राम नावाच्या या दोन अक्षरांमध्ये संपूर्ण रामायण आणि संपूर्ण धर्मग्रंथ सामावलेले आहेत. पुराणात असे लिहिले आहे की कलियुगात सर्व ज्ञान, कर्म, ध्यान, योग, तपस्या निरुपयोगी ठरतील, परंतु रामाचे नामस्मरण लोकांना जीवनसागर पार करून देईल. वेद, पुराण आणि इतर धर्मग्रंथांपेक्षा रामाचे दोन अक्षरी नाव श्रेष्ठ आहे. या नामाचा महिमा असा आहे की सर्व देवी-देवता त्याचा जप करत राहतात.
एवढेच नाही तर भगवान शिवाकडून नामाच्या महिमाचे वर्णन ऐकून माता पार्वतीही नामस्मरण करते. ज्यांच्या सेवेसाठी श्री शिवजींनी हनुमानाचा अवतार घेतला, ते रामाचे नामस्मरण करत राहतात. अशाप्रकारे भगवान श्री रामाचे नाव लिहिणे आणि बोलण्याने भवसागरातून पार पडता येते आणि भक्तांना सर्व प्रकारच्या भौतिक, दैवी आणि भौतिक ताप यापासून मुक्ती देखील मिळते.
रामचरित मानसमध्ये तुलसीदासजींनी अनेक ठिकाणी राम नावाचा महिमा सांगितला आहे -
''रामनाम कि औषधि खरी नियत से खाय,
अंगरोग व्यापे नहीं महारोग मिट जाये।''
अर्थात: राम नामाचा जप हे औषधासारखे आहे, ज्याचा खऱ्या मनाने जप केल्यास सर्व रोग दूर होतात आणि मनाला परम शांती मिळते.
राम नाम महिमा प्रसंग:-
सर्वांना माहित आहे की राम सेतूच्या निर्मितीच्या वेळी प्रत्येक दगडावर रामाचे नाव लिहिले जात होते आणि प्रत्येकजण राम नामाचा जप करत होता, त्यामुळे रामाचे काम खूप सोपे झाले. जेव्हा राम नावाने लिहिलेले दगड तरंगू लागले तेव्हा भगवान श्रीरामही आश्चर्यचकित झाले आणि विचार करू लागले.
त्यांचे नाव लिहिलेले दगड तरंगायला लागले आहेत, मग मी एखादा कोणताही दगड समुद्रात टाकला तर तरंगायला हवा, असे त्यांना वाटले. हाच विचार मनात ठेवून त्यांनी एक दगडही उचलला ज्यावर रामाचे नाव लिहिले नव्हते आणि समुद्रात फेकले पण तो दगड बुडाला. भगवान श्री राम आश्चर्यचकित झाले की असे का झाले?
दूरवर उभे असलेले हनुमान हे सर्व पाहत होते आणि मग प्रभू श्रीरामांच्या मनातील गोष्ट समजून ते त्यांच्या जवळ गेले आणि म्हणाले, हे भगवंत ! आपण कोणत्या कोंडीत आहात?
यावर श्रीरामजी म्हणू लागले, हे हनुमान! माझ्या नावाचे दगड तरंगत आहेत पण मी माझ्या हाताने दगड फेकल्यावर तो बुडाला.
भगवंतांचे हे निष्पापपणे बोललेले विधान ऐकून प्रबळ बुद्धी देणारे हनुमानजी म्हणाले, हे भगवान! आपले नाव घेऊन प्रत्येकजण आपले आयुष्य पार करू शकतो, पण ज्याचा आपण स्वतः त्याग करत आहात, त्याला कोणी बुडण्यापासून कसे वाचवणार?
रामाच्या नावात एवढी शक्ती आहे की त्यांच्या नामाचा जप केल्याने ऋषी वाल्मिकी आणि संत तुलसीदासांनी अज्ञानी लोकांकडून महान ज्ञानी लोकांमध्ये रूपांतर केले. त्यानंतर त्यांनी रामायण आणि रामचरितमानस हे ग्रंथ रचले. देवाचे नाव घेऊन शबरीने त्यांना इतके भाग पाडले की, वनवासाच्या काळात ते स्वत: त्यांना भेटण्यासाठी झोपडीत पोहोचले. फक्त रामाचे नाव खरे आहे.
महामंत्र जोइ जपत महेसू। कासीं मुकुति हेतु उपदेसू॥
महिमा जासु जान गनराऊ। प्रथम पूजिअत नाम प्रभाऊ॥2॥
भावार्थ:- जो महामंत्र आहे, जो महेश्वर श्री शिवजींनी जपला आहे आणि ज्याचा उपदेश काशीला मुक्ती देणारा आहे आणि ज्याचा महिमा गणेशजींना ज्ञात आहे, या 'राम' नावाच्या प्रभावामुळे ज्याची सर्व प्रथम पूजा केली जाते.॥2॥- रामचरित मानस बालकाण्ड
जान आदिकबि नाम प्रतापू। भयउ सुद्ध करि उलटा जापू॥
सहस नाम सम सुनि सिव बानी। जपि जेईं पिय संग भवानी॥3॥
भावार्थ:-आदिकवि श्री वाल्मीकीजी रामनामाचा महिमा जाणतात, जे उलट नाव ('मरा', 'मरा') जपून पवित्र होऊन गेले. रामनाम सहस्त्र नावांच्या बरोबरीचे आहे हे श्री शिवजींचे वचन ऐकून पार्वतीजी आपल्या पतीसह (श्री शिवजी) सदैव राम नामाचा जप करीत असतात.॥3॥- रामचरित मानस बालकाण्ड
होइहै वही जो राम रचि राखा।
को करे तरफ बढ़ाए साखा।।
'राम' केवळ एक नाव किंवा एक मानव नाही। राम परम शक्ती आहे। प्रभू श्रीरामाच्या शत्रूंना हे माहीतच नाही की ते स्वतःभोवती नरक निर्माण करत आहेत. म्हणूनच भगवान श्रीरामाचा अपमान कोण करतो आणि कोण ऐकतो. कोण जप करतो आणि कोण नाही? याची चिंता करणे थांबवा.
1. रामापेक्षा रामाचे नाव मोठे: भगवान श्रीरामाचे नाव रामापेक्षा मोठे असल्याचे म्हटले जाते. अनेकांना राम राम असा जप करून मोक्ष प्राप्त झाला. राम हा एक महामंत्र आहे, ज्याचा जप फक्त हनुमानानेच केला नाही तर भगवान शिव देखील करतात. रामाच्या आधीही रामाचे नाव होते. प्राचीन काळी राम हा देवाचा उल्लेख करण्यासाठी वापरला जात असे.
2. राम किंवा मरा: रामचा विरुद्धार्थी शब्द म, ए, रा म्हणजे मार आहे. हा बौद्ध धर्मातील शब्द आहे. मार म्हणजे एक जो इंद्रियांच्या सुखात रमलेला असतो आणि दुसरा म्हणजे वादळ. जो माणूस रामाव्यतिरिक्त इतर गोष्टींमध्ये आपले मन गुंतवून ठेवतो, त्याला आघात त्याप्रमाणे खाली आणतो, ज्याप्रमाणे वारा वाळलेल्या झाडांचा नाश करतो.
3. राम नावाचा अर्थ:
एकदा राम म्हटल्यावर संबोधन असतं. राजस्थानमध्ये राम सा असे म्हणतात. तुमचे सर्व दुःख दूर करणारे एकच नाव आहे - 'हे राम'.
राम दोनदा म्हटल्यावर अभिवादन असतं. उत्तर भारतातील ग्रामीण भागात ते राम राम म्हणतात.
तीन वेळा राम म्हटल्यावर संवेदना वाटते. 'काय झालं राम राम राम?'
चार वेळा राम म्हटल्यावर भजन होतं.
4. तारणहार रामाचे नाव: रामाचे नाव जपणारे अनेक संत आणि कवी झाले आहेत. जसे कबीरदास, तुलसीदास, रामानंद, नाभादास, स्वामी अग्रदास, प्राणचंद चौहान, केशवदास, रैदास किंवा रविदास, दादूदयाल, सुंदरदास, मलुकदास, समर्थ रामदास इ. असंख्य संत-मुनींनी श्री राम-श्रीराम नामजप करून मोक्ष मिळवला आहे.
5. जीवनरक्षक नाव: प्रभू श्री राम नामाचा उच्चार केल्याने जीवनात सकारात्मक ऊर्जा येते. ज्यांना ध्वनी शास्त्राची माहिती आहे त्यांना माहित आहे की 'राम' शब्दाचा महिमा अगाध आहे. जेव्हा आपण 'राम' म्हणतो तेव्हा हवेत किंवा वाळूमध्ये एक विशेष आकार तयार होतो. त्याचप्रमाणे मनातही एक विशेष लय येऊ लागते. जेव्हा माणूस अखंड 'राम' जप करतो तेव्हा त्याच्या शरीराच्या प्रत्येक छिद्रात भगवान श्रीराम वास करतात. त्याच्याभोवती सुरक्षेचे वर्तुळ निर्माण होईल हे निश्चित लक्षात घ्या. भगवान श्रीरामाच्या नामाचा प्रभाव प्रचंड आहे.
चौपाई
हरि अनंत हरि कथा अनंता। कहहिं सुनहिं बहुबिधि सब संता॥
रामचंद्र के चरित सुहाए। कलप कोटि लगि जाहिं न गाए॥
भावार्थ-हरि अनंत आहे (कोणीही त्यांच्यावर मात करू शकत नाही) आणि त्यांची कथा देखील अनंत आहे. सर्व संत त्याच्याबद्दल अनेक प्रकारे ऐकतात आणि बोलतात. रामचंद्राची सुंदर पात्रे लाखो कल्पांतही गाता येत नाहीत.
पार्वती शिवजींना विचारते तेव्हा शिवजी म्हणतात
पद्मपुराण उत्तराखंड
राम रामेति रामेति रमे रामे मनोरमे।
सहस्त्रनाम तत्तुल्यं रामनाम वरानने।।
(पद्म. उत्तर. २८१।२१-२२)
'मी 'राम'सारखा आहे! राम राम असा जप करत मी 'श्री राम' नावाचा आनंद घेत राहतो. ‘राम’ हे नाव संपूर्ण सहस्त्रनामासारखे आहे.
रामचरितमानस
महामंत्र जोइ जपत महेसू। कासीं मुकुति हेतु उपदेसू॥
महिमा जासु जान गनराऊ। प्रथम पूजिअत नाम प्रभाऊ॥
तात्पर्य: "राम" हे नाम महान मंत्र आहे ज्याचा श्री शंकर जी सतत जप करतात, जे जन्म-मृत्यूच्या फेऱ्यातून मुक्त होण्यासाठी सर्वात सोपे ज्ञान आहे. या नावाच्या प्रभावामुळे सर्वप्रथम ज्याची पूजा केली जाते त्या "राम" नावाचा महिमा भगवान गणेशाला माहित आहे.
नहिं कलि करम न भगति बिबेकू। राम नाम अवलंबन एकू॥
कालनेमि कलि कपट निधानू। नाम सुमति समरथ हनुमानू॥
तात्पर्य :- कलियुगात ना काम, ना भक्ती, ना ज्ञान, फक्त "राम" नावाचाच आधार आहे. ज्याप्रमाणे श्री हनुमानजी कपटी कालनेमीचा वध करण्यास समर्थ आहेत, त्याचप्रमाणे कलियुगात बुद्धीमान लोक "राम" नावाने कालनेमीच्या रूपात कपटाचा वध करून कपटमुक्त होतात.
व्यासजी स्कंदपुराणातील ब्रह्मखंडात म्हणतात - जे लोक राम-राम-राम या मंत्राचा जप करतात, जेवताना, पिताना, चालताना, बसताना, सुखात किंवा दु:खात ते राम मंत्राचा जप करतात, त्यांना दु:ख, दर्देव, रोगाची भीती नसते. त्यांचे वय, संपत्ती आणि सामर्थ्य दिवसेंदिवस वाढत जाते. रामाचे नाम घेतल्याने मनुष्य गंभीर पापांपासून मुक्त होतो. तो नरकात पडत नाही आणि अनंतकाळचे जीवन प्राप्त करतो.
