लोकशाहीर अण्णाभाऊ साठेज्यांचे खरे नाव तुकाराम भाऊराव साठे होते, हे मराठी साहित्यिक, समाजसुधारक, लोककवी आणि दलित साहित्याचे जनक मानले जाणारे थोर व्यक्तिमत्व होते. त्यांचा जन्म सांगली जिल्ह्यातील वाटेगाव (वाळवा तालुका, महाराष्ट्र) येथे मातंग (दलित) समाजात झाला. त्यांचे वडील भाऊराव आणि आई वालुबाई होते. अण्णाभाऊ अत्यंत गरिबीत वाढले. त्यांनी चौथी पर्यंत शिक्षण घेतले.
अण्णाभाऊंचा जन्म मातंग समाजात झाला, जो तत्कालीन ब्रिटिश सरकारने "गुन्हेगार" समजला जायचा. त्यांच्या कुटुंबाची आर्थिक परिस्थिती अत्यंत हलाखीची होती.1931 मध्ये दुष्काळामुळे त्यांचे कुटुंब सातारा येथून मुंबईला स्थलांतरित झाले. हे स्थलांतर त्यांनी सहा महिन्यांपर्यंत चालत केले. मुंबईत त्यांनी हमाली, गिरणी कामगार, फेरीवाला यांसारखी अनेक कामे केली.
शाळेत फक्त दीड दिवस शिक्षण घेतल्यानंतरही त्यांनी स्वयंशिक्षणाने मराठी साहित्यामध्ये प्रभुत्व मिळवले. रशियन लेखक मॅक्झिम गोर्की, लिओ टॉल्स्टॉय आणि चेखव यांच्या मराठी अनुवादित साहित्याने त्यांच्यावर खोल प्रभाव टाकला.
अण्णाभाऊंनी35 कादंबऱ्या, 15 कथासंग्रह, 1 नाटक, 12 चित्रपट संवाद, 10 पोवाडे आणि रशियावरील प्रवासवर्णन असे विपुल साहित्य निर्माण केले. त्यांचे साहित्य मराठीसह 27 परदेशी भाषांमध्ये अनुवादित झाले आहे.
त्यांची "फकीरा" (1959) ही कादंबरी अत्यंत प्रसिद्ध आहे, जी ब्रिटिश राजवटीतील दलित समाजाच्या शोषणाविरुद्ध लढणाऱ्या फकीराच्या कथेवर आधारित आहे. या कादंबरीला 1961 मध्ये राज्य सरकारचा पुरस्कार मिळाला.
"वैजयंता" ही कादंबरी तमाशा कलावंत महिलांच्या शोषणाचे चित्रण करते, तर "माकडीचा माळ" ही भटक्या-विमुक्त समाजाच्या जीवनावर आधारित पहिली मराठी कादंबरी आहे.
त्यांनी लोककला जसे की तमाशा, लावणी, आणि पोवाडे यांचा उपयोग सामाजिक प्रबोधनासाठी केला. त्यांचे "माझी मैना गावावर राहिली", "स्टालिनग्राडचा पोवाडा", आणि "बंगालची हाक" यांसारखे साहित्य लोकप्रिय झाले
अण्णाभाऊ सुरुवातीला साम्यवादी विचारसरणीने प्रभावित होते आणि कम्युनिस्ट पार्टी ऑफ इंडिया (CPI) च्या सांस्कृतिक शाखा असलेल्या लाल बावटा कलापथक आणि इंडियन पीपल्स थिएटर असोसिएशन (IPTA) मध्ये सक्रिय होते.
त्यांनी संयुक्त महाराष्ट्र चळवळीत मोलाचे योगदान दिले, ज्यामुळे मराठी भाषिक राज्याची निर्मिती झाली.
त्यांनी मार्क्सवादी-आंबेडकरवादी विचार स्वीकारले आणि दलित युवक संघ स्थापन केला. 1958 मध्ये त्यांनी मुंबईत प्रथम दलित साहित्य संमेलन आयोजित केले
अण्णाभाऊंचे साहित्य दलित, कामगार आणि शोषित समाजाच्या जीवनावर केंद्रित होते. त्यांनी जातीयवाद, वर्गीय शोषण, आणि लैंगिक असमानता यांच्याविरुद्ध लढा दिला.
त्यांनी छत्रपती शिवाजी महाराजांवर पोवाडे लिहिले, जे रशियापर्यंत पोहोचले आणि रशियन भाषेत अनुवादित झाले. त्यांच्या साहित्याचा आणि कार्याचा रशियात सन्मान झाला.
2002 मध्ये भारत सरकारने त्यांच्या स्मरणार्थ ₹4 चे टपाल तिकीट जारी केले.
पुण्यात लोकशाहीर अण्णाभाऊ साठे स्मारक आणि कुर्ल्यात फ्लायओव्हर त्यांच्या नावाने आहे.
2022 मध्ये मॉस्कोच्या मार्गारीटा रुडोमिनो ऑल-रशिया स्टेट लायब्ररी येथे त्यांचा पुतळा आणि तैलचित्र स्थापित झाले.
जयंती: 1 ऑगस्ट हा दिवस अण्णाभाऊ साठे जयंती म्हणून साजरा केला जातो.
2022 मध्ये महात्मा गांधी मेमोरियल युनिव्हर्सिटी, छत्रपती संभाजीनगर यांनी त्यांना मरणोत्तर डि.लिट. पदवी प्रदान केली.
त्यांनी लोककला आणि साहित्य यांचा उपयोग सामाजिक परिवर्तनासाठी केला, ज्यामुळे ते लोकशाहीर म्हणून अमर झाले.
