2019 च्या महाराष्ट्र विधानसभा निवडणुकीत वंचित बहुजन आघाडीची कामगिरी शानदार नसली तरी परंतु प्रकाश आंबेडकर यांच्या वंचित बहुजन आघाडीने 4.57% मतांसह निवडणुकीत आपली उपस्थिती नोंदवली. 236 जागांवर निवडणूक लढवत महाविकास आघाडीसमोर काँग्रेस आणि राष्ट्रवादीच्या व्होटबँकेत पक्षाने घात केला.
विधानसभा निवडणुकीत VBA ला जागा मिळाल्या नसल्या तरी त्यांच्या वेगळ्या लढतीचा काँग्रेस-राष्ट्रवादीवर परिणाम झाला. महाराष्ट्राच्या राजकारणात नवे समीकरण निर्माण करण्यास प्रकाश आंबेडकर आणि त्यांचा पक्ष सक्षम असल्याचे या कामगिरीने स्पष्ट केले. आगामी निवडणुकीत VBA चा वाढता प्रभाव पाहता, यामुळे एमव्हीएला गंभीर धोका निर्माण होऊ शकतो.
लोकसभा निवडणूक 2019: प्रकाश आंबेडकर यांच्या वंचित बहुजन आघाडीने लोकसभा निवडणुकीत 38 जागा लढवल्या. पक्षाला अपेक्षित यश मिळाले नसले तरी त्यांच्या स्वतंत्र लढ्याचा परिणाम एमव्हीएच्या कामगिरीवर झाला. अशा किमान 7 जागा होत्या जिथे VBA ने काँग्रेस-राष्ट्रवादीचा खेळ बिघडवला. या जागांवर व्हीबीएच्या उमेदवारांनी काँग्रेस-राष्ट्रवादीच्या मतांमध्ये चुरस निर्माण केल्यामुळे दोन्ही पक्षांचे उमेदवार अनेक ठिकाणी पराभूत झाले.
उल्लेखनीय आहे की 2019 च्या लोकसभा निवडणुकीत वंचित यांना 41 लाख 32 हजार 446 मते मिळाली होती. तर 2024 च्या निवडणुकीत हा आकडा 14 लाख 15 हजार 76 मते कमी झाला.
यावरून हे स्पष्ट झाले की 2024 च्या लोकसभा निवडणुकीत त्यांचा प्रभाव इतका मोठा नव्हता, परंतु त्यांच्या पक्षाने MVA च्या कामगिरीला नक्कीच हानी पोहोचवली. 38 जागांवर लढलेल्या वंचित बहुजन आघाडीला 2019 च्या तुलनेत सुमारे 27 लाख कमी मते मिळाली, मात्र नऊ जागांवर वंचितला विजयाच्या फरकापेक्षा जास्त मते मिळाली, अशा स्थितीत काही प्रमाणातच के नसो पण वंचित पक्षाने जागांच्या निकालावर प्रभाव टाकला.
अकोला मतदारसंघातून तिसऱ्या क्रमांकावर असलेले प्रकाश आंबेडकर यांना 2,76,747 मते मिळाली आणि काँग्रेसचे अभय पाटील यांचा अवघ्या 40,626 मतांनी पराभव झाला. आंबेडकर महाविकास आघाडीच्या पाठीशी उभे राहिले असते किंवा काँग्रेसला पाठिंबा दिला असता तर त्यांचा विजय झाला असता. तसेच बुलढाण्यातही ठाकरे गटाचे नरेंद्र खेडेकर यांचा 29 हजार 479 मतांनी पराभव झाला, तर येथे वंचितचे वसंतराव मगर यांना 98 हजार 441 मते मिळाली.
उत्तर पश्चिम मुंबईत ठाकरे गटाचे उमेदवार अमोल कीर्तिकर यांचा अवघ्या 48 मतांनी पराभव झाला, तर वंचितचे उमेदवार परमेश्वर रणशूर यांना 10,052 मते मिळाली. वंचित राहिल्याने महाविकास आघाडीचे 4 उमेदवार पराभूत झाल्याचे आकडेवारीत स्पष्ट दिसत आहे. वंचित बहुजन आघाडी महाविकास आघाडीत सहभागी झाली असती तर महाराष्ट्रातील महायुती सरकार आणखी अडचणीत आले असते.
VBA कडून MVA कसा धोक्यात येऊ शकतो: महाविकास आघाडीमध्ये काँग्रेस, राष्ट्रवादी काँग्रेस आणि शिवसेना (उद्धव ठाकरे गट) यांचा समावेश आहे. हे तिन्ही पक्ष मिळून महाराष्ट्राच्या राजकारणातील प्रमुख युती आहेत, परंतु VBA ची वाढती लोकप्रियता आणि त्याच्या सहाय्यक भागांचा वाढता सहभाग MVA ला अनेक आघाड्यांवर आव्हान देऊ शकते. वंचित बहुजन आघाडीमुळे राज्यात दलित आणि मुस्लिमांची मते फुटली, महाविकास आघाडीचा खेळ अनेक ठिकाणी बिघडला. अकोला, बुलढाणा, हातकणंगले आणि उत्तर पश्चिम मुंबईत वंचित बहुजनांमुळे महाविकास आघाडीला पराभवाला सामोरे जावे लागले.
दलित आणि वंचित समाजामध्ये प्रकाश आंबेडकर यांचे नेतृत्व प्रभावी असल्याचे स्पष्ट झाले आहे. वंचित बहुजन आघाडीच्या नावावरूनच हा पक्ष उपेक्षित समाजासाठी लढत असल्याचे सूचित होते. दलित मतदार ही MVA साठी फार पूर्वीपासून महत्त्वाची व्होट बँक आहे, पण VBA च्या वाढीमुळे ही व्होट बँक फुटू शकते, त्यामुळे काँग्रेस आणि राष्ट्रवादीचे नुकसान होऊ शकते.
VBA हा केवळ दलित मतांपुरता मर्यादित नाही तर इतर मागासवर्गीय (OBC) आणि वंचित समुदायांसाठीही तो एक मजबूत पर्याय म्हणून उदयास आला आहे. ओबीसी मतांचा महाराष्ट्रातील निवडणुकांचा एक महत्त्वाचा भाग आहे आणि जर ही मतपेढी VBA कडे वळली तर MVA चे गंभीर नुकसान होऊ शकते.
VBA च्या निवडणुकीच्या रिंगणात प्रवेश केल्याने मतांचे विभाजन होऊ शकते, विशेषत: दलित आणि वंचित समुदायांमध्ये. त्यामुळे थेट लढणाऱ्या मतदारसंघात MVA उमेदवारांना अडचणी निर्माण होऊ शकतात. 2024 च्या विधानसभा निवडणुकीत जर प्रकाश आंबेडकर यांच्या पक्षाने प्रमुख पदांवर मजबूत उमेदवार उभे केले तर काँग्रेस आणि राष्ट्रवादीच्या अनेक उमेदवारांना पराभवाचा सामना करावा लागू शकतो.
VBA आणि MVA यांच्यात युतीची शक्यता : 2019 च्या लोकसभा निवडणुकीच्या वेळी व्हीबीए आणि एमव्हीए यांच्यातील युतीची चर्चा अंतिम टप्प्यात पोहोचली असली, तरी कोणताही ठोस निष्कर्ष निघू शकला नाही, मात्र 2024 मध्ये वंचित आघाडीने सांगली, महाविकास आघाडीची निवडणूक लढवली आहे. कोल्हापूर, बारामती आणि नागपूर अशा चार मतदारसंघात पाठिंबा दिला. यापैकी कोल्हापूर, बारामती आणि सांगलीमध्ये महाविकास आघाडीने बाजी मारली आहे.
प्रकाश आंबेडकर यांच्या पक्षात बहुजनांची मते आपल्या बाजूने घेण्याचे सामर्थ्य आहे आणि जर VBA आणि MVA यांच्यात युती झाली नाही तर त्याचा थेट परिणाम MVA च्या मतपेढीवर होईल. व्हीबीएने पुन्हा स्वतंत्रपणे निवडणूक लढविण्याचा निर्णय घेतल्यास ते एमव्हीएसाठी धोक्याचे ठरू शकते. विशेषत: ज्या जागांवर VBA चा मजबूत आधार आहे, MVA ला पराभवाला सामोरे जावे लागू शकते.
महाराष्ट्राच्या राजकारणात वंचित बहुजन आघाडीने 2019 च्या निवडणुकीत आपल्या प्रभावाने सिद्ध केले होते. लोकसभा निवडणुकीत पक्षाला फारसे यश मिळाले नसले, तरी स्वतंत्रपणे निवडणूक लढवल्याने त्याचा परिणाम एमव्हीएवर झाला. त्यामुळे एमव्हीएच्या नेत्यांना व्हीबीएचा वाढता प्रभाव लक्षात घेऊन आपली रणनीती तयार करावी लागणार आहे. युतीची शक्यता खुली ठेवून दलित व OBC मतदारांना आपल्या बाजूने ठेवण्यासाठी योग्य ती पावले उचलावी लागतील.
