कबीर जयंती साधारणपणे ज्येष्ठ पौर्णिमेला (मे-जून महिन्यात) साजरी केली जाते. कबीरदास यांचा जन्म 1398 मध्ये आणि मृत्यू 1518 मध्ये झाला असावा, असा इतिहासकारांचा अंदाज आहे. त्यांच्या जन्मतिथीची निश्चित माहिती नसल्याने, ही तिथी प्रतीकात्मकपणे साजरी होते. 2025 मध्ये कबीर जयंती 11 जून रोजी साजरी होणार आहे.
कबीरदासांचे 5 प्रसिद्ध दोहे आणि त्यांचा अर्थ:
दोहा:
बुरा जो देखन मैं चला, बुरा न मिलिया कोय।
जो दिल खोजा आपना, मुझसा बुरा न कोय॥
अर्थ: कबीर म्हणतात, मी जगात वाईट शोधायला गेलो, पण कोणी वाईट मिळाले नाही. जेव्हा मी स्वतःच्या मनाचा शोध घेतला, तेव्हा मला स्वतःपेक्षा वाईट कोणी दिसलेच नाही.
प्रेरणा: स्वतःच्या कमतरतांकडे पाहून सुधारणा करावी, दुसऱ्यांवर दोषारोप टाळावा.
दोहा:
काल करे सो आज कर, आज करे सो अब।
पल में परलय होएगी, बहुरि करेगा कब॥
अर्थ: उद्याचे काम आज कर, आजचे काम आता कर. क्षणात सर्व काही नष्ट होऊ शकते, मग पुन्हा केव्हा करशील?
प्रेरणा: वेळेचे महत्त्व ओळखून काम वेळेवर पूर्ण करावे.
दोहा:
माया मरी न मन मरा, मर मर गया शरीर।
आशा तृष्णा न मरी, कह गए दास कबीर॥
अर्थ: माया आणि मन कधी मरत नाही, फक्त शरीर नष्ट होते. आशा आणि इच्छा कधी संपत नाहीत, असे कबीर म्हणतात.
प्रेरणा: भौतिक इच्छांपासून अलिप्त राहून आत्मिक प्रगतीवर लक्ष द्यावे.
दोहा:
गुरु गोविंद दोऊ खड़े, काके लागूं पाय।
बलिहारी गुरु आपणे, गोविंद दियो बताय॥
अर्थ: गुरु आणि ईश्वर दोघे समोर उभे असतील, तर कोणाला प्रथम नमस्कार करावा? कबीर म्हणतात, गुरुलाच, कारण त्यानेच ईश्वराचा मार्ग दाखवला.
प्रेरणा: गुरुचे महत्त्व ओळखून त्यांचा आदर करावा.
दोहा:
पोथी पढ़ि पढ़ि जग मुआ, पंडित भया न कोय।
ढाई आखर प्रेम का, पढ़े सो पंडित होय॥
अर्थ: अनेक पुस्तके वाचूनही कोणी खरा विद्वान होत नाही. प्रेमाचे दोन अक्षर समजले, तोच खरा पंडित.
प्रेरणा: प्रेम आणि करुणा हीच खरी विद्या आहे.
कबीरदासांचा एक प्रेरक प्रसंग:
कबीर दास प्रेरक प्रसंग
एकदा कबीरदास काशीमध्ये गंगा घाटावर बसले होते. एक श्रीमंत व्यापारी त्यांच्याकडे आला आणि म्हणाला, "मी खूप दानधर्म करतो, पण मनाला शांती मिळत नाही. काय करू?" कबीर हसले आणि त्याला एक भिकारी दाखवला, जो आपला तुटपुंजा अन्नाचा तुकडा दुसऱ्या भिकाऱ्याला देत होता. कबीर म्हणाले, "हा भिकारी तुझ्यापेक्षा श्रीमंत आहे, कारण याने प्रेमाने दिले. तू दान देतोस, पण मनात अहंकार ठेवतोस. प्रेम आणि नम्रतेने दिलेले दानच खरी शांती देते."
या प्रसंगातून कबीरांनी नम्रता आणि निःस्वार्थ भावनेने केलेल्या कार्याचे महत्त्व शिकवले. हा संदेश आजही आपल्याला प्रेरणा देतो की, कर्मापेक्षा भावना महत्त्वाची आहे.
