॥ श्रीगणेशाय नम: ॥ श्रीसरस्वत्यै नम: ॥ श्रीगुरुभ्यो नम: ॥ श्रीकुलदेवतायै नम: ॥ श्रीसीतारामचंद्राभ्यां नम: ॥ श्रीसद्नुरुसाईनाथाय नम: ॥
धन्य धन्य शिरडी स्थान । धन्य द्वारकामाईभुवन । जेथें श्रीसाई पुण्यपावन । आनिर्वाण वावरले ॥१॥
धन्य धन्य शिरडीचे जन । जयालागीं इतुक्या लांबून । जेणें कवण्याही निमित्तें येऊन । ऋणी करून ठेविलें ॥२॥
गांव शिरडी आधीं लहान । साईसहवासें झाला महान । त्याचेनि झाला अति पावन । त्याचेनि तीर्थपण तयाला ॥३॥
त्या शिरडीच्या बायाही धन्य । धन्य त्यांची श्रद्धा अनन्य । न्हातां दळितां कांडितां धान्य । गाती असामान्य साईंतें ॥४॥
धन्य धन्य तयांचें प्रेम । गीतें गाती अत्युत्तम । ऐकतां तयांतील कांहीं अनुत्तम । होतसे उपरम मनास ॥५॥
म्हणोनियां श्रोतयांप्रती । यथाकाळें कथानुसंगती । व्हावया तयांची जिज्ञासातृप्ती । देईन विश्रांतीदायक ती ॥६॥
साई निजामशाहींत प्रकट । आम्रतळीं मार्गानिकट । धूपखेडयाचे वर्हाडासकट । शिर्डीस अवचट पातले ॥७॥
या खेडयांतील पुण्यवान । चांद पाटील नामाभिधान । तया आरंभीं जडलें हें निधान । इतरां दर्शन त्याचेनी ॥८॥
कैसी तयाची घोडी हरवली । कैसी साईंची गांठी पडली । कैसी तयांनीं चिलीम पाजिली । घोडी त्या दिधली मिळवून ॥९॥
चांदभाईचे कुटुंबाचा । भाचा एक होता लग्नाचा । वधूच योग जुळला शिरडीचा । वर्हाड वधूच्या गांवीं ये ॥१०॥
येविषयींची साद्यंत कथा । पूर्वींच कथिलीसे श्रोतयांकरितां । तथापि स्मरली प्रसंगोपात्तता । नको पुनरुक्तता तयाची ॥११॥
चांद पाटील केवळ निमित्त । भक्तोद्धाराची चिंता अत्यंत । म्हणोनि साई हा अवतार धरीत । स्वयेंच कीं येत शिरडींत ॥१२॥
जड मूढ हीन दीन । व्रततपसंस्कारविहीन । साळेभोळे भावार्थी जन । कोण साईवीण उद्धरिता ॥१३॥
अष्टादशा वर्षांचें वय । तेथूनि एकांताची संवय । रात्रीं कुठेंही पडावे निर्भय । सर्वत्र ईश्वरमय ज्यासी ॥१४॥
होता जेथें पूर्वीं खड्डा । अवघ्या गांवचा जो उकिरडा । दिवसा फिरावें चहूंकडा । रात्रीं पहुडावें ते स्थानीं ॥१५॥
ऐसीं गेली वर्षें बहुसाल । आला खड्डयाचा उदयकाळ । उठला सभोंर्वतींवाडा विशाळ । या दीनदयाळा साईचा ॥१६॥
अंतीं त्याच खड्डयाचा गाभारा । झाला विसांवा साईशरीरा । तेथेंच त्यांना अक्षय थारा । झाला उभारा समाधीचा ॥१७॥
तोच प्रणतवत्सल साईसमर्थ । दुस्तर भवार्णवसंतरणार्थ । ही निजचरित्रनौका यथार्थ । भक्तजनहितार्थ निर्मीतसे ॥१८॥
कीं ही भवनदी महा दुस्तर । अंधपंगू हा भक्तपरिवार । तयालागीं कळवळा फार । पावेल पैल पार कैसेनी ॥१९॥
सर्वां आवश्यक भवतरण । तदर्थ व्हावें शुद्धांत:करण । चित्तशुद्धि मुख्य साधन । भगद्भजन त्या मूळ ॥२०॥
श्रवणासारिखी नाहीं भक्ति । श्रवणें सहज गुरुपदासक्ति । उपजे निर्मळ शुद्ध मति । जेथूनि उत्पत्ति परमार्था ॥२१॥
या साईंच्या अगणित कथा । गातां गातां होईल गाथा । तरीही संकलित वानूं जातां । नावरे विस्तृतता अनावर ॥२२॥
जों जों श्रोतयां श्रवणीं चाड । तों तों वाढे निवेदनीं आवड । पुरवूनि घेऊं परस्पर कोड । साधूं कीं जोड निजहिताची ॥२३॥
साईच येथील कर्णधार । द्दढ अवधान हाचि उतार । कथाश्रवणीं श्रद्धा आदर । त्या पैलपार अविलंबें ॥२४॥
गताध्यायीं निरूपण । जाहलें संक्षेपें हंडीचें वर्णन । दत्तभक्तिद्दढीकरण । भक्तसंतर्पण नैवेद्यें ॥२५॥
प्रत्येक अध्याय संपवितांना । पुढील अध्याय विषयसूचना । होत गेली ऐसी रचना । समस्तांना अवगत हें ॥२६॥
परी संपतां गताध्याय । नव्हती पुढील कथेची सय । साई आठवूनि देतील जो विषय । तोचि कीं आख्येय होईल ॥२७॥
ऐसें जें होतें स्पष्ट कथिलें । तैसेंचि साईकृपें जें आठवलें । तेंचि कीं श्रोतयांलागीं वहिलें । सादर केलें ये ठायीं ॥२८॥
तरी आतां श्रोतयां प्रार्थना । दूर सारूनियां व्यवधाना । शांत चित्तें द्या अवधाना । होईल मना आनंद ॥२९॥
एकदां चांदोरकर सद्भक्त । बैसूनियां मशिदींत । असतां चरणसंवाहन करीत । गीताही गुणगुणत मुखानें ॥३०॥
भगवद्नीता चतुर्थाध्याय । जिव्हेस लावूनि दिधला व्यवसाय । हस्तें चेपीत साईंचे पाय । पहा नवल काय वर्तलें ॥३१॥
भूत - भविष्यवर्तमान । साईसमर्था सर्व ज्ञान । नानांस गीतार्थ समजावून । द्यावा हें मन जाहलें ॥३२॥
ज्ञानकर्म - संन्यासन । ब्रम्हार्पणयोगाध्यायाचें पठण । नानांची ती अस्पष्ट गुणगुण । केली कीं कारण प्रश्नास ॥३३॥
“सर्वं कर्माखिलं पार्थ” । होय ज्ञानीं परिसमाप्त । संपतां हा त्रयस्त्रिंशत । ‘तद्विद्धि प्रणिपात’ चालला ॥३४॥
हा जो श्लोक चवतिसावा । येथेंच पाठास आला विसावा । बाबांच्या चित्तीं प्रश्न पुसावा । निजबोध ठसावा नानांस ॥३५॥
म्हणती नाना काय गुणगुणसी । म्हण रे स्पष्ट हळू जें म्हणसी । येऊंदे कीं ऐकूं मजसी । पुटपुटसी जें गालांत ॥३६॥
म्हण म्हणतां आज्ञा प्रमाण । श्लोक म्हटला चारी चरा । बाबा पुसती अर्थनिवेदन । स्पष्टीकरणपूर्वक ॥३७॥
तंव तो नाना अतिविनीत । बद्धांजुली होऊनि मुदित । मधुर वचनें प्रत्युत्तर देत । वदत भगवंत मनोगत ॥३८॥
आतां हा साई - नानासंवाद । व्हावया सर्वत्रांना विशद । मूळ श्लोक पदप्रपद । करूं कीं उद्धृत गीतेंतुनी ॥३९॥
कळावया प्रश्नाचें वर्म । तैसेच संतांचे मनोधर्म । करावा वाटे ऐसा उपक्रम । जेणें ये निर्भ्रम अर्थ हाता ॥४०॥
आधीं गीर्णाव भाषा दुर्गम । साईंस कैसी झाली सुगम । आश्चर्य करिती प्रश्न सधर्म । ज्ञान हें अगम्य संतांचें ॥४१॥
कधीं अध्ययन केलें संस्कृता । कधीं नकळे वाचिली गीता । कीं तो गीतार्थह्रद्नतज्ञाता । तैसा हो करिता प्रश्नातें ॥४२॥
श्रोतयांचिया समाधाना । व्हावी मूळ श्लोकाची कल्पना । म्हणोनि अक्षरश: भगवंतवचना । वदतों जें विवेचना साह्यभूत ॥४३॥
“तद्विद्धि प्रणिपातेन, परिप्रश्नेन सेवया । उपदेक्ष्यंति ते ज्ञानं, ज्ञानिनस्तत्त्वदर्शिन: ॥४४॥”
हा तो गीतेचा मूळश्लोक । भाषानुसार अर्थ देख । टीककारही झाले अनेक । ते एकवाक्यात्मक समस्त ॥४५॥
नानाही मोठे बहुश्रुत गीताभाष्यपारंगत । कथूं लागती पदपदार्थ । यथाविदित श्लोकार्थ ॥४६॥
रसपूरित मधुरवाणी । नाना सविनय नम्रपणीं । अन्वय अर्थ आणूनि ध्यानीं । अर्थनिवेदनीं सादर ॥४७॥
म्हणती गुरुपदीं प्रणिपात । गुरुसेवेसी विकी जो जीवित । प्रश्नादिकीं आदरवंत । ज्ञानी त्या ज्ञानार्थ उपदेशिती ॥४८॥
सारांश कृष्ण कृपामूर्ति । अर्जुना जें प्रेमें वदती । गुरुसेवा गुरूप्रणती । ज्ञानसंवित्तिदायक ही ॥४९॥
अर्जुना एणें मार्गें जातां । तत्त्वदर्शी ज्ञानी तुजकरितां । दावितील ज्ञानाचा रस्ता । बाबा या अर्था मी जाणें ॥५०॥
शांकरभाष्य आनंदगिरी । शंकरानंदी व्याख्या श्रीधरी । मधुसूदन नीलकंठाधारीं । उपदेशपरी ही देवाची ॥५१॥
प्रथम दोन चरणांचा अर्थ । मान्य करिती साई समर्थ । परी उत्तर श्लोकार्धमथित । साई जें कथित तें परिसा ॥५२॥
इतरही भक्तचकोरगण । साईमुखचंद्र अनुलक्षून । करावया अमृतकणसेवन । आ पसरूनि आस्थित ॥५३॥
म्हणती “नाना तृतीय चरण । पुनश्च लक्षांत घेईं पूर्ण । ‘ज्ञान’ शब्दामागील जाण । अवग्रह आण अर्थास ॥५४॥
हें मी काय वदें विपरीत । अर्थाचा काय करितों अनर्थ । असत्य काय पूर्वील भाष्यार्थ । ऐसेंही निरर्थ ना मानीं ॥५५॥
ज्ञानी आणि तत्त्वदर्शी । ज्ञान उपदेशिती ऐसें जें म्हणसी । तेथें अज्ञान पद जैं घेसी । यथार्थ घेसील प्रबोद ॥५६॥
ज्ञान नव्हे बोलाचा विषय । कैसें होईल तें उपदेश्य । म्हणोनि ज्ञान शब्दाचा विपर्यय । करीं मग प्रत्यय अनुभवीं ॥५७॥
परिसिला तुझा ज्ञान - पदार्थ । अज्ञान घेतां काय रे वेंचन । ‘अज्ञान’ वाणीचा विषय होत । ज्ञान हें शब्दातीत स्वयें ॥५८॥
वार वेष्टी गर्भासी । अथवा मल आदर्शासी । विभूति आच्छादी वन्हीसी । तैसेंच ज्ञानासी अज्ञान ॥५९॥
अज्ञानानें आवृत ज्ञान । केलें या गीती भगवंतें कथन । एतदर्थ होतां अज्ञाननिरसन । स्वभावें ज्ञान प्रकाशे ॥६०॥
ज्ञान हें तो स्वत:सिद्ध । शैवालावृत तोयसें शुद्ध हे शैवाल जो सारील प्रबुद्धा । तो जल विशुद्धा लाधेल ॥६१॥
जैसें चंद्रसूर्यांचें ग्रहण । ते तों सर्वदा प्रकाशमान । राहू केतु आड येऊन । आमुचे नय अवरोधिती ॥६२॥
चंद्रसूर्यां नाहीं बाध । हा तों आमुचे द्दष्टीस अवरोध । तैसें ज्ञान असे निर्बाध । स्वयंसिद्ध स्वस्थानीं ॥६३॥
डोळा करी अवलोकन । तयाची देखणी शक्ति तें ज्ञान । वरी पडळ वाढे तें अज्ञान । तयाचें निरसन आवश्यक ॥६४॥
तें पडळ अथवा सारा । हस्तकौशल्यें दूर सारा । देखणी शक्ति प्रकट करा । अज्ञानतिमिरा झाडोनी ॥६५॥
पहा हें सकल द्दश्यजात । अनिर्वचनीय़ मायाविजृंभित । हीच अनादि । अविद्या अव्यक्त । अज्ञानविलसित तें हेंच ॥६६॥
ज्ञान ही वस्तु जाणावयाची । नव्हे ती विषय उपदेशाची । प्रणिपात परिप्रश्न सेवा हींचि । गुरुकृपेचीं साधनें ॥६७॥
विश्वाचें सत्यत्व महाभ्रम । हेंचि ज्ञानावरण तम । निरसूनि जावें लागे प्रथम । प्रज्ञान ब्रम्हा प्रकटे तैं ॥६८॥
संसारबीज जें अज्ञान । डोळां पडतां गुरुकृपांजन । उडे मायेचें आवरण । उरे तें ज्ञान स्वाभाविक ॥६९॥
ज्ञान हें तों नव्हे साध्य । तें तों आधींच स्वयंसिद्ध । हें तो आगमनिगमप्रसिद्ध । अज्ञान हा विरोध ज्ञानाला ॥७०॥
देवां भक्तां जें भिन्नपण । हेंच मूळ अज्ञान विलक्षण । तया अज्ञानाचें निरसन । होतांच पूर्ण ज्ञान उरे ॥७१॥
दोरापोटीं सर्पा जनन । हें तों शुद्धस्वरूपाज्ञान । स्वरूपोपदेशें निरसे अज्ञान । उरे तें ज्ञान दोराचें ॥७२॥
पोटीं सुवर्ण वरी काट । काटापोटीं लखलखाट । परी तो व्हावयालागीं प्रकट । हव्यवाटचि आवश्यक ॥७३॥
मायामूळ देहजनन । अद्दष्टाधीन देहाचें चलन । द्वंद्वें सर्व अद्दष्टाधीन । देहाभिमान अज्ञान ॥७४॥
म्हणोनि जे स्वयें निरभिमान । तयां न सुखदु:खाचें भान । विरे जैं अहंकाराचें स्फुरण । तैंच अज्ञाननिरास ॥७५॥
स्वस्वरूपाचें अज्ञान । तेंच मायेचें जन्मस्थान । होतां गुरुकृपा मायानिरसन । स्वरूपज्ञान स्वभावें ॥७६॥
एका भगवद्भक्तीवीण । किमर्थ इतर साधनीं शीण । ब्रम्हादेवही मायेअधीन । भक्तीच सोडवण तयाही ॥७७॥
हो कां ब्रम्हासदनप्राप्ति । भक्तीवांचूनि नाहीं मुक्ति । तेथेंही चुकल्या भगवद्भक्ति । पडे तो पुनरावृत्तींत ॥७८॥
तरी व्हावया मायानिरसन । उपाय एक भगवद्भजन । भगवद्भक्ता नाहीं पतन । भवबंधनही नाहीं तया ॥७९॥
जन म्हणती माया लटली । परी ती आहे महाचेटकी । ज्ञानियां फसवी घटकोघटकीं । भक्त नाचविती चुटकीवरी ॥८०॥
जेथें ठकती ज्ञानसंपन्न । तेथें टिकती भाविकजन । कीं ते नित्य हरिचरणीं प्रपन्न । ज्ञानाभिमान धन ज्ञानी ॥८१॥
म्हणोनि व्हावया मायातरण । धरावे एक सद्नुरुरचण । रिघावें तया अनन्य - शरण । भवभयहरण तात्काळ ॥८२॥
अवश्य येणार अयेवो मरण । परी न हरीचें पडो विस्मरण । इंद्रियीं आश्रमवर्णाचरण । चित्तें हरिचरण चिंतावे ॥८३॥
रथ जैसा जुंपल्या हयीं । तैसेंच हें शरीर इंद्रियीं । मनाच्या द्दढ प्रग्रहीं । बुद्धि निग्रही निजहस्तें ॥८४॥
मन संकल्पविकल्पभरीं । धांवें यथेष्ट स्वेच्छाविहारी । बुद्धि त्या निजनिश्चयें निवारी । लगाम आवरी निजसत्ता ॥८५॥
बुद्धीसारिखा कुशल नेता । ऐसा सारथी रथीं असतां । रथस्वामींसी काय चिंता । स्वस्थ चित्ता व्यवहरे ॥८६॥
देहगत सकल कार्य । हें बुद्धीचें निजकर्तव्य । ऐसी मनासी लागतां संवय । सर्व व्यवसाय हितमय ॥८७॥
शब्दस्पर्शरूपादि विषय । येणें मार्गें लागल्या इंद्रिया । होईल व्यर्थ शक्तिक्षय । पतनभय पदोपदीं ॥८८॥
शब्दस्पर्शरूपादिक । पंचविषयीं जें जें सुख । तें तों अंतीं सकळ असुख । परम दु:ख अज्ञान ॥८९॥
शाब्दविषया भुले हरिण । अंतीं वेंची आपुला प्राण । स्पर्शविषया सेवी वारण । साहे आकर्षण अंकुशें ॥९०॥
रूपविषया भुले पतंग । जाळूनि निमे आपुलें अंग । मीन भोगी रसविषयभोग । मुके सवेग प्राणास ॥९१॥
गंधालागीं होऊनि गुंग । कमलकोशीं पडे भृंग । एकेका पायीं इतुका प्रसंग । पांचांचा संघ भयंकर ॥९२॥
ही तों स्थावर जलचर पंखी । ययांची दु:स्थिती देखोदेखी । ज्ञाते मानवही विषयोन्मुखी । अज्ञान आणस्वी तें काय ॥९३॥
अज्ञाननाशें विषयविमुख । होतां, होईल उन्मनीं हरिख । जीव ज्ञानस्वरू पोन्मुख । आत्यंतिक सुख लाधेल ॥९४॥
चित्तें कारा हरिगुरुचिंतन । श्रवणें करा चरित्रश्रवण । मनें करा ध्यानानुसंधान । नामस्मरण जिव्हेनें ॥९५॥
चरणीं हरिगुरुग्रामागमन । घ्राणीं तन्निर्माल्याघ्राणन । हस्तीं वंदा तयाचे चरण । डोळां घ्या दर्शन तयाचें ॥९६॥
ऐशा या सकल इंद्रियवृत्ति । तयांकारणें लावितां प्रीति । धन्य तया भक्तांची स्थिति । भगवद्भक्ति काय दुजी ॥९७॥
सारांश समूळ अज्ञान खाणा । उरे तें ज्ञान सिद्ध जाणा । ऐसें या श्लोकाचें ह्रद्नत अर्जुना । श्रीकृष्णराणा सूचवी” ॥९८॥
आधींच नाना विनयसंपन्न । परिसूनि गोड हें निरूपण । पायीं घाळूनि लोटांगण । वंदिले चरण दों हातीं ॥९९॥
मग ते श्रद्धानिष्ठ प्रार्थना । करिती दवडा मम अज्ञाना । दंडा माझिया दुरभिमाना । यथार्थ शासन तें तरी काय दुजें ॥१०१॥
पोटीं प्रतिष्ठेची उजरी । ध्यानाविर्भाव दावी वरी । कामक्रोध धुमसे भीतरीं । अज्ञान तें तरी काय दुजें ॥१०२॥
आंतूनि सकळ कर्में नष्ट । बाहेर मिरवूं ब्रम्हानिष्ठा । आचारहीन चिचारभ्रष्ट । अज्ञान स्पष्ट काय दुजें ॥१०३॥
बाबा आपण कृपाघन । करोनियां कृपाजलसिंचन । करा हा अज्ञानदावानल शमन । होईन मी धन्य इतुकेनी ॥१०४॥
नलगे मज ज्ञानाची गोठी । निरसा माझिया अज्ञानकोटी । ठेवा मजवरी कृपाद्दष्टी । सुखसंतुष्टी तेचि मज ॥१०५॥
साई सप्रेम करुणाधन । नानांस निमित्ता पुढें करून । तुम्हां आम्हां सकलांलागून । गीतार्थप्रवचन हें केलें ॥१०६॥
गीता भगवंताचें वचन । म्हणोनि हें प्रत्यक्ष शास्त्र जाण । कालत्रयींही याचें प्रमाण । कधींही अवगणन होतां नये ॥१०७॥
परी अत्यंत विषयसक्त । अथवा जो खरा जीवन्मुक्त । या दोघांसीही नलगे शास्त्रार्थ । मुमुक्षूप्रीत्यर्थ या जन्म ॥१०८॥
विषयापाशीं द्दढ आकळिला । कधीं पावेन मी मुक्ततेला । ऐसें वदतिया मुमुक्षूला । तारावयाला हीं शास्त्रें ॥१०९॥
पाहूनि ऐशा निजभक्तांला । संतांस जेव्हां येतो कळवळा । काढूनि कांहीं निमित्ताला । उपदेश अवलीला प्रकटिती ॥११०॥
देव अथवा गुरु पाहें । भक्तांआधीन सर्वस्वीं राहे । भक्तकल्याण चिंता वाहे । सांकडीं साहे तयांचीं ॥१११॥
आतां एक दुजें लहान । करितों साईंचें वृत्त कथन । कैसी एकाद्या कार्याची उठावण । करितां नकळतपण दाविती ॥११२॥
असो सान वा तें मोठें । खरें कारण कधींही न फुटे । कार्य मात्र हळू हळू उठे । वाच्यता न कोठें केव्हांही ॥११३॥
सहजगत्या एकादें काम । निघावें करावा उपक्रम । न मूळ कारणनिर्देश ना नाम । वरिवरी संभ्रम आणीक ॥११४॥
‘बोलेल तो करील काय । गरजेल तो वरसेल काय’ या रूढ म्हणीचा प्रत्यय । विनाव्यत्यय साई दे ॥११५॥
बाबांसारिख्या अवतारमूर्ति । परोपकारार्थ जगीं अवतरती । होतां इच्छितकार्या समाप्ती । अंतीं अव्यक्तीं समरसती ॥११६॥
आम्हां न ठावें मूळ कारण । कोठूनि आलों कोठें प्रयाण । किमर्थ आम्ही झालों निर्माण । काय कीं प्रयोजन जन्माचें ॥११७॥
बरें स्वच्छंदें जन्म कंठला । पुढें मृत्यूचा समय आला । सकळ इंद्रियगण विकळ झाला । तरीही न सुचला सुविचार ॥११८॥
कलत्र पुत्र बंधु जननी । इष्टमित्रादि सकल स्वजनीं । देह त्यागितां पाहूं नयनीं । तरीही न मनीं सुविचार ॥११९॥
तैसे नव्हती संतजन । ते तों अत्यंत सावधान । अतंकालाचें पूर्ण ज्ञान । ठावें निजनिर्वाण तयांतें ॥१२०॥
देह असेतों अतिप्रीती । भक्तांलागीं देहें झिजती । देहावसानीं ही देहावस्थिति । निजभक्तहितीं लाविती ॥१२१॥
देह ठेवावयाचे आधीं । कोणी आपुली बांधिती समाधी । कीं पुढें निजदेहा विश्रांति । मिळावी निश्चितीं ते स्थानीं ॥१२२॥
तैसेंच पहा बाबांनीं केलें । परी तें आधीं कोणा न कळेलें समाधइमंदिर बांधवून घेतलें । अघटित केलें तयांनीं ॥१२३॥
नाग्पुरस्थ मोठे धनिक । बाबपूसाहेब बुट्टी नामक । तयां हस्तें हें बाबांचें स्मारण । उभविलें देख बाबांनीं ॥१२४॥
बापूसाहेब परमभक्त । साईचरणीं नित्यानुरक्त । आले निजपरिवारासहित । राहिले शिरडींत सेवेस ॥१२५॥
धरुनि साइचरणीं हेत । नित्यानुवर्ती तेथेंच वसत । पुढेंच वसत । पुढेंही तैसेंच नित्यांकित । रहावें शिरडींत वाटलें ॥१२६॥
घ्यावी एकादी जागा विकत । उठवावी एक छोटी इमारत । स्वतंत्रपणें वसावें तेथ । आलें कीं मनांत तयांच्या ॥१२७॥
येथें हें पेरिलें मूळ बीज । त्याचाच वृक्ष हें मंदिर आज । द्दश्य स्मारक भक्तकाज । साईमहाराजप्रेमाचें ॥१२८॥
कैसा कैसा याचा उभारा । झाला उपक्रम कवण्या प्रकारा । कैसा हा आला या आकारा । वृत्तांत सारा अवधारा ॥१२९॥
विचार हे ऐसे चित्तीं । दीक्षितांचिया माडीवरती । बापूसाहेब निद्रिस्त स्थितीं । द्दष्टान्त देखती मौजेचा ॥१३०॥
तेथेंच एका बिछान्यांत । माधवरावही असतां निद्रिस्त । त्यांसही तोच द्दष्टान्त । परमविस्मित दोघेई ॥१३१॥
बापूसाहेब स्वप्न देखती । बाबा तयांतें आज्ञापिती । आपणही आपुला वाडा निश्चितीं । देउळासमवेती बांधावा ॥१३२॥
होतांक्षणींच हा द्दष्टान्त । बापूसाहेब जाहले जागृत । आमूल - स्वप्न आठवीत । आसनस्थित निजशेजे ॥१३३॥
इकडे ऐसें चाललें असतां । माधवराव ऐकिले रडतां । बुट्टी तयांस जागे व्हा ओरडतां । निद्रितावस्था मावळली ॥१३४॥
कां हो आपण काम रडत होतां । ऐसें माधवरावांस पुसतां । म्हणती श्रींचे प्रेमोद्नार परिसतां । प्रेमोद्रेकता पावलों ॥१३५॥
बाष्पगद्नद जाहला कंठ । नयनीं आंसुवें वाहिलीं उद्भट । प्रेम नावरे आवरिताम उत्कट । जाहलें परिस्फुट रुदनांत ॥१३६॥
येऊनि बाबा माझियानिकट । आज्ञा दिधली मजला स्पष्ट । वाडा देऊळ होऊंद्या प्रकट । पुरवीन अभीष्ट सर्वांचें ॥१३७॥
बापूसाहेब अंतरीं विस्मित । दोघांलागीं एकचि द्दष्टान्त । मन जाहलें संशयरहित । कार्यार्थोद्यत निश्चित ॥१३८॥
बुट्टी स्वयें गर्भश्रीमंत । वाडा देऊळ बांधूं समर्थ । माधवराव केवळ सुखवस्त । एकचि द्दष्टान्त उभयांतें ॥१३९॥
परस्परांचीं स्वप्नें जुळलीं । परमानंदा भरती आली । रूपरेखा निश्चित केली । योजना अनुमोदिली काकांनीं ॥१४०॥
असो उदयीक प्रात:काळीं । तिघेही असतां बाबांजवळी । बाबा नित्य प्रेमसमेळीं । मुख न्याहाळीत शामाचें ॥१४१॥
शामा वदे देवा हा खेल । काय आहे तुझा अकळ । झोंपही न घेऊं देसी निश्चळ । तेथेंही आम्हांतें बरळविसी ॥१४२॥
तेव्हां बाबा तें परिसुनी । हस्त ठेवीत आपुले कानीं । वदत “आम्ही आपुले ठिकाणीं । म्हणोत कोणी कांहींही” ॥१४३॥
असो मग ती पूर्वोक्त योजना । मांडिली बाबांचिया अनुमोदना । जाहली तात्काळ बाबांची अनुज्ञा । समंदिर सदना बांधावया ॥१४४॥
माधवरावांनीं बांधिली कंबर । झाला तळमजल तळघर । त्यांचेच हातून झाली विहीर । काम हें येथवर पोहोंचलें ॥१४५॥
लेंडीवरी जात असतां । अथवा तेथूनि मागें परततां । खिडक्या बार्या दारें बसवितां । बाबा उत्सुकता अवलोकीत ॥१४६॥
वदत करूनि तर्जनी वरी । येथें दार येथें बारी । येथें पूर्वेस काढा ग्यालरी । शोभा बरी दिसेल ॥१४७॥
पुढें कार्यकरणनिमित्तें । बापूसाहेब जोगांचे हस्तें । पुढील काम होणारें होतें । तें मग त्यांतें सोंपविलें ॥१४८॥
ऐसें काम होतां । स्फुरण झालें बुट्टींच्या चित्ता । यांतचि एक गाभारा धरितां । मुरलीधर स्थापितां येईल ॥१४९॥
कल्पनेचा झाला उदय । परी न पुसतां बाबांचा मनोदय । बुट्टी न आंरभीत कांहींही कार्य । विना गुरुवर्य आज्ञापन ॥१५०॥
हा तों त्यांचा नित्यनेम । अनुज्ञा बाबांची हेंच वर्म । नाहीं असिएं एकही कर्म । त्यावीण उपक्रम जयातें ॥१५१॥
किमर्थ व्हावें मध्यें दालन । काय आहे त्याचें प्रयोजन । दोन्हीकडील भिंती पाहून । करावें स्थापन मुरलीधरा ॥१५२॥
दालनाचें व्हावें देवालय । बापूसाहेब यांचा मनोदय । परी पुसावा बाबांचा आशय । असल्यास नि:संशय करावें ॥१५३॥
म्हणोनि वदले माधवरावा । आपण बाबांचा विचार घ्यावा । मग पुढील आक्रम योजावा । रुचेल देवा तैशापरी ॥१५४॥
बाबा फेरीवर असतां । वाडियाच्या सन्निध येतां । द्वारानिकट स्वारी पावतां । काय पुसतात शामराव ॥१५५॥
देवा बापूसाहेब वदती । दालनाच्या दोन्ही भिंता । पाहूनि तेथें स्थापूं प्रीतीं । कृष्णमूर्ति मुरलीधरा ॥१५६॥
मध्यभागीं चौक साधून । करूं तेथें सिंहासन । वरी मुरलीधर विराजमान । शोभायमान दिसेल ॥१५७॥
ऐसें बापूसाहेब योजिती । परी पाहिजे आपुली अनुमति । देऊळ वाडा दोनी ये रीतीं । हातोहातीं होतील ॥१५८॥
ऐकूनि ही शाअमाची उक्ती । बाबा आनंदें बरें म्हणती । “देऊळ पूर्ण झालियावरती । येऊं कीं वस्तीस आपणही” ॥१५९॥
लावूनि वाडियाकदे द्दष्टी । बाबा करीत मधुर गोष्टी । “वाडा पुरा झालियापाठीं । आपुलेसाठींच तो लावूं ॥१६०॥
तेथेंच आपण बोलूं चालूं । तेथेंच आपण अवघे खेळूं । प्रेमें आपापणा कवटाळूं । भोगूं सुकाळू आनंदाचा” ॥१६१॥
असो तेव्हां श्रीसाईंप्रत । माधवरावजी जसेंही पुसत । हेचि जरी अनुज्ञा निश्चित । पायासी मुहूर्त करूं कीं ॥१६२॥
बरी आहे ना देवा वेळ । फोडावया आणूं ना नारळ । ‘फोड फोड’ म्हणतां तात्काळ । आणूनि श्रीफळ फोडिलें ॥१६३॥
असो पुढें झाला गाभारा । मुरलीधर देवाचा चौथरा । मूर्तिही एका कारागिरा । सोंपविली कीं करावया ॥१६४॥
पुढें आली ऐसी वेळ । बाबांस आलें दुखणें प्रबळ । निकट पातला अंतकाळ । अंतरीं तळमल भक्तांच्या ॥१६५॥
बापूसाहेब अस्वस्थ चित्तीं । आतां पुढें या वाडयाची स्थिति । काय होईल नकळे निश्चितीं । म्हणोनि खंती उद्भवली ॥१६६॥
इत उत्तर बाबांचे पाय । मांदिरास या लागती काय । लाखों रुपये जाहले व्यय । अंतीं हा व्यत्यय पातला ॥१६७॥
बाबांनीं देह ठेविल्यावर । कशास मुरलीधर वा घर । कशास वाडा अथवा मंदिर । दुश्चित्त अंतर बुट्टीचें ॥१६८॥
पुढें कर्मधर्मसंयोगें । अंतसमय साई - नियोगें । जाहलें वाडयाचिया महद्भाग्यें । मनाजोगें सकळांच्या ॥१६९॥
“मजला वाडयांत द्या ठेवून” । हें अंतकाळींचें बाबांचें वचन । निघतां बाबांचिया मुखांतून । जाहलें निश्चिंत मन सर्वांचें ॥१७०॥
मग तें पवित्र साईशरीर । जाहलें गाभारियामाजी स्थिर । वाडा जाहला समाधिमंदिर । अगाध चरित्र साईंचें ॥१७१॥
धन्य भाग्य त्या बुट्टीचें । जयांचिया गृहीं स्वसत्तेचें । विसांवे शरीर श्रीसाईंचें । नाम जयाचें अतिपावन ॥१७२॥
असो ऐसी ही कथा पावन । परिसोनिष्ट । साई एक राखितां संतुष्ट । वर्ततां मार्गें यथोपदिष्ट । लाधेल अभीष्ट अचूक ॥१७४॥
कथा वक्ता आणी वदन । जेथें साई समर्थ आपण । तेथें हेमाड कोठील कवण । उगाच टोपणनांवाचा ॥१७५॥
म्हणोनि पुढे होईल प्रेरणा । तैसीच कथा येईल श्रवणा । वेळीं होईल जी जी रचना नियेची विवंचना कां आज ॥१७६॥
स्वस्ति श्रीसंतसज्जनप्रेरिते । भक्तहेमाडपंतविरचिते । श्रीसाईसमर्थसच्चरिते । गीताविशिष्टश्लोकार्थ - निवेदनं तथा समाधिमंदिरनिर्माणं नाम एकोनचत्वारिंशत्तमोऽध्या: संपूर्ण: ॥
॥ श्रीसद्गुरुसाईनाथार्पणमस्तु ॥ शुभं भवतु ॥
