भारताचे पहिले कायदा मंत्री आणि भारतीय संविधानाचे शिल्पकार भीमराव आंबेडकर यांनी 14 ऑक्टोबर 1956 रोजी त्यांच्या ३ लाख अनुयायांसह हिंदू धर्माचा त्याग करत बौद्ध धर्म स्वीकारला.
ज्या दिवशी हे घडले त्याला धम्मचक्र प्रवर्तन दिन म्हणतात. धर्मांतर 14 ऑक्टोबर रोजी झाले. 1956 मध्ये, धम्मचक्र प्रवर्तन दिनी, डॉ. आंबेडकर आणि त्यांच्या अनुयायांनी नागपुरातील दीक्षाभूमी नावाच्या बौद्ध पवित्र स्मारकात बौद्ध धर्म स्वीकारला. या दिवशी अनेक बौद्ध धर्मांतराचा उत्सव साजरा करण्यासाठी दीक्षाभूमीवर जमतात.
बौद्ध धर्म स्वीकारल्यानंतर डॉ. आंबेडकर म्हणाले, "असामान्यता आणि दडपशाहीसाठी उभा असलेला माझा प्राचीन धर्म त्यागून मी आज पुनर्जन्म घेत आहे." याशिवाय डॉ. आंबेडकरांनी 22 प्रतिज्ञा देखील केल्या होत्या त्यापैकी एक म्हणजे, "मी माझा जुना धर्म, हिंदू धर्म नाकारतो, जो मानवजातीच्या उत्कर्षासाठी हानिकारक आहे आणि जो माणूस आणि माणूस यांच्यात भेदभाव करतो आणि जो मला हीन मानतो."
डॉ. आंबेडकरांनी आपले जीवन दलितांवरील जातीभेदाविरुद्ध लढण्यासाठी समर्पित केले. त्यांच्या 'मूकनायक' जर्नलमध्ये त्यांनी हिंदू समाजाला एक 'टॉवर' म्हटले आहे, जिथे प्रत्येक मजला विशिष्ट जातीसाठी नियुक्त केला आहे. लक्षात ठेवण्यासारखा मुद्दा हा आहे की या टॉवरला जिना नाही आणि त्यामुळे एका मजल्यावरून वर किंवा खाली जाण्याचा कोणताही मार्ग नाही," असे त्यांनी लिहिले. डॉ. आंबेडकर म्हणाले की, या टॉवरमध्ये माणूस जिथे जन्माला येतो तिथेच मरतो.
पण धम्मचक्र प्रवर्तन दिनाच्या एका दिवसानंतर डॉ. आंबेडकरांनी बौद्ध धर्म स्वीकारला तेव्हा ते म्हणाले, "मी हिंदू धर्मात जन्मलो असलो तरी, मी हिंदू धर्मात मरणार नाही."
डॉ. आंबेडकरांनी जेव्हा बौद्ध धर्म स्वीकारला तेव्हा बुद्धधम्म (बौद्ध वर्ष) 2500 होते. जगातील अनेक देशांतून आणि भारतातील प्रत्येक राज्यातून मोठ्या संख्येने बौद्ध अनुयायी दरवर्षी दीक्षाभूमी, नागपूर येथे येतात आणि 14 ऑक्टोबर रोजी धम्मचक्र प्रवर्तन दिन हा सण म्हणून साजरा करतात आणि बौद्ध धम्माचा स्वीकार करून नैतिकता, समानतेवर आधारित जीवन जगतात. बंधुभावाचा, न्यायाचा समावेश करण्याचा संकल्प डॉ. आंबेडकरांच्या बौद्ध अनुयायांनी मोठ्या प्रमाणावर केला.
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी बौद्ध धर्माची दीक्षा घेण्यासाठी हा दिवस निवडला कारण ईसापूर्व तिसऱ्या शतकात याच दिवशी सम्राट अशोकानेही बौद्ध धर्म स्वीकारला होता. तेव्हापासून हा दिवस बौद्ध इतिहासात अशोक विजयादशमी म्हणून ओळखला जातो, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी विसाव्या शतकात बौद्ध धर्म स्वीकारून भारतातून लुप्त झालेल्या धर्माचे पुनरुज्जीवन केले.
