॥ श्रीगणेशाय नम: ॥ श्रीसरस्वत्यै नम: ॥ श्रीगुरुभ्यो नम: ॥ श्रीकुलदेवतायै नम: ॥ श्रीसीतारामचंद्राभ्यां नम: ॥ श्रीसद्नुरुसाईनाथाय नम: ॥
आतां नमूं संतसज्जन । होतां जयांचें कृपावलोकन । तात्काळ पातकपर्वत - दहन । कलिमलक्षालन रोकडें ॥१॥
जयांच्या उपकारांच्या राशी । फिटती न जन्मजन्मांतरासी । सहज बोलणें हितोपदेशी । परम अविनाशी सुखदाई ॥२॥
हें आपुलें हें पराचें । नाहीं जयांचे चित्तास ठावें । भेदभावावृत संसृतीचे उठावे । मनीं नुमटावे जयांचे ॥३॥
पूर्वील अधययीं जाहलें श्रवण । गुरुगरिमेचें अंशनिरूपण । आतां ये अध्यायीं श्रोतेजन । परिसा कीं महिमान उदीचें ॥४॥
मागमागोनि दक्षिणा घेत । दीनां दुभळ्यांस धर्म करीत । उरल्याच्या मोळ्या खरीदीत । ढीग रिचवीत काष्ठांचे ॥५॥
तयां शुष्क काष्ठांप्रत । सन्मुख धुनीमाजीं होमीत । तयांची राख होई जी अमित । उदी ती ओपीत भक्तांस ॥६॥
शिरडीहूनि गांवीं परततां । बाबांपाशीं रजा मागतां । उदी देण्याचा परिपाठ होता । ठावें हें समस्तां भक्तांस ॥७॥
किंबहुना आणा उदी म्हणतां । खरी अनुज्ञा झाली आतां । म्हणोन ज्याचे त्याचे चित्ता । परताया उल्हासता वाटतसे ॥८॥
तैसेंच शिरडींत वास्तव्य असतां । माध्यान्हीं आणि सायंप्रात: । बाबा कोणासही उदी न देतां । रिक्तहस्ता पाठवीत ॥९॥
हाच प्रत्यहीं होता क्रम । परि त्या उदीचा काय धर्म । मशिदींत धुनी कां अविश्रम । कां हा उपक्रम नित्याचा ॥१०॥
विभूतिदानीं मनोगत । बाबा काय सुचवीत । हें द्दश्य सकळ विश्वांतर्गत । राख हें निश्चित मनीं उमजा ॥११॥
देहही पंचभूतांचें काष्ठा । भोग भोगावया अवशिष्ट । भोग सरतां पडेल निचेष्ट । होईल विस्पष्ट ही राख ॥१२॥
तुमची माझी हीच स्थिति । तियेची तुम्हांस व्हावी स्मृति । अहर्निश मजही जागृती । तदर्थ विभूति देतसें ॥१३॥
अखिल विश्व मायाविजृंभित । ब्रम्हा सत्य, ब्रम्हांड अनृत । याची खूण ही उदी सत्य । निश्चितार्थ हा माना ॥१४॥
येथें नाहीं, कोणी कुणाचें । दारा, पुत्र, मामे, भाचे । नग्न आलों नग्न जायाचें । उदी ही याचें स्मारक ॥१५॥
उदीचें या केलिया चर्चन । आधि - व्याधि होती निरसन । परी या उदीचा तत्त्वार्थ गहन । विवेकपूर्ण वैराग्य ॥१६॥
देववेल ती देऊनि दक्षिणा । साधाया प्रवृत्ति वैराग्यलक्षणा । पुढें मग निवृत्ति वैराग्यखुणा । कळतील आपणां हळू हळू ॥१७॥
आलें जरी वैराग्य हातीं । विवेक जरी नाहीं संगतीं । तरी तयाची होईल माती । म्हणून विभूती आदरा ॥१८॥
विवेक - वैराग्यांची जोड । तीच ही विभूति - दक्षिणेची सांगड । बांधिल्यावीण भवनदीची थड । अति अवघड गांठावया ॥१९॥
लहान थोर दर्शना येत । चरणीं बाबांचे होऊनि विनत । जेव्हां जेव्हां माघारां जात । विभूती देत त्यां बाबा ॥२०॥
मशिदींत नित्याची धुनी । अक्षयी प्रदीप्त निशिदिनीं । त्यांतील मूठमूठ रक्षा देउनी । बाबा बोळवणी करीत ॥२१॥
प्रसाद म्हणून रक्षा देत । निजांगुष्ठें निढळा फांसीत । सवेंचि तो हस्त शिरीं ठेवीत । कल्याण इच्छीत भक्तांचें ॥२२॥
रक्षा विभूती आणि उदी । शब्द तीन परी एकार्थवादी । हाचि प्रसाद नित्य निरवधी । बाबा अबाधित वांटीत ॥२३॥
संसार आहे उदीसमान । हें एक या उदीचें महिमान । येईल ऐसा एक दिन । मनीं आठवण ही ठेवा ॥२४॥
कमल - दल - जलसमान । नश्वर हा देह होईल पतन । म्हणूनि याचा त्यागा अभिमान । उदीप्रदान दावी हें ॥२५॥
सकळ विश्वाचा हा पसारा । राखरांगोळीसम निर्धारा । करा जगन्मिथ्यात्वविचारा । सत्यत्वा थारा उदींत ॥२६॥
उदी म्हणजे केवळ माती । नामरुपची अंतिम गती । वाचारंभण विकार जगतीं । मृत्तिके प्रतीती सत्यत्वें ॥२७॥
स्वयें बाबाही प्रेमांत येतां । ऐकिले आहेत गाणें गातां । त्यांतील चुटका उदीपुरता । परिसिजे श्रोतां सादरता ॥२८॥
“रमते राम आयोजी आयोजी । उदियांकी गोनियां लायोजी” ॥ध्रु०॥
लागतां मनाची लहर । होऊनियां हर्षनिर्भर । इतुकेंच ध्रुपद वरचेवर । अति सुस्वर म्हणत ते ॥२९॥
सारांश, ही बाबांची धुनी । प्रसवली कितीक उदीच्या गोणी । नाहीं गणाया समर्थ कोणी । परम कल्याणी ही उदी ॥३०॥
परिसोनि उदीदानगुह्यार्थ । तैसाच परमार्थ आणि भावार्थ । पुसती श्रोते शुद्ध स्वार्थ । योगक्षेमार्थ उदीचा ॥३१॥
उदीपोटीं हाही गुण । महती कैसी वाढेल यावीण । साई परमार्थमार्गींचा धुरीण । स्वार्थ साधून परमार्थ दे ॥३२॥
या उदीच्या योगक्षेमकथा । सांगूं येतील असंख्याता । परी त्या कथितों अति संकलिता । ग्रंथविस्तरता टाळावया ॥३३॥
एकदां नारायण मोतीराम । जानी हें जयांचें उपनाम । ब्राम्हाण औदीच्य गृहस्थाश्रम । वसतीचें स्थळ नाशीक ॥३४॥
तैसेच बाबांचे आणीक भक्त । नामें रामचंद्र वामन मोडक । हे नारायणराव तयांचें सेवक । भक्त भाविक बाबांचे ॥३५॥
सवें घेऊन मातोश्रीतें । बाबा जैं देहधारी होते । नारायणराव जाहले जाते । दर्शनातें बाबांच्या ॥३६॥
तेव्हांच आपण होऊन तीतें । बाबांनीं आधींच सुचविलें होतें । आतां न येथून सेवाधर्मातें । राहिला आमुतें संबंध ॥३७॥
पुरे ही ताबेदारी आतां । स्वतंत्र धंदा बरवा यापरता । पुढें मग अल्पकाल जातां । दया भगवंता उपजली ॥३८॥
सुटली नोकरी पराधीनता । आवडूं लागली स्वतंत्रता । भोजन वसतिगृह - व्यवस्था । स्थापिली स्वसत्ता तेथेंच ॥३९॥
नाम ठेविलें ‘आनंदाश्रम’ । त्यांतचि केले परिश्रम । दिवसेंदिवस वाढलें नाम । जाहला आराम चित्ताला ॥४०॥
पाहूनि ऐसी वार्ता घडली । निष्ठा साईपदीं वाढली । ती मग द्दढभक्तिस्वरूपा चढली । अनुभवें ठसली अढळता ॥४१॥
प्रत्यया आली साईंची वाणी । श्रवणार्थियां जाहली कहाणी । प्रेम वाढलें साईचरणीं । अघटित करणी साईंची ॥४२॥
बोलणें अवघें प्रथमपुरुषीं । परी तें नित्य दुजियाविषीं । लक्ष ठेवूनि देखणारासी । अहर्निशीं प्रत्यय हा ॥४३॥
पुढें जैसा जैसा अनुभव । वाढलें भक्तिप्रेमवैभव । आणखी एक तयांचा अभिनव । भक्तिभाव परिसावा ॥४४॥
असो एकदां एक दिवस । नारायणरावांचे मित्रास । जाहला एकाकीं वृश्चिकदंश । वेदनाविवश बहु झाला ॥४५॥
लावावया दंशाचे जागीं । बाबांची उदी फार उपयोगी । परी जातां शोधावयालागीं । लाधेना मागी तियेची ॥४६॥
स्नेह्यास सोसवती न वेदना । उदीचा कांहीं शोध लागेना । घेऊनि बाबांच्या छबीच्या दर्शना । भाकिली करुणा बाबांना ॥४७॥
मग तेथेंच त्या छबीचे तळीं । जळत्या उदबत्तीची कोजळी । होती पडलेली रक्षा ते स्थळीं । उदीच भाविली क्षणभरी ॥४८॥
घेऊनि त्यांतील एक चिमटी । दंश जाहल्या जागीं फांसटी । मुखें साईनाममंत्र पुटपुटी । भावनेपोटीं अनुलव ॥४९॥
ऐकतां वाटेल नवल मोठें । रक्षा चोळितांक्षणींच बोटें । वेदना पळाल्या आलिया वाटे । प्रेम दाटे उभयांसी ॥५०॥
ही तरी उदबत्तीची विभूती । व्यथिताप्रती लाविली होती । परी उदी म्हणूनि मार्गींची माती । ऐसीच अनुभूती प्रकटिते ॥५१॥
माती परी तियेचा संसर्ग । जयास झालें दुखणें वा रोग । तयावीण इतरांवरी प्रयोग । करितांही उपयोग घडतसे ॥५२॥
एकदां एका भक्ताची दुहिता । ग्रंथिज्वरें घेरली ही वार्ता । ग्रामांतराहूनि येतां अवचिता । उद्भवली चिंता पितयास ॥५३॥
पिता वांद्रेंशहरवासी । मुलगी अन्य ग्रामीं रहिवासी । उदीचा संग्रह नाहीं पाशीं पाशीं । निरोप नानांशीं पाठविला ॥५४॥
करावी आपण बाबांची प्रार्थना । दूर करावी माझी विवंचना । म्हणून प्रार्थिलें चांदोरकरांना । उदी धाडाना प्रासादिक ॥५५॥
निरोप घेऊन जाणारियास । नानाही भेटले मार्गास । जात होते कल्याणास । कुटुंबासमवेत ते समयीं ॥५६॥
ठाणें शहरीं स्टेशनापाशीं । निरोप पावला हा नानांशीं । उदी पाहतां नाहीं हाताशीं । उचलिलें मृत्तिकेसी मार्गींच्या ॥५७॥
तेथेंच उभे राहूनि रस्तां । गार्‍हाणें घालूनि साईसमर्थां । मागें वळूनि स्वस्त्रीचे माथां । चिमुट तत्त्वतां लाविली ॥५८॥
येरीकडे तो भक्त निघाला । मुलगी होती त्या गांवीं पातला । तेथें तयास जो वृत्तांत कळला । ऐकून सुखावला अत्यंत ॥५९॥
मुलगीस तीन दिवस ज्वर । आला होता अत्यंत प्रखर । वेदनांनीं जाहली जर्जर । कालचि तिळभर आराम ॥६०॥
पाहूं जातां तीच ती वेळा । उदी जाऊनि मृत्तिकेचा टिळा । करूनि नानांहीं जैं साई गार्‍हाणिला । उतार पडला तेथूनि ॥६१॥
असो त्या दुखण्याची ही कथा । योग्य प्रसंगीं सविस्तरता । पुढें मागें येईल कथितां । उदीपुरताच चुटका हा ॥६२॥
हेच प्रेमळ चांदोरकर । असतां जामनेरीं मामलतदार । साई निजभक्तकल्याणैकतत्पर । करीत चमत्कार तो परिसा ॥६३॥
उदीचा या महिमा अपार । श्रोतां होइजे श्रवणतत्पर । कथितों दुजा तो चमत्कार । आश्चर्य थोर वाटेल ॥६४॥
आसन्नप्रसव नानांची दुहिता । असह्य चालल्या प्रसूतिव्यथा । जामनेराहून साईसमर्थां । हांका सर्वथा मारिती ॥६५॥
जामनेरींची ही स्थिती । शिरडीस कोणास ठावी नव्हती । बाबा सर्वज्ञ सर्वगती । कांहीं न जगतीं अज्ञात त्यां ॥६६॥
बाबांसीं भक्तांची एकात्मता । जाणून नानांचे एथील अवस्था । समर्थ साई द्रवले चित्ता । करिती तत्त्वतां तें काय ॥६७॥
उदी धाडावी आलें जीवा । इतुक्यांत गोसावी रामगीरबुवा । जाहला तयाच्या मनाचा उठावा । आपुले गांवा गमनार्थीं ॥६८॥
गांव तयांचा खानदेशीं । निघाला सर्व तयारीनिशीं । पातला बाबांचे पायांपाशीं । दर्शनासी मशीदीं ॥६९॥
बाबा देहधारी असतां । आधीं तयांचे पायां न पडतां । कोणीही कवण्याही कार्यानिमित्ता । अनुज्ञा न घेतां जाईना ॥७०॥
असो लग्न वा मौंजीबंधन । मंगलकार्य विधिविधान । कार्य कारण वा प्रयोजन । लागे अनुमोद बाबांचें ॥७१॥
विना तयांचें पूर्ण अनुज्ञापन । उदीप्रसाद आशीर्वचन । होणार नाहीं कार्य निर्विन्घ । भावना पूर्ण सकळांची ॥७२॥
असो ऐशी त्या गांवीं रीत । तदनुरोधें रामगीर येत । पायांस बाबांचे लागत । अनुज्ञा मागत निघावया ॥७३॥
म्हणे बाबा खानदेशीं । येतों जाऊनियां गांवासी । द्या कीं उदी - आशीर्वाद मजसी । अनुज्ञा दासासी निघावया ॥७४॥
जयास बाबा प्रेमभावा । बाहती ‘बापूगीर’ या नांवा । म्हणती जाईं खुशाल तूं गांवा । मार्गीं विसांवा घे थोडा ॥७५॥
आधीं जाईं जामनेरा । उतर तेथें नानांच्या घरा । घेऊनि तयांच्या समाचारा । मग तूं पुढारा मार्ग धरीं ॥७६॥
म्हणती माधवराव देशपांडायांप्रती । उतरून दे रे कागदावरती । शामा ती अडकराची आरती । गोसाव्या हातीं नानांतें ॥७७॥
मग गोसाविया उदी देती । आणीक थोडी पुडींत बांधिती । पुडी देऊन त्याचे हातीं । बाबा पाठविती नानांस ॥७८॥
वदती ‘ही पुडी आणि ही आरती । नेऊनि देईं नानांप्रती । पुसूनि क्षेम कुशल स्थिती । निघें पुढती निज गांवा’ ॥७९॥
जैसी रामाजनार्दनकृती । ‘आरती ज्ञानराजा’ ही आरती । तैसीच ‘आरती साईबाबा’ निश्चितीं । समान स्थिती उभयांची ॥८०॥
रामाजनार्दन जनार्दनभक्त । माधव अडकर साईपदांकित । रचना प्रसादपूर्ण अत्यंत । भजन तद्रहित अपूर्ण ॥८१॥
असो ही बाबांची आवडती । श्रोतां परिसिजे साद्यंत आरती । उदीसमवेत बाबा जी पाठविती । पुढें फलश्रुती दिसेल ॥८२॥
( आरती )
आरती साईबाबा । सौख्यदातारा जीवा । चरणरजातळीं । द्यावा दासां विसांवा । भक्तां विसांवा ॥ आरती ॥ ध्रु० ॥
जाळुनियां अनंग । स्वस्वरूपीं राहे दंग । मुमुक्षु जना दावी । निजडोळां श्रीरंग । डोळां श्रीरंग ॥ आरती ॥१॥
जया मनीं जैसा भाव । तया तैसा अनुभव । दाविसी दयाघना । ऐसी तुझी ही माव । तुझी ही माव ॥ आरती ॥२॥
तुमचें नाम ध्यातां । हरे संसृतिव्यथा । अगाध तव करणी । मार्ग दाविसी अनाथा । दाविसी अनाथा ॥ आरती ॥३॥
कलियुगीं अवतार । सगुण ब्रम्हा साचार । अवतीर्ण जाहलासे । स्वामी दत्तदिगंबर । दत्तदिगंबर ॥ आरती ॥४॥
आठां दिवसां गुरूवारीं । भक्त करिती वारी । प्रभुपद पहावया । भवभय निवारी । भय निवारी ॥ आरती ॥५॥
माझा निज द्रव्यठेवा । तव चरणाजसेवा । मागणें हेंचि आतां । तुम्हां देवाधिदेवा । देवाधिदेवा ॥ आरती ॥६॥
इच्छित दीन चातक । निर्मळ तोय निजसुख । पाजावें माधवा या । सांभाळ आपुली ही भाक । आपुली ही भाक ॥ आरती ॥७॥
गोसावी वदे बाबांलागून । मजपाशीं अवघे रुपये दोन । इतुकेन केवीं मी पोहोंचेन । बाबा जाऊन जामनेरीं ॥८३॥
बाबा वदती “तूं स्वस्थ जाईं । लागेल तुझी सर्व सोयी” । विश्वास ठेवूनि साईंचे पायीं । निघाले गोसावी जावया ॥८४॥
आज्ञा वंदूनि बापूगीर । घेऊनि ऐसा बाबांचा विचार । उदीप्रसाद पावूनि सत्वर । कार्यतत्पर निघाला ॥८५॥
जामनेरास जैसा आतां । नव्हता तेव्हां अग्निरथाचा रस्ता । नव्हती प्रवासाची सुलभता । उपजली चिंता गोसाविया ॥८६॥
बैसूनियां अग्निरथांत । प्रवासी उतरले जळगांवांत । तेथून पुढील मार्ग समस्त । जावें लागत पादचारीं ॥८७॥
एक रुपया चवदा आणे । भरलें अग्निरथाचें देणें । उरलें अवघें चवलीचें नाणें । कैसेनि जाणें पुढारा ॥८८॥
ऐसा गोसावी चिंतातुर । असतां जळगांव स्टेशनावर । तिकीट देऊन पडे जों बाहेर । शिपाई दूर देखिला ॥८९॥
शिपाई आधींच शोधावर । येऊनियां उतारूसमोर । पुसे शिर्डीचा बापूगीर । तो कोण साचार कथा हो ॥९०॥
तें त्या शिपायाचें पुसणें । जाणूनि केवळ आपुल्याकारणें । गोसावी पुढें होऊनि म्हणे । मीच तो म्हणे काय कीं ॥९१॥
तो म्हणे मज तुम्हांलागूनि । पाठविलेंसे चांदोरकरांनीं । चला सत्वर तांग्यांत बैसुनी । राहिले पाहुनी मार्ग तुमचा ॥९२॥
बुवांस अत्यंत आनंद झाला । नानांस शिर्डीहून निरोप गेला । तरीच हा वेळेवर तांगा आला । घोरचि चुकला हा मोठा ॥९३॥
शिपाई दिसला मोठा चतुर । दाढी मिशा कल्लेदार । नीट नेटस ल्यालेला इजार । तांगाही सुंदर देखिला ॥९४॥
जैसा तांगा तैसेच घोडे । ते काय होते भाडयाचे थोडे ? । निघती इतर तांग्यांचे पुढें । उत्साह - ओढें कार्याच्या ॥९५॥
भरतां द्वादश घटका निशी । सृटला तांगा जो वेगेंसीं । थांबविला तो पहांटेसी । ओढियापाशीं वाटेंत ॥९६॥
तंव तो तांगेवाला सोडी । पाणी पाजावया आपुलीं घोडीं । म्हणे आतांच येतों तांतडी । करूं सुखपरवडी फराळ ॥९७॥
पाणी घेऊनि येतों थोडें । खाऊं आपण आंबे पेढे । आणीक गुळपापडीचे तुकडे । जुंपूनि घोडे निधूं मग ॥९८॥
दाढी पेहेराव मुसलमानी । परिसूनि ऐसी तयाची वाणी । होय साशंकित रामगीर मनीं । फराळ हा कोणीं करावा ॥९९॥
म्हणोनि तयासी विचारी जात । म्हणे तूं कां झालासी शंकित । मी हिंदू गरवाल क्षत्रयपूत । असें मी रजपूत जातीचा ॥१००॥
फराळही हा नाना देती । तुझियालागीं मजसंगतीं । शंकूं नको यत्किंचित निश्चितीं । स्वस्थचित्तीं सेवीं हा ॥१०१॥
ऐसा जेव्हां विश्वास पटला । मग त्या दोघांनीं फराळ केला । तांगेवाल्यानें तांगा जोडिला । प्रवास संपला अरुणोदयीं ॥१०२॥
तांगा प्रवेशतां गांवाभीतरीं । दिसूं लागली नानांची कचेरी । घोडेही विसंवले क्षणभरी । सुखावे अंतरीं रामगीर ॥१०३॥
बुवांस दाटली लघुशंका । बसाया गेले बाजूस एका । पूर्वस्थळीं परतती जों कां । आश्चर्य देखा वर्तलें ॥१०४॥
नाहीं तांगा, नाहीं घोडीं । दिसेना तांगेवाला गडी । कोणीही तेथें न दिसे ते घडी । जागा उघडी देखिली ॥१०५॥
रामगीर मनीं विचारी । चमत्कार हा काय तरी । आणोनियां मज येथवरी । इतुक्यांत दूरी गेला कुठें ॥१०६॥
बुवा जावोनि कचेरीआंत । नानांची भेट घ्यावया उत्कंठित । असती निजगृहीं हे कळतां वृत्त । जावया तैं प्रवृत्त जाहला ॥१०७॥
बुवा वाटेनें पुसत चालला । सहज नानांचा पत्ता लागला । ओटीवर जों जाऊन बैसला । आंत बोलाविला नानांहीं ॥१०८॥
परस्परांची भेट जाहली । उदी आरती बाहेर काढिली । नानांचिया सन्मुख ठेविली । वार्ता निवेदिली संपूर्ण ॥१०९॥
नवल ही जंव उदी आली । मुलगी नानांची त्याच कालीं । प्रसूत्यर्थ होती अडली । जाहलेली अति कष्टी ॥११०॥
व्हावया तें संकटनिरसन । मांडिलें होतें नवचंडीहवन । पाहूनि सप्तशती - पाठ पठण । विस्मयापन्न गोसावी ॥१११॥
जैसें क्षुधार्ता अकल्पित । ताट यावें पव्कान्नपूरित । किंवा तृषित चकोरा मुखीं अमृत । तैसें तंव होत नानांला ॥११२॥
हांक मारिली कुटुंबाला । उदी दिधली पाजावयाला । स्वयें आरती म्हणावयाला । आरंभ केला नानांहीं ॥११३॥
वेळ क्षणभर गेला न गेला । बाहेर आंतून निरोप आला । ओठास लावितां उदीचा प्याला । आराम पडला मुलगीस ॥११४॥
तात्काळ क्लेशनिर्मुक्ति जाहली । मुलगी निर्विन्घ प्रसूति पावली । सुखानें हातींपायीं सुटली । काळजी फिटली सर्वांची ॥११५॥
तांगेवाला कुठें गेला । येथेंही मज नाहीं आढळला । रामगीर पुसे नानांला । तांगा धाडिला तो कुठें ॥११६॥
नाना वदती म्यां न धाडिला । तांगा कुठला ठावा न मजला । तुम्ही येतां हें ठावें कुणाला । तांगा कशाला धाडीन मी ॥११७॥
मग बुवांनीं तांग्याची कथा । आमूलाग्र कथिली समस्तां । विस्मय दाटला नानांचे चित्ता । पाहूनि वत्सलता बाबांची ॥११८॥
कुठला तांगा, कुठला शिपाई । नट नाटकी ही माउली साई । संकटसमयीं धांवत येई । भावापायीं भक्तांच्या ॥११९॥
असो; आतां कथानुसंधन । पुढें चालवूं पूर्वील कथन । पुढें कांहीं कालांतरेंकरून । बाबाही निर्वाण पावले ॥१२०॥
सन एकूणीसशें अठरा । विजयादशमी सण दसरा । पाहोनि बाबांनीं हा शुभदिन बरा । केला धरार्पण निजदेह ॥१२१॥
मग पुढें जाहली समाधी । नारायणराव तयाआधीं । बाबा देहधारी तधीं । दर्शन साधी दों वेळां ॥१२२॥
समाधीस झाले तीन संवत्सर । दर्शनेच्छा जरी बलवत्तर । परी येतां येईना योग्य अवसर । तेणें अधीर जाहले ॥१२३॥
समाधीमागें वर्ष भरलें । नारायणराव व्याधींनीं पीडिले । औषधोपचार सर्व सरले । उपाय हरले लौकिकी ॥१२४॥
गेले जरी व्याधीनें गांजून । रात्रंदिन बाबांचें ध्यान । गुरुरायांस कैंचें मरण । दिधलें दर्शन नारायणा ॥१२५॥
एके रात्रीं पडलें स्वप्न । साई एका भुयारामधून । नारायणरावांपाशीं येऊन । देती आश्वासन तयांतें ॥१२६॥
काळजी कांहीं न धरीं मनीं । उतार पडेल उद्यांपासुनी । एक आठवडा संपतांक्षणीं । बसशील उठूनी तूं स्वयें ॥१२७॥
असो; मग आठ दिवस लोटले । अक्षरें अक्षर प्रत्यंतर प्रत्यंतर आलें । नारायणराव उठून बैसले । अंतरीं धाले अनिवार ॥१२८॥
ऐसेच कांहीं जातां दिवस । आले नारायणराव शिर्डीस । समाधीचे दर्शनास । तेव्हां या अनुभवास कथियेलें ॥१२९॥
देहधारी म्हणूनि जित । समाधिस्थ जे ते काय मृत । साई जननमरणातीत । सदा अनुस्तूत स्थिरचरीं ॥१३०॥
वन्ही जैसा काष्ठीं गुप्त । दिसेना परी तदंतर्हित । घर्षणप्रयोगें होई प्रदीप्त । तैसाच भक्तार्थ हा साई ॥१३१॥
एकदां जो प्रेमें देखिला । तयाचा आजन्म अंकित झाला । केवळ अनन्य प्रेमाचा भुकेला । तयाच्या हांकेला ओ देई ॥१३२॥
नलगे तयासी स्थळ वा काळ । उभा निरंतर सर्व काळ । कैसी कोठून दाबील कळ । करणी अकळ तयाची ॥१३३॥
ऐसी कांहीं करील रचना । मनांत येतील कुतर्क नाना । तों तों द्दष्टी ठेवितां चरणां । ध्यानधारणा वाढेल ॥१३४॥
ऐसें झालिया एकाग्र मन । घडेल अत्यंत साईचिंतन । हेंच हा साई घेई करवून । कार्यही निर्विन्घ पार पडे ॥१३५॥
व्यवहार नलगे सोडावयास । सुटेल आपोआप हव्यास । ऐसा हा मना लावितां अभ्यास । कार्यही अप्रयास घडेल ॥१३६॥
कर्मभूमीस आलासे देह । कर्में घडतील नि:संदेह । स्त्री, पुत्र, वित्त आणि गेह । यथेच्छ परिग्रह होवो कां ॥१३७॥
होणार तें होऊं द्या यथेष्ट । सद्नुरुचिंतन आपुलें अभीष्ट । संकल्प विकल्प होतील नष्ट । संचित अनिष्ट ट्ळेल ॥१३८॥
पाहोनियां भक्तभाव । कैसे साई महानुभाव । दावीत भक्तांस एकेक अनुभव । वाढवीत वैभव भक्तीचें ॥१३९॥
वाटेल तैसा वेष घेती । मानेल तेथें प्रकट होती । भक्तकल्याणार्थ कुठेंही फिरती । शिष्य भावार्थी पाहिजे ॥१४०॥
ये अर्थींची आणिक कथा । श्रोतां परिसिजे सादर चित्ता । संत आपुल्या भक्तांकरितां । कैसे श्रमतात अहर्निश ॥१४१॥
खोलूनियां कानांचीं कवाडें । ह्रदयमंदिर करा कीं उघडें । रिघूं द्या ईस आंतुलीकडे । भवभय सांकडें वारील ॥१४२॥
हें जें सांप्रत सरलें प्रसिद्ध । शार्मण्यदेशीयांशीं युद्ध । लष्कर करूं लागे सिद्ध । शत्रूविरुद्ध संग्रामा ॥१४३॥
आंग्लभौम राज्याधकारी । या भरतभूमीचिया भीतरीं । लष्करभरती शहरोशाहरीं । होते करीत चोहींकडे ॥१४४॥
सन एकोणीसशें सतरा सालीं । एका भक्ताची वेळ आली । ठाणें जिल्ह्यास नेमणूक झाली । कथा वर्तली नवलपरी ॥१४५॥
आप्पासाहेब कुळकर्णी नांव । जडला साईचरणीं भाव । हा तरी एक साईंचा प्रभाव । लीला अथाव तयांची ॥१४६॥
तयांतें बहुतां वर्षांपूर्वीं । बाळासाहेब भाटयांकरवीं । प्राप्त जाहली बाबांची छबी । होती लाविली पूजेस ॥१४७॥
कायावाचामनेंकरून । प्राप्त गंधाक्षता - पुष्प घालून । नित्यनेमें छबीचें पूजन । नैवेद्य समर्पण करीत ॥१४८॥
सरेल केव्हां कर्मभोग । होईल केव्हां मनाजोग । साई प्रत्यक्ष दर्शनयोग । आप्पांस ह्रद्रोग लागला ॥१४९॥
साईबाबांच्या छबीचें दर्शन । तेंही प्रत्यक्ष दर्शनासमान । भाव मात्र असावा पूर्ण । वेळेवर खूण पावाल ॥१५०॥
केवळ छबीचें दर्शन होतां । प्रत्यक्ष दर्शनाची त्या समता । येविषयींची अन्वर्थता । श्रोतां सादरता परिसिजे ॥१५१॥
एकदां बाळाबुवा सुतार । मुंबापुरस्थ भजनकार । अर्वाचीन तुकाराम - नामधर । गेले शिर्डीस दर्शना ॥१५२॥
हीच तयांची प्रथम भेट । पूर्वीं कधींही नसतां गांठ । होतांच उभयतां द्दष्टाद्दष्ट । साई तों स्पष्ट त्या वदले ॥१५३॥
चार वर्षांपासून पाहें । मजला याची ओळख आहे । बाळाबुवा विस्मित होये । ऐसें कां हे वदतात ॥१५४॥
बाबांनीं नाहीं शिरडी सोडिली । मींही डोळां आजचि देखिली । त्या मज चारवर्षांपहिली । ओळख पडली हें कैसें ॥१५५॥
ऐसा विचार करितां करितां । चारचि वर्षांमागील वार्गा । छबी एकदां बाबांची नमितां । आठवली चित्ता बुवांच्या ॥१५६॥
मग त्या बोलाची अन्वर्थता । बाळाबुवांस पटली तत्त्वता । म्हणती पहा संतांची व्यापकता । भक्तवत्सलता ही त्यांची ॥१५७॥
मीं तों केवळ छबी नमिली । प्रत्यक्ष मूर्ति आजचि पाहिली । बाबांनीं परी ओळख धरिली । मीं ती हरविली कधींच ॥१५८॥
हरविली म्हणणें हेंही न सार्थ । कीं तात्काळ कळेना बोलाचा अर्थ । छबी - नमनीं ओळख हा पदार्थ । जाणाया समर्थ नव्हतों मीं ॥१५९॥
माझी ओळख बाबांस ठावी । माझ्याही तों नव्हती गांधीं । संतांनीं जैं आठवण द्यावी । तेव्हांच पडावी ठाय़ीं ती ॥१६०॥
निर्मल आरसा निर्मल उदक । तैं बिंबाचें प्रतिबिंब देख । छबी हेंही प्रतिबिंबएक । शुद्ध प्रतीक बिंबाचें ॥१६१॥
म्हणून संतांच्या छबीचें दर्शन । आहे प्रत्यक्ष दर्शनासमान । सर्वदर्शी संतांची जाण । तीच ही शिकवण सर्वांतें ॥१६२॥
असो आतां पूर्वील कथा । परिसावया साबधानता । असावी श्रोतयांचे चित्ता । अनुसंधानता राखावी ॥१६३॥
वास्तव्य आप्पांचें ठाणें शहरीं । आली भिवंडीची कामगिरी । आठां दिवसां येईन माघारीं । पडले बाहेरी सांगून ॥१६४॥
दिवस दोनचि गेलियावरी । घडलें अपूर्व पहा माघारीं । पातला एक फकीर दारीं । तयांचे घरीं ठाण्यास ॥१६५॥
होतां तयाची द्दष्टद्दष्ट । साईच सर्वांस वाटले स्पष्ट । छबीचें साम्य नखशिखांत । रूपरेखेंत संपूर्ण ॥१६६॥
कुटुंब आणि मुलें बाळें । फकीराकडे सर्वांचे डोळे । विस्मयापन्न जाहले सगले । बाबाच आले वाटलें ॥१६७॥
पूर्वी न कोणास प्रत्यक्ष दर्शन । परी छबीच्या साद्दश्यावरून । हेच ते बाबा ऐसें जाणून । जिज्ञासासंपन्न जाहले ॥१६८॥
साई शिरडीचे तेच की आपण । अवघीं फकीरास केला प्रश्न । तयां तो फकीर करी जें निवेदन । श्रोतीं सावधान परिसिजे ॥१६९॥
साई स्वयें मी नव्हे साचा । परी मी बंदा आज्ञांकित त्यांचा । समाचारार्थ मुलांबाळांच्या । आलोंसें तयांच्या आज्ञेनें ॥१७०॥
पुढें तो मागूं लागतां दक्षिणा । मुलांची माता करी संभावना । एक रुपया देई तत्क्षणा । उदीप्रदाना तोही करी ॥१७१॥
देई साईबाबांची विभूती । पुडींत बांधून बाईप्रती । म्हणे ठेवीं त्या छबीचे संगतीं । सौख्यप्राप्ति होईल ॥१७२॥
ऐसा संपादूनि निजकार्यार्थ । साई असेल मार्ग लक्षीत । ऐसें म्हणून निरोप घेत । जाहला मार्गस्थ फकीर ॥१७३॥
मग तो तूथूनियां जो निघाला । आलिया मार्गें चालून गेला । येरीकडे जो वृत्तांत घडला । अपूर्व लीला साईंची ॥१७४॥
आप्पासाहेब भिवंडीस गेले । पुढें न जातां मागें परतले । घोडे तांग्याचे आजारी झाले । गमन राहिलें पुढारा ॥१७५॥
ते मग दुपारीं ठाण्यास आले । वृत्त सर्व झालेलें कळलें । आप्पासाहेब मनीं चुरचुरले । कीं ते अंतरले दर्शना ॥१७६॥
अवघी रुपयाच दक्षिणा दिधली । तेणें मनाला लज्जा वाटली । मी असतों तर दहांचे खालीं । नसतीच झाली बोळवणी ॥१७७॥
ऐसें आप्पासाहेब वदले । चित्तास किंचित खिन्नत्व वाट्लें । फकीर मशिदींत सांपडतील वाटलें । शोधार्थ निघाले उपवासी ॥१७८॥
मशीद तकिया ठिकठिकाणीं । जेथें जेथें उतरती कोणी । स्थानें समस्त शोधिलीं आप्पांनीं । फकीरालागूनि तेधवां ॥१७९॥
शोधाशोध करितां थकले । फकीर कोठेंही तो नाढळे । मग ते भुकेले जाऊन जेवले । निराश झाले तेधवां ॥१८०॥
परी तयांस नाहीं ठावें । रित्या पोटीं न शोधा निघावें । आधीं निजात्म्यास संतुष्टवावें । पाठीं उठावें शोधार्थ ॥१८१॥
ये अर्थाची बाबांची कथा । दावील या निजतत्त्वाची यथार्थता । किमर्थ येथें तिची द्विरुक्तता । अध्याय तो श्रोतां अवगत ॥१८२॥
गुरुगरिमा नामे एक । गताध्यायीं कथा सुरेख । तेथ स्वमुखें निजगुरूची भाक । वर्णिली कारुणिक श्रीसाईंनीं ॥।१८३॥
तेंच सत्य अनुभवा आलें । आप्पा जेव्हां जेवून निघाले । सवें स्नेही चित्रे घेतले । सहज चालले फिरावया ॥१८४॥
असो, कांहीं मार्ग क्रमितां । अनुलक्षून आपणांकरितां । देखिलें येतां एका गृहस्था । अतिसत्वरता ते स्थळीं ॥१८५॥
येऊनि उभे राहतां जवळी । आप्पासाहेब हळूच न्याहाळी । हेच आले असतील सकाळीं । वाटलें ते वेळीं तयांस ॥१८६॥
आधीं जयातें शोधीत होतों । हाचि गमे मज फकीर कीं तो । आनखाग्र छबीसीं जुळतो । विस्मय होतो बुद्धीसी ॥१८७॥
ऐसें आप्पा तर्किती अंतरीं । तोंच तो फकीर हात पसरी । ठेविती एक रुपया करीं । आप्पा ते अवसरीं तयाचे ॥१८८॥
आणीक मागतां आणीक एक । दिधला तयावरी तिसरा देख । तरी तो फकीर मागे आणिक । नवल कौतुक पुढेंच ॥१८९॥
चित्र्यांपासीं होते तीन । तेही आप्पा घेती मागून । देती तया फकीरालागून । तरी तो राही न मागतां ॥१९०॥
आप्पासाहेब वदती तयास । आणि देईन येतां घरास । बरें म्हणून घराकडेस । तिघे ते समयास परतले ॥१९१॥
घरीं येतांच आणिक तीन । हातीं दिधले रुपये काढून । झाले नऊ तरी अजून । फकीर समाधान पावेना ॥१९२॥
पुढें अधिक दक्षिणा मागतां । आप्पासाहेब वदती तत्त्वतां । बंदी दहांची नोटचि आतां । बाकी रहातां राहिली ॥१९३॥
सुटे रुपये सर्व सरले । नाहीं दुसरें कांहीं उरलें । नोट देईसना फकीर बोले । तैसेंही केलें आप्पांनीं ॥१९४॥
नोट जंव ती हातीं लागे । नऊ देऊनि टाकी मागें । फकीर मग तो आलिया मार्गें । गेला अतिवेगें परतोनि ॥१९५॥
पाहतां या कथेचें सांर । जया भक्ताचे जैसे उद्नार । तैसे ते पूर्ण करवून घेणार । ब्रीद हेंसाचार सईंचें ॥१९६॥
पाहूनि श्रोत्यांची श्रवणोत्सुकता । येच अर्थींची आणिक वार्ता । स्मरली जी मज प्रसंगोपात्तता । अति सादरता परिसावी ॥१९७॥
आहेत एक भक्त भाविक । नामें हरीभाऊ कर्णिक । डहाणू ग्रामींचे स्थाईक । अनन्य पाईल साईंचे ॥१९८॥
सन एकोणीसशें सतरा । पाहोनि गुरुपौर्णिमा पवित्रा । करूं आले शिरडीची यात्रा । त्या अल्प चरित्रा सांगतों ॥१९९॥
यथाविधि पूजा झाली । दक्षिणा वस्त्रें अर्पण केलीं । आज्ञा घेऊनि उतरतां खालीं । कल्पना आली मनास ॥२००॥
वाटलें आणिक एक रुपया । वरती जाऊन बाबांस द्यावा । तोंच तो विचार लागला त्यागावा । रुपया ठेवावा तैसाच ॥२०१॥
ज्या गृहस्थें आज्ञा देवविली । त्यानेंच वरून खूण केली । आतां एकदां आज्ञा झाली । पुढील पाउलीं मार्गक्रमा ॥२०२॥
विश्वास ठेवूनियां संकेतीं । कर्णिक जातां दर्शनार्थ । नरसिंगमहाराज संत । दर्शन अवचित जाहलें ॥२०४॥
भक्तपरिवार असतां भोंवतीं । महाराज अकस्मात उठती । कर्णिकांस मणिबंधीं धरिती । रुपया म्हणती दे माझा ॥२०५॥
कर्णिक मनीं जाहले विस्मित । रुपया मोठया आनंदें देत । कैसा साईही मनोदत्त । रुपया स्वीकारीत वाटलें ॥२०६॥
साई स्वीकारीत हेंही न साच । ध्यानीं मनींही नसतां तसाच । खेंचून बलात्कारें ते मागत । तैसीच ही मात जाहली ॥२०७॥
मन हें संकल्प -विकल्पात्मक । तरंगांवर तरंग अनेक । सकृद्दर्शनीं भावी एक । प्रसंगीं आणीक कल्पना ॥२०८॥
आरंभीं चित्तीं उठे जी लहरी । मात्र ती सद्वटत्ति असावी बरी । होईल तियेचाच परिपोष जरी । कल्याणकारी । ती एक ॥२०९॥
तियेचेंच अनुसंधान । द्दढाभ्यसन निदिध्यासन । होऊं न द्यावें मना विस्मरण । राखावें वचन प्रयत्नें ॥२१०॥
आप्पासाहेब बोलून गेले । पुढें मागें असते विसरले । बोल उठतांच पुरवून घेतले । नवल दर्शविलें भक्तीचें ॥२११॥
नाहीं तरी त्या फकीरापाशीं । नोटी - समवेत एकोनविंशी । असतां नऊच कां दिधले आप्पांशीं । होती असोसी दहांचीच ॥२१२॥
जयास बाबांस लागला कर । तो हा नऊ पुतळ्यांचा हार । नवविधभक्तिप्रेमनिकर । स्मरणप्रकार बाबांचा ॥२१३॥
देहविसर्जनकथा ऐकतां । स्वयें बाबा निजदेह त्यागितां । कळून येईन अभिनव दानता । नव - दान देतां ते समयीं ॥२१४॥
दिधला कायवाचामनें । एकचि रुपया कुटुंबानें । स्वीकारिला अति संतुष्टापणें । अधिक मागणें नव्हतें तैं ॥२१५॥
परी तें निजकुटुंबाचें देणें । आप्पांचे मनास वाटलें उणें । मी असतों तर देतों दशगुणें । फकीराकराणें तेव्हांच ॥२१६॥
ऐसें आप्पा जैं वाचादत्त । दहा रुपये देतों म्हणत । ते संपूर्ण न देतां वचननिर्मुक्त । होतील ऋणमुक्त कैसे ते ॥२१७॥
फकीर नव्हता हाइतरांपरी । हा काय कोणी होता भिकारी । कांहींही पडतां जयाचे करीं । जाईल माघारी परतोन ॥२१८॥
जाहले नव्हते दिवसगत । बोलल्याच दिशीं मागुता येत । परी ते कोणीही फकीर अपरिचित । म्हणून साशंकित आप्पा तैं ॥२१९॥
आरंभीं मागणें कंरितेवेळीं । सहा रुपये होते जवळी । परी ती रक्कम हातावेगळी । तदर्थ केली ना त्यांनीं ॥२२०॥
असो आप्पांवरी प्रेम नसतें । फकीरवेषें बाबाकां येते । जरी दक्षिणेचें मिष न करिते । कथेस येते रस कैंचे ॥२२१॥
आप्पासाहेब केवळ निमित्त । तुम्हां आम्हां एकचि गत । जरी आरंभीं गोड हेत । प्रसंगीं आचरित प्रसंगासम ॥२२२॥
आपण सर्व वाग्दानीं तत्पर । दानकाळीं शंका फार । जीव होई खालींवर । निश्चितता तर दुर्लभ ॥२२३॥
तथापि हित आणी मित बोलेल । बोलाऐसेंच जो वागेल । खरे करून दावील निजबोल । एकादाच लाल हरीचा॥२२४॥
असो जो भक्त अनन्यभाविक । जो जो जे जे अर्थीं कामुक । असो ऐहिक वा आमुष्मिक । साई फलदयक समर्थ ॥२२५॥
जरी हे आप्पासाहेब हुशार । आंग्लविद्याविभूषित चतुर । आरंभीं चाळीस टिकल्याच पागर । देतसे सरकार तयांतें ॥२२६॥
ते पुढें ही छबी लाधतां । हळू हळू वाढूं लागतां । चाळिसांच्या बहुगुणें वरता । पगार आतां झालासे ॥२२७॥
एकाचिया दशणुणें देतां । दशगुणें अधिकार दशगुणें सत्ता । हा तों अनुभव हातोहाता । सकळांदेखतां बाबांचा ॥२२८॥
शिवाय परमार्थाची द्दष्टी । वाढीस लागे निष्ठेच्या पोटीं । ही काय आहे सामान्य गोठी । विचित्र हातोटी बाबांची ॥२२९॥
पुढें आप्पासाहेब मागती । फकीरानें दिलेली विभूती । पाहूं जातां ती पुडी होती । प्रेमें पाहती उघडून ॥२३०॥
उदीसमवेत पुष्पें अक्षता । पुडीमाजी निघालीं तत्त्वतां । ताईत बनवून अतिपूज्यता । बांधिली निजहस्तामाझारी ॥२३१॥
पुढें बाबांचें दर्शन घेतां । स्वयें बाबांनीं जो दिधला होता । तो केंसही अति प्रेमळता । घातला ताइतामाझारीं ॥२३२॥
काय बाबांच्या उदीचें महिमान । उदी शंकराचेंही भूषण । भावें भाळीं करी जो चर्चन । विन्घनिरसन तात्काळ ॥२३३॥
करूनि मुखमार्जन स्नान । करी जो नित्य उदी विलेपन । चरणतीर्थसमवेत पान । पुण्यपावन होईल तो ॥२३४॥
शिवाय या उदीचा विशेष । सेवितां होईल पुर्णायुष । होईल पातकनिरसन अशेष । सुखसंतोष सर्वदा ॥२३५॥
ऐसें या गोड कथामृताचें पारणें । साईनें केलें आप्पांकारणें । तेथ आपण आगांतुक पाहुणे । यथेष्ट जेवणें पंक्तीस ॥२३६॥
पाहुणे अथवा घरधनी । उभयांसी एकचि मेजवानी । प्रपंच नाहीं रसास्वादनीं । स्वानंदभोजनीं व्हा तृप्त ॥२३७॥
हेमाड साईचरणीं शरण । पुरे आतां हें इतुकेंच श्रवण । पुढील अध्यायीं होईल कथन । याहून महिमान उदीचें ॥२३८॥
उदीचर्चन सईदर्शंन । हाडयाव्रण निर्मूल निरसन । नारूनिवारण ग्रंथिज्वरहरण । अवधानपूर्ण परिसावें ॥२३९॥
स्वस्ति श्रीसंतसज्जनप्रेरिते । भक्तहेमाडपंतविरचिते । श्रीसाईसमर्थसच्चरिते । उदीप्रभावो नाम त्रयस्त्रिंशत्तमोऽध्याय: संपूर्ण: ॥
॥ श्रीसद्गुरुसाईनाथार्पणमस्तु ॥ शुभं भवतु ॥
