Red Fort History लाल किल्ल्याच्या इतिहासाबाबत इतिहासकारांमध्ये मतभेद आहेत. ही जागतिक वारसा मध्ये समाविष्ट भारतातील प्राचीन वास्तूंपैकी एक आहे. असे म्हटले जाते की लाल किल्ला मुघल काळात बांधला गेला होता परंतु मुघल काळापूर्वीही त्याचे अस्तित्व असल्याचे संकेत मिळतात. मग त्याचा खरा इतिहास काय?
लाल हवेली आणि लाल कोट: असे मानले जाते की पूर्वी तुर्किक जातीतील मुघल लोक लाल किल्ल्याला लाल किल्ला नव्हे तर लाल हवेली म्हणत असत. काही इतिहासकारांच्या मते, हा लालकोटचा एक प्राचीन किल्ला आणि वाडा आहे, जो शाहजहानने ताब्यात घेतला होता आणि त्यावर तुर्कीची छाप सोडली होती.
लाल कोटचे नाव बदलून शाहजहानाबाद केले गेले: 12 व्या शतकाच्या उत्तरार्धात दिल्लीचा लालकोट परिसर हिंदू राजा पृथ्वीराज चौहानची राजधानी होती. लालकोटमुळे याला लाल हवेली किंवा लालकोट किल्ला म्हणत. पुढे मुघलांनी लालकोटचे नाव बदलून शाहजहानाबाद केले.
मुघलांनी त्याला लाल किल्ल्याचे नाव दिले नाही: लाल कोट म्हणजे लाल रंगाचा किल्ला, जो सध्याच्या दिल्ली परिसरात बांधलेला पहिला शहर होता. जर मुघलांनी तो बांधला असता किंवा शाहजहानने तो बांधला असता तर त्यांनी त्याला लाल किल्ला असे नाव दिले नसते तर काही पर्शियन भाषेवरून त्याचे नाव दिले असते. बरेच जण म्हणतील की हे नाव लाल वाळूच्या दगडाच्या तटबंदीवरून आणि भिंतींवरून पडले आहे.
लाल किल्ला कोणी बांधला: असे म्हटले जाते की तोमर शासक राजा अनंगपाल यांनी 1060 मध्ये त्याची स्थापना केली होती. पुरावा असे सूचित करतो की तोमर घराण्याने सूरज कुंडाच्या आसपासच्या दक्षिण दिल्ली प्रदेशावर सुमारे 700 इसवी पासून राज्य केले. दिल्लीचा लाल किल्ला शाहजहानच्या जन्माच्या शेकडो वर्षांपूर्वी 'महाराज अनंगपाल तोमर द्वितीय' याने दिल्लीचा बंदोबस्त करण्यासाठी बांधला होता. महाराजा अनंगपाल तोमर द्वितीय हे अभिमन्यूचे वंशज आणि परमवीर पृथ्वीराज चौहान यांचे आजोबा होते.
किला राय पिथोरा असे नाव: तोमर राजवटीनंतर पुन्हा चौहान राजांची सत्ता आली. पृथ्वीराज चौहान यांनी 12व्या शतकात राज्यकारभार स्वीकारला आणि शहर आणि किल्ल्याचे नाव किला राय पिथोरा असे ठेवले. दिल्लीतील साकेत, मेहरौली, किशनगड आणि वसंत कुंज भागात राय पिथोराचे अवशेष आजही पाहायला मिळतात.
लाल कोटची पुनर्बांधणी अशा प्रकारे केली गेली: काही इतिहासकारांचे असे मत आहे की शाहजहान (1627-1658) ने तेजोमहलसह जे पराक्रम केले होते तेच पराक्रम लाल कोटच्या बाबतीतही केले गेले. लाल किल्ल्याला पूर्वी लाल कोट म्हणत. अनेक भारतीय विद्वान हे लाल कोटचे सुधारित रूप मानतात. लाल किल्ल्यातील अनेक प्राचीन हिंदू वैशिष्ट्ये - किल्ल्याची अष्टकोनी तटबंदी, तोरण, हत्तीचे खांब, कलाकृती इत्यादी भारतीय वैशिष्ट्यांनुसार आहेत यात शंका नाही. शाहजहानचे प्रशंसक आणि मुस्लिम लेखकांनी त्याच्या दरवाजांचे आणि इमारतींचे तपशीलवार वर्णन केलेले नाही.
पुरावे ऑक्सफर्ड बोडलियन लायब्ररीमध्ये ठेवले आहेत: शाहजहानने 1638 मध्ये आग्रा येथून दिल्लीला राजधानी बनवली आणि दिल्लीच्या लाल किल्ल्याचे बांधकाम सुरू केले. अनेक मुस्लिम विद्वान मानतात की त्याचे बांधकाम 1648 मध्ये पूर्ण झाले. पण ऑक्सफर्ड बोडलेयन लायब्ररीमध्ये एक चित्र जतन केले आहे ज्यामध्ये पर्शियन राजदूत 1628 मध्ये शाहजहानच्या राज्याभिषेकाच्या वेळी लाल किल्ल्यावर भेटताना दाखवले आहेत. 1648 मध्ये किल्ला बांधला गेला असेल तर हे चित्र सत्य उघड करते.
तारीखे फिरोजशाहीचा पुरावा: याचा सर्वात मोठा पुरावा म्हणजे तारीखे फिरोजशाहीमध्ये लेखक लिहितो की 1296 च्या शेवटी अलाउद्दीन खिलजी आपल्या सैन्यासह दिल्लीत आला तेव्हा तो कुष्क-ए-लाल (लाल महल/महाल) कडे निघाला आणि तेथे आराम केला.
अकबरनाम आणि अग्निपुराणातील उल्लेख: लाल किल्ला हा हिंदू राजवाडा असल्याचे सिद्ध करण्यासाठी आजही हजारो पुरावे आहेत. पृथ्वीराज रासोमध्येही लाल किल्ल्याशी संबंधित बरेच पुरावे सापडतात. इतकेच नव्हे तर अकबरनामा आणि अग्निपुराण या दोन्हीमध्ये वर्णन आहे की महाराज अनंगपाल यांनी भव्य आणि विलासी दिल्ली बांधली होती. शाहजहानच्या 250 वर्षांपूर्वी, आक्रमक तैमूरलंगनेही 1398 मध्ये जुन्या दिल्लीचा उल्लेख केला होता.
लाल किल्ल्यातील डुक्कर आणि हत्तीचा पुतळा: लाल किल्ल्याच्या एका खास राजवाड्यात डुक्कराच्या तोंडासह चार नळ अजूनही स्थापित आहेत. इस्लामनुसार डुक्कर हराम आहे. तसेच किल्ल्याच्या एका दरवाजाबाहेर हत्तीची मूर्ती आहे, कारण राजपूत राजे हत्तींवरील प्रेमासाठी प्रसिद्ध होते.
केसर कुंड : या किल्ल्यातील दिवाणे खास मध्ये तलावाच्या माळावर केसर कुंड नावाचे कमळाचे फुल कोरलेले आहे. दिवाने खास आणि दिवाने आमची मंडप शैली 984 AD च्या अंबरच्या आतील पॅलेस (आमेर/जुने जयपूर) शी पूर्णपणे जुळते, जी राजपुताना शैलीमध्ये बांधली गेली आहे.
मंदिरे: आजही लाल किल्ल्यापासून काही यार्डांच्या अंतरावर मंदिरे बांधलेली आहेत, त्यापैकी एक लाल जैन मंदिर आणि दुसरे गौरीशंकर मंदिर आहे, जे शाहजहानच्या अनेक शतकांपूर्वी राजपूत राजांनी बांधले होते. लाल किल्ल्याच्या मुख्य दरवाज्याच्‍या वर बांधलेले कपाट किंवा आलिया हे याठिकाणी पूर्वी गणेशमूर्ती ठेवल्‍याचा भक्कम पुरावा आहे. जुन्या शैलीतील हिंदू घरांमध्ये, मुख्य प्रवेशद्वाराच्या किंवा मंदिरांच्या प्रवेशद्वाराच्या अगदी वर एक लहान आलिया बनविली जाते, ज्यामध्ये गणेशाची मूर्ती बसलेली असते.
लाल किल्ला प्रथम राजपूत राजांच्या ताब्यात गेला आणि नंतर तो मुघलांच्या ताब्यात गेला. यानंतर 11 मार्च 1783 रोजी शिखांनी लाल किल्ल्यावर प्रवेश केला आणि दिवाण-ए-आमचा ताबा घेतला. त्यानंतर इंग्रजांनी ते ताब्यात घेतले.
