भारतीय घरांमध्ये चहाचा तीव्र वास नाकापर्यंत पोहोचेपर्यंत लोक डोळे उघडत नाहीत. एक कप चहा दिवसाची चांगली सुरुवात करतो. तथापि चहा प्रत्येकासाठी फायदेशीर नाही. असे बरेच लोक आहेत ज्यांना चहा पिण्याचे जास्त दुष्परिणाम होऊ शकतात. शिवाय जर तुम्हाला आधीच आरोग्य समस्या असेल तर ती विकसित होण्याचा धोका वाढतो. आहारतज्ज्ञ याबद्दल काय सांगतात ते जाणून घेणे महत्त्वाचे आहे-
चहा कोणी टाळावा आणि का?
ज्या लोकांना वारंवार ॲसिडिटी, छातीत जळजळ किंवा अल्सरचा त्रास होतो, त्यांनी चहा टाळावा. चहामध्ये 'कॅफिन' आणि 'टॅनिन' असते, ज्यामुळे पोटातील ॲसिडचे प्रमाण वाढते आणि त्रास बळावू शकतो.
* ज्यांच्या शरीरात लोहाची (Iron) कमतरता आहे, त्यांनी जेवणानंतर लगेच चहा पिऊ नये. चहामधील टॅनिन अन्नातील लोह शोषून घेण्याच्या प्रक्रियेत अडथळा आणते, ज्यामुळे रक्ताची कमतरता आणखी वाढू शकते.
* ज्या लोकांना रात्री झोप न लागण्याची समस्या (Insomnia) आहे, त्यांनी दुपारनंतर किंवा संध्याकाळी चहा पिणे टाळावे. चहातील कॅफिन मेंदूला उत्तेजित करते, ज्यामुळे झोपमोड होऊ शकते.
* कॅल्शियमची कमतरता असलेल्या किंवा ऑस्टियोपोरोसिससारख्या हाडांच्या समस्या असलेल्यांनी चहा पिणे टाळावे.
* ज्यांचा रक्तदाब (BP) जास्त असतो, त्यांनी कडक चहा किंवा जास्त प्रमाणात चहा पिणे टाळावे. कॅफिनमुळे रक्तदाब आणि हृदयाचे ठोके तात्पुरते वाढू शकतात.
* गर्भवती महिलांनी जास्त चहा पिणे टाळावे. अतिप्रमाणात कॅफिनचे सेवन गर्भाच्या वाढीवर परिणाम करू शकते. दिवसातून १-२ कपांपेक्षा जास्त चहा पिऊ नये (तेही डॉक्टरांच्या सल्ल्याने).
* ज्या लोकांना अस्वस्थता (Anxiety) किंवा जास्त ताण जाणवतो, त्यांनी चहा टाळावा. कॅफिनमुळे हृदयाचे ठोके वाढून अस्वस्थता वाढू शकते.
* पित्ताशयाचे दगड असलेल्या लोकांनी देखील चहा पिणे टाळावे.
* पीसीओडी किंवा पीसीओएस ग्रस्त महिलांसाठी देखील चहा हानिकारक आहे.
* थायरॉईडशी संबंधित समस्या असलेल्यांनीही चहा टाळावा.
चहा कधी आरोग्यदायी असतो?
चहा आरोग्यदायी असतो जेव्हा तुम्ही एका कपमध्ये अर्धा चमचा चहापत्ती वापरता. दुधासह चहा ज्यामध्ये जास्त चहापत्ती असते, ती मेंदूला जास्त उत्तेजित करते आणि चिंता किंवा नैराश्यासारख्या समस्या वाढवते. टॅनिनच्या प्रमाणामुळे, ती रक्तदाब देखील वाढवते. जास्त प्रमाणात उकळलेला चहा यकृत आणि पोटाला देखील हानी पोहोचवतो.
दुधाचा चहा निरोगी कसा बनवायचा?
जर तुम्ही चहाचे प्रेमी असाल आणि चहाशिवाय तुमचा दिवस कल्पना करू शकत नसाल, तर तज्ञ वनस्पती-आधारित दूध वापरण्याची शिफारस करतात. तुम्ही बदामाचे दूध, सोया दूध, नारळाचे दूध आणि ओट मिल्क वापरून पाहू शकता. तथापि चहासोबत दूध उकळण्याऐवजी, चहा वेगळा आणि दूध वेगळा प्या.
रिकाम्या पोटी चहा प्यायल्यास काय होते?
सकाळी रिकाम्या पोटी चहा पहिल्यांदा घेतल्याने आम्लता, मळमळ आणि चिंता होऊ शकते. यामुळे आतड्यांचे अस्तर खराब होऊ शकते.
सकाळी उठल्याबरोबर रिकाम्या पोटी चहा पिणे कोणासाठीच चांगले नसते. यामुळे चयापचय बिघडते.
जेवणानंतर लगेच चहा प्यावा का?
जेवणानंतर लगेच चहा पिल्याने शरीराला लोह योग्यरित्या शोषता येत नाही.
त्यामुळे पचनक्रिया मंदावते आणि अपचन होऊ शकते.
जेवणानंतर लगेच चहा पिल्याने पोटफुगी होऊ शकते.
चहा बनवताना या चुका टाळा :
सर्व एकत्र उकळणे टाळा जसे पाणी, दूध, साखर आणि पत्ती सर्व एकत्र पातेल्यात टाकून उकळणे सर्वात चुकीचे आहे. यामुळे चहामधील अँटी-ऑक्सिडंट्स नष्ट होतात.
शिळा चहा गरम करणे टाळा. चहा बनवून झाल्यावर तो ३०-४० मिनिटांच्या आत प्यावा. थंड झालेला चहा पुन्हा गरम केल्यास त्यात हानिकारक रसायने तयार होतात.
प्लास्टिक कप मध्ये चहा घेऊ नका. गरम चहा प्लास्टिकच्या कपमध्ये किंवा पिशवीत कधीही घेऊ नका, यामुळे कॅन्सरचा धोका वाढू शकतो.
आरोग्यदायी चहा बनवण्याची योग्य कृती
सर्वात आधी फक्त पाणी गरम करायला ठेवा. पाणी चांगले उकळले की गॅस बारीक करा. (पाणी आणि दूध एकत्र उकळू नका)
पाणी उकळत असताना त्यात आलं, गवती चहा, तुळशीची पाने किंवा वेलची ठेचून टाका. हे पदार्थ पाण्यात ३-४ मिनिटे उकळू द्या. यामुळे त्यातील औषधी गुणधर्म पाण्यात उतरतात आणि पचनाचा त्रास कमी होतो.
आता चहापत्ती टाका. लक्षात ठेवा, चहापत्ती टाकल्यानंतर पाणी जास्त वेळ उकळू नका. चहापत्ती जास्त वेळ उकळल्यास त्यातून 'टॅनिन' बाहेर पडते, ज्यामुळे चहा कडवट होतो आणि ॲसिडिटी वाढते. चहापत्ती टाकल्यावर केवळ १-२ मिनिटे उकळणे पुरेसे आहे.
आता चहामध्ये गरम केलेले दूध टाका. दूध टाकल्यावर चहा खूप वेळ उकळू नका. फक्त एक उकळी आली की गॅस बंद करा. जास्त वेळ दूध उकळल्याने चहा पचायला जड होतो.
साखर शक्यतो सर्वात शेवटी टाका किंवा गूळ वापरणार असाल, तर गॅस बंद केल्यानंतर चहा कपात गाळताना गूळ टाका (नाहीतर चहा फुटू शकतो). साखरेऐवजी गुळाचा किंवा खांडसरी साखरेचा वापर करणे जास्त आरोग्यदायी आहे.
अस्वीकरण : हा लेख सामान्य माहितीवर आधारित आहे. अधिक माहितीसाठी तज्ञांचा सल्ला घ्या. वेबदुनिया याची पुष्टी करत नाही.
