दरवर्षी आषाढ महिन्यातील शुक्ल पक्षाच्या दुसऱ्या दिवशी ओरिसातील पुरी येथे भगवान जगन्नाथाची पवित्र रथयात्रा काढली जाते. भगवान जगन्नाथ भगवान श्रीकृष्णाच्या रूपात आपले स्थान सोडून नऊ दिवस आपल्या मावशीच्या घरी जातात. या अद्भुत प्रवासाशी संबंधित अनेक रंजक गोष्टी आहेत, चला जाणून घेऊया.
रथयात्रेदरम्यान, भगवान जगन्नाथ, भाऊ बलभद्र आणि बहीण देवी सुभद्रा यांच्यासमवेत, नऊ दिवसांच्या प्रवासाला निघतात. या प्रवासात बलभद्राचा रथ अग्रभागी फिरतो. सुभद्राजींचा रथ मध्यभागी धावतो आणि भगवान श्री जगन्नाथाचा रथ शेवटी धावतो.
रथयात्रेदरम्यान भगवान जगन्नाथ, बलभद्र आणि सुभद्रा यांच्या मूर्ती तीन वेगवेगळ्या दिव्य रथांवर बसवून शहरात नेल्या जातात. या दरम्यान जगन्नाथ मंदिरातील देवाची जागा रिकामी होते. माता लक्ष्मीचा अवतार असलेल्या रुक्मणीजी मुख्य जगन्नाथ मंदिरात राहतात. या नऊ दिवसांत गुंडीचा मंदिरातच संपूर्ण पूजा पूर्ण होते.
पुरी येथील गुंडीचा मंदिर हे परमेश्वराच्या मावशीचे घर मानले जाते. या तिन्ही रथांमध्ये कोणत्याही धातूचा वापर केलेला नाही. ते तीन प्रकारच्या पवित्र लाकडापासून बनवले जातात. अक्षय्य तृतीयेपासून रथ उभारणीचे काम सुरू होते. भगवान जगन्नाथाचा रथ 16 चाकांचा आहे. बलभद्र आणि सुभद्रा यांचे रथ भगवान जगन्नाथाच्या रथांपेक्षा लहान आहेत. हा रथ कडुलिंबाच्या लाकडापासून बनवला आहे.
जगन्नाथ मंदिर समिती कोणत्या लाकडापासून निवड करायची याचा निर्णय घेते. परमेश्वराच्या रथात एकही खिळा किंवा काटा वापरला जात नाही. रथात कोणत्याही धातूचा वापर केला जात नाही. ज्या दोरीने रथ ओढला जातो त्याला शंखचूड म्हणतात. गुंडीचा मंदिरातील भगवान श्री जगन्नाथाच्या दर्शनाला 'आडपा-दर्शन' म्हणतात. दहाव्या दिवशी सर्व रथ पुन्हा मुख्य मंदिरात परततात. रथांच्या परतीच्या प्रवासाला बहुदा यात्रा म्हणतात.
