महालक्ष्मी पूजन हे हिंदू धर्मातील एक महत्त्वाचे व्रत आहे, जे विशेषतः शारदीय नवरात्रीच्या आश्विन शुद्ध अष्टमीला (महाअष्टमी) पाळले जाते. हे व्रत संपत्ती, समृद्धी आणि कुटुंब सुखासाठी केले जाते. महालक्ष्मी ही देवी दुर्गेचे एक रूप आहे, जी अपप्रवृत्तीचा नाश करून शुभ फळे देणारी आहे. या व्रतात महिलांना (विशेषतः लग्न झालेल्या) विशेष भूमिका असते आणि ते १६ वर्षे किंवा पहिली पाच वर्षे पाळले जाते. कोकणस्थ ब्राह्मण समाजात हे व्रत अधिक वैशिष्ट्यपूर्ण आहे, ज्यात तांदळाच्या पिठाचा मुखवटा बनवणे आणि घागरी फुंकणे हे प्रमुख विधी आहेत.
घागरी फुंकणे हे महालक्ष्मी पूजनाचा एक भाग आहे, जो अष्टमीच्या रात्री केला जातो. यात घागरी (मातीचा भांडा) उदाच्या धूपाने भरून फुंकली जाते, ज्यामुळे श्वसनमार्ग शुद्ध होतो आणि अंगात देवीचा संचार (चैतन्य) होतो. हे विधी वातावरणात सकारात्मक ऊर्जा निर्माण करतो आणि जागरणाच्या वेळी भजन, गाणी, आरतींसह केला जातो. आता संपूर्ण विधी स्टेप बाय स्टेप पाहूया.
महालक्ष्मी पूजनाचा संपूर्ण विधी
महालक्ष्मी पूजन तीन वेळा (सकाळ, दुपार आणि संध्याकाळ) केले जाते. निशीथकाळ (रात्री साडेबारा ते दीड) अष्टमी असलेल्या दिवशी हे व्रत घ्यावे.
सकाळची पूजा- चंदनाने महालक्ष्मीची प्रतिमा काढा.
- शेजारी सोळा दोरे एकत्र केलेला आणि सोळा गाठी मारलेला दोरक (सोनेरी धागा) ठेवा.
- षोडषोपचार पूजा करा: सोळा प्रकारच्या पत्री (पाने) आणि फुलांचा समावेश (उदा. तुळस, बेल, कमळ इ.).
- सोळा प्रकारचे घारगे (गोड पदार्थ, उदा. पुरणपोळी, मोदक) नैवेद्य दाखवा.
- पिठाचे सोळा दिवे बनवून आरती करा.
- दोरकाची पूजा करून तो डाव्या मनगटात बांधा.
- सोळा दुर्वा आणि सोळा अक्षता हातात घेऊन महालक्ष्मी कथा ऐका.
प्रदोषकाळ पूजा- तांदुळाच्या पिठाचा (उकडीचा) मुखवटा बनवा. त्यावर काजल आणि कुंकू लावा. दागिने आणि गजरा घालून सजवा.
- महालक्ष्मीची उभी मूर्ती साकार करा: भरजरी लुगडे नेसवा, कापडाच्या पिशव्यांचे हात जोडा.
- सुशोभित मंडपीखाली एका भांड्याच्या उतरंडीवर बसवा.
- वसोळ्या (महिलांचा सन्मान) करा आणि आरती करा.
सायंकाळी/रात्रीची पूजा- दुर्गा सप्तशती किंवा सौंदर्य लहरीचा पाठ करा.
- कडकण्या बांधा आणि नैवेद्य दाखवा (उदा. पुरणाचे नैवेद्य).
- आरतीनंतर घागरी फुंकणे आणि जागरण करा.
सामग्री आवश्यक: चंदन, पत्र-पुष्प, घारगे, पिठ, तांदूळ, कुंकू, काजल, धूप, दोरक, दुर्वा, अक्षता, उतरंडी, मंडप सजावट.
महत्त्व: हे व्रत केल्याने घरात लक्ष्मीचा वास होतो, दारिद्र्य नष्ट होते आणि कुटुंब सुखी राहते. महिलांना सुहाग आणि संततीप्राप्ती मिळते.
घागरी फुंकण्याचा संपूर्ण विधी
घागरी फुंकणे हे कोकणस्थ आणि चित्पावन ब्राह्मण समाजातील वैशिष्ट्यपूर्ण विधी आहे, जो महालक्ष्मी पूजनानंतर रात्रीच्या जागरणात केला जातो. यात प्रत्येक महिलेला किमान पाच वेळा घागरी फुंकावी लागते. हे विधी देवीसमोर पार पाडले जाते आणि भजन, गाणी, आरत्या म्हणत केले जाते.
एक मातीची घागरी (छोटा भांडा किंवा पात्र) घ्या. त्यात उदाचा धूप (सुगंधी धूपबत्ती किंवा लोबण) भरून जाळा. धूपाने भरलेली घागरी तयार होईल. देवीच्या (महालक्ष्मीच्या मुखवट्याच्या) समोर ठेवा. मंडप किंवा पूजास्थळी हे करा. घागरीच्या तोंडाकडे तोंड लावून जोरात फुंका. धूपाचा सुगंध आणि धूर श्वासात घ्या. प्रत्येकी पाच वेळा फुंका. सर्व महिलांनी एकत्र फुंकावे. फुंकताना "ॐ महालक्ष्म्यै नमः" किंवा देवी भजन म्हणावे. हे करताना वातावरणात चैतन्य भरते आणि अंगात देवीचा संचार होतो. फुंकण्यानंतर आरती करा. रात्री बारा वाजल्यानंतर मुख्य आरती आणि पहाटे उद्या (व्रत संपवणे) करा.
या विधीचे महत्त्व: घागरी फुंकण्याने फुफ्फुस आणि श्वसनमार्ग शुद्ध होतात. वैज्ञानिक दृष्ट्या, धूपाचा धूर हवा शुद्ध करतो आणि मेंदूत सकारात्मक कंपने निर्माण करतो. धार्मिकदृष्ट्या, याने अपप्रवृत्ती नष्ट होते आणि देवी प्रसन्न होते. कोरोना सारख्या काळात हे विधी आरोग्यासाठी उपयुक्त मानले जाते. हे व्रत कुटुंबासोबत श्रद्धेने पाळावे. अधिक तपशीलासाठी स्थानिक पंडित किंवा ग्रंथ (जसे दुर्गा सप्तशती)चा आधार घ्यावा.
