्यात्मिक कार्य वाढवले. गणेशपुरी येथे त्यांनी श्री नित्यानंद आश्रम स्थापन केला, जो आजही भक्तांचे केंद्र आहे.
योगदान आणि तत्त्वज्ञान: स्वामी नित्यानंद यांनी कुंडलिनी योग, ध्यान, आणि भक्तीमार्ग यावर भर दिला. त्यांचे तत्त्वज्ञान "सर्वं विश्वमयं" (सर्व काही विश्वात सामावले आहे) यावर आधारित होते. त्यांनी जातीभेद, सामाजिक असमानता यांच्याविरुद्ध आवाज उठवला आणि सर्वांना आध्यात्मिक मार्ग खुले केले. त्यांचे प्रमुख शिष्य स्वामी मुक्तानंद यांनी नंतर सिद्ध योग परंपरेचा प्रसार केला, ज्यामुळे स्वामी नित्यानंद यांचे विचार जगभर पोहोचले.
आधुनिक युगातील सर्वात आदरणीय सिद्ध गुरूंपैकी एक भगवान नित्यानंद हे जन्मसिद्ध होते - त्यांच्या दैवी स्वरूपाची पूर्ण जाणीव झाली. लहानपणापासूनच, भगवान नित्यानंद यांनी आत्मज्ञानावर - आत्म्याचे ज्ञान - आपले प्रभुत्व उत्स्फूर्तपणे प्रकट केले. भगवान नित्यानंद तरुणपणी संपूर्ण भारतात पायी प्रवास करत होते. एक ज्ञानी गुरु आणि चमत्कारिक उपचारक म्हणून त्यांची कीर्ती पसरत असताना, साधकांच्या गर्दीने त्यांच्या ज्ञानाकडे आणि आशीर्वादाकडे गर्दी केली. अखेर, १९३० च्या दशकाच्या मध्यात, ते महाराष्ट्र राज्यातील गणेशपुरी गावात स्थायिक झाले. त्यांच्या भक्तांनी त्यांच्याबद्दल आदर आणि श्रद्धेपोटी त्यांना भगवान, म्हणजेच 'प्रभु; पूजनीय; महान' असे संबोधण्यास सुरुवात केली. ते नेहमीच लोकांना अंतर्मुख होऊन ध्यान करण्याची सूचना देत असत.
भगवान नित्यानंद यांनी अनेक परोपकारी कृत्ये देखील केली. पुढील तीन दशकांत, त्यांनी गावकऱ्यांना शिक्षित करून, मुलांना अन्न, कपडे आणि शिक्षण देऊन आणि रस्ते आणि स्थानिक सुविधा बांधून गावाचा कायापालट केला, ज्यामध्ये गणेशपुरीतील पहिले रुग्णालय देखील समाविष्ट होते.
त्यांच्या जीवनातील अनेक चमत्कारिक घटना (जसे की रोग बरे करणे, भक्तांना दर्शन देणे) यामुळे त्यांना दत्तात्रेय किंवा शिवाचा अवतार मानले जाते. स्वामी नित्यानंद यांनी गणेशपुरीला आपले आध्यात्मिक केंद्र बनवले. येथील गरम पाण्याचे कुंड आणि श्री भिमेश्वर मंदिर त्यांच्या साधनेसाठी प्रसिद्ध आहे. त्यांनी गणेशपुरीत अनेक भक्तांना मार्गदर्शन केले आणि तिथे नित्यानंद मंदिर आणि समाधी मंदिर बांधले गेले.
पुण्यतिथी आणि समाधी:
8 ऑगस्ट 1961 रोजी त्यांनी गणेशपुरी येथे संजीवनी समाधी घेतली. त्यांनी आपल्या मृत्यूची घोषणा 12 दिवस आधी केली होती. त्यांचे समाधीस्थान गणेशपुरी येथील श्री नित्यानंद आश्रमात आहे, जिथे दरवर्षी हजारो भक्त दर्शनासाठी येतात.
स्वामी नित्यानंद यांनी स्वतः ग्रंथ लिहिले नाहीत, परंतु त्यांच्या उपदेशांचे संकलन "चिदाकाश गीता" या नावाने प्रसिद्ध आहे. त्यांचे शिष्य स्वामी मुक्तानंद यांनी त्यांचे विचार आणि अनुभव पुस्तकांद्वारे जगभर पोहोचवले. गणेशपुरीतील नित्यानंद मंदिर आणि वज्रेश्वरी येथील कुंड आजही भक्तांचे आकर्षण केंद्र आहे.
