विवस्वत सप्तमी (Vaivasvata Saptami) आषाढ महिन्याच्या शुक्ल पक्षातील सातव्या दिवशी (सप्तमी) साजरा केली जाते. या दिवशी सूर्यदेव आणि त्यांचे पुत्र विवस्वत मनु यांची पूजा करण्याची प्रथा आहे. सूर्याला अनेक नावे आहेत त्यापैकी विवस्वत हे त्यापैकी एक आहे. सप्तमी तिथी सूर्यदेवाच्या पूजेसाठी शुभ मानली जाते. म्हणूनच शास्त्रांमध्ये सप्तमी तिथीला सूर्यदेवाची पूजा करण्याचे विहित केलेले आहे.
महत्त्व
12 आदित्यांपैकी एक, भगवान सूर्य यांना विवस्वान म्हणून देखील ओळखले जाते. वैवस्वत मनु हे विवसवान आणि विश्वकर्मा यांची कन्या संजना यांचे पुत्र होते. वैवस्वत मनूला अनेक ठिकाणी श्रद्धादेव किंवा सत्यव्रत असेही म्हणतात. वैवस्वत पूजेच्या रूपात त्यांची पूजा केली जाते. वैवस्वत मनूच्या कारभारात देव, दानव, यक्ष, किन्नर आणि गंधर्व असे पाच विभाग होते. वैवस्वत मनूला दहा पुत्र होते. इल, इक्ष्वाकू, कुष्णम, अरिष्ट, धृष्ट, नारिष्यंत, करुष, महाबली, शर्यति आणि प्रिषध हे त्याचे पुत्र. यामध्ये इक्ष्वाकू कुळाचा सर्वाधिक विस्तार झाला. इक्ष्वाकु कुळात अनेक महान आणि तेजस्वी राजे, ऋषी, अरिहंत आणि देव झाले आहेत.
पूजा का केली जाते?
भगवान विष्णू द्रविड देशाच्या राजा सत्यव्रत (वैवस्वत मनु) यांच्यासमोर माशाच्या रूपात प्रकट झाले आणि म्हणाले की आजपासून सातव्या दिवशी पृथ्वी प्रलयाच्या समुद्रात बुडेल. तोपर्यंत एक नाव बनवा. सर्व प्राण्यांचे सूक्ष्म शरीर आणि सर्व प्रकारचे बीज घेऊन सप्तर्षींसह त्या नावेत चढा. जेव्हा जोरदार वादळामुळे नावे हलू लागेल तेव्हा मी माशाच्या रूपात तुम्हाला वाचवीन. तुम्ही लोक माझ्या शिंगाला नावे बांधा. मग मी तुमची नावे प्रलयाच्या समाप्तीपर्यंत ओढत राहीन. त्यावेळी भगवान मत्स्य यांनी नावेला हिमालयाच्या शिखरावर 'नौकबंध' बांधले. जेव्हा जलप्रलय संपला तेव्हा देवांनी वेदांचे ज्ञान परत दिले. राजा सत्यव्रत ज्ञान आणि विज्ञानाने संपन्न झाला आणि त्यांना वैवस्वत मनु म्हटले गेले. त्या नावेत वाचलेल्यांमुळे जगात जीवन चालू राहिले. या घटनेच्या स्मरणार्थ वैवस्वत मनुची पूजा केली जाते. असेही म्हटले जाते की पूर्वाषादाला वैवस्वत मनु प्रकट झाले. म्हणूनच हा दिवस महत्त्वाचा आहे.
विवस्वत सप्तमी पूजा विधी:
सूर्योदयापूर्वी उठा आणि स्नान करून स्वच्छ वस्त्रे परिधान करा.
तांब्याच्या भांड्यात पाणी घ्या. त्यात थोडेसे गंगाजल, लाल चंदन, तांदूळ आणि लाल फुले टाका.
सूर्याला अर्घ्य अर्पण करताना "ॐ रवये नमः" किंवा "ॐ ह्रां ह्रीं ह्रौं स: सूर्याय नम:" या मंत्राचा जप करा.
सूर्याला नैवेद्य दाखवा. नैवेद्यमध्ये गूळ, गहू किंवा甘िणताचे पदार्थ असावेत.
या दिवशी दान करणे शुभ मानले जाते, त्यामुळे गहू, गूळ, लाल चंदन, नवीन कपडे इत्यादींचे दान करावे.
दिवसभर सूर्याशी संबंधित मंत्रांचा जप करत राहा.
सूर्यास्ताच्या वेळी पुन्हा सूर्याला अर्घ्य अर्पण करा.
संध्याकाळी सूर्याला नैवेद्य दाखवा आणि तो प्रसाद म्हणून वाटून घ्या.
शक्य असल्यास, दिवसभर उपवास (फक्त फलाहार) करावा.
या दिवशी पूर्ण श्रद्धेने आणि भक्तीभावाने पूजा करावी.
या दिवशी सूर्यदेवाची पूजा केल्याने आरोग्य, समृद्धी आणि सुख-शांती लाभते.
सूर्यदेवाच्या कृपेने घरात सुख-समृद्धी येते.
या दिवशी केलेल्या दानामुळे पुण्य मिळते.
सूर्यदेवाला प्रसन्न करण्यासाठी या दिवसाचे खूप महत्व आहे.
१. आषाढ महिन्यातील सप्तमी तिथीला भगवान सूर्य आणि त्यांचा मुलगा वैवस्वत मनू यांची पूजा करण्याचे महत्त्व आहे.
२. सूर्य सप्तमीला उपवास आणि पूजा केल्याने व्यक्तीला चांगल्या आरोग्याचे आशीर्वाद मिळतात आणि तो सूर्याच्या कृपेने त्याच्या शत्रूंवरही विजय मिळवतो.
३. ज्योतिषशास्त्रानुसार, सध्या वैवस्वत मन्वन्तर चालू आहे. सूर्य देवाचा जन्म देवमाता अदितीच्या गर्भातून झाला होता आणि त्याला विवस्वन आणि मार्तंड म्हटले जात असे. त्याचे मूल वैवस्वत मनु होते ज्यापासून सृष्टीची निर्मिती झाली आहे. या मन्वन्तराचे नाव त्यांच्या नावावरून ठेवण्यात आले आहे. शनि महाराज, यमराज, यमुना आणि कर्ण हे देखील भगवान सूर्याची मुले आहेत.
४. असेही म्हटले जाते की पूर्वाषाढला वैवस्वत मनु प्रकट झाले. म्हणूनच हा दिवस महत्त्वाचा आहे.
५. वैवस्वत मनूची पूजा केल्याने शनि आणि यमाचे भय राहत नाही.
