खजुराहो- सुप्रसिद्ध शास्त्रीय गायक पंडित कुमार गंधर्व यांचे नातू आणि सुप्रसिद्ध ख्याल गायक भुवनेश कोमकली यांचे मत आहे की संगीत असो वा इतर कला, शिकणे आणि शिकवणे याला खूप महत्त्व आहे. या विद्याशाखांमध्ये गुरू-शिष्य परंपरेचे महत्त्व अधोरेखित करताना ते म्हणाले की, आजच्या युगात कसे शिकावे हेही महत्त्वाचे आहे.
भुवनेशजी खजुराहो डान्स फेस्टिव्हल अंतर्गत आयोजित कलावर्ता या संवाद कार्यक्रमात कला विद्यार्थ्यांना संबोधित करत होते. खजुराहो नृत्य महोत्सवाचे आयोजन करणाऱ्या उस्ताद अलाउद्दीन खान संगीत कला अकादमीतर्फेही कलेवर अशा प्रकारच्या चर्चेचे आयोजन केले जाते.
या चर्चेत ज्येष्ठ कला समीक्षक आणि 'रंग संवाद' या कला मासिकाचे संपादक विनय उपाध्याय आणि भुवनेश कोमकली यांच्यात जोरदार चर्चा झाली. मनोरंजक आणि माहितीपूर्ण प्रश्नांची उत्तरे देण्यात आली. विशेष म्हणजे या संवादात इच्छुक श्रोते आणि विद्यार्थीही सहभागी झाले आणि त्यांनी महत्त्वाचे प्रश्नही विचारले.
चर्चेला प्रारंभ करताना विनय उपाध्याय म्हणाले की, जगात सर्वोत्कृष्ट रचले गेले सर्वोत्कृष्ट सांगितले गेले आहे, परंतु आपण त्याचे अनुर्कीतन करतो कारण आपल्याला ऊर्जा मिळते. ते म्हणाले की संपूर्ण जग ध्वनींनी भरलेले आहे.
ध्वनी पूजेला संगीत म्हणतात. संगीत म्हणजे फक्त सात नोट्सची स्ट्रिंग नाही तर या सात नोट्स ज्या पद्धतीने भावना व्यक्त करतात ते महत्व पूर्ण आहे. ते म्हणाले की, सर्व संगीत मानवतेला उद्देशून आहे.
या क्रमाने, त्यांनी भुवनेशजींचे बालपण, शिक्षण आणि पंडित कुमार गंधर्व यांच्याबद्दलच्या प्रश्नांची उत्तरे दिली. भुवनेश जी म्हणाले की, कुमारजींच्या घरी त्यांचा जन्म झाला हे त्यांचे भाग्य समजते. लहानपणापासूनच त्यांनी संगीताचे शिक्षण घेतले. घरात इतर माणसे प्रशिक्षित होती, त्यामुळे ते लहानपणापासून गुरू आणि शिष्याचे नाते पाळत आले आहेत. या क्रमाने ते म्हणाले की, जोपर्यंत तुमच्या गुरूंप्रती पूर्ण आणि खरे समर्पण नसेल, तोपर्यंत तुमचा कलात्मक प्रवास बहरत नाही. त्याने सांगितले की कोण ढोंग करत आहे हे गुरू चांगलेच जाणतात. चांगला शिष्य होण्यासाठी पात्र असणे आवश्यक आहे.
विनयजींच्या प्रश्नांना उत्तर देताना भुवनेश जी म्हणाले की कुमारजी हे पहिले कलाकार होते ज्यांनी घराण्याच्या परंपरेला बांधून न राहता नाविन्यपूर्ण संगीताची कल्पना मांडली. त्यांच्या काळात त्यांना यासाठी विरोध झाला पण नंतर त्यांच्या प्रयोगांचे कौतुक झाले. खरे तर कुमारजी एक जागरूक कलाकार होते. ते कलांच्या परस्परसंबंधांबद्दलही जाणकार होते आणि प्रयोगशीलतेचे पुरस्कर्ते होते.
भुवनेशजी म्हणाले की कबीर गाण्यासाठी, माझा विश्वास आहे की कुमारजींनी कबीरांच्या व्यक्तिमत्त्वाचा खूप अभ्यास केला असेल. अनेक लोकांनी कबीर गायले आहेत परंतु कुमारजींनी त्यांचा निरागस आत्मा आणि खोडकरपणा जिवंत ठेवला, यामुळेच ते इतरांपेक्षा वेगळे झाले. प्रारंभी, उस्ताद अलाउद्दीन खान संगीत आणि कला अकादमीचे संचालक जयंत माधव भिसे यांनी भुवनेशजींचे फुलांचा गुच्छ देऊन स्वागत केले. कार्यक्रमात मोठ्या संख्येने विद्यार्थ्यांनी त्यांच्या कुतूहलाच्या प्रश्नांना उत्तरे दिली.
