देवी लक्ष्मी ही संपत्ती, समृद्धी आणि उत्तम आरोग्याची देवी आहे. हिंदू धर्मात प्रत्येक देवतेला विशिष्ट चिन्हे, वस्तू, फुले, वनस्पती, पाने, खाण्यायोग्य वस्तू, पक्षी आणि प्राणी नियुक्त केले आहेत.
प्रापंचिक वस्तूंचा देवतांशी असलेला हा संबंध अतिशय महत्त्वाचा मानला जातो. ज्या प्रापंचिक वस्तू देवतेशी निगडित आहेत त्या पवित्र होतात. यातील काही वस्तू पूजा साहित्यात समाविष्ट केल्या जातात आणि पूजेदरम्यान देवतेला अर्पण केल्या जातात. अशा प्रसादाने देवता प्रसन्न होते आणि पूजा पूर्ण होण्यास मदत होते.
कमळाचे फूल- देवी लक्ष्मीला कमळाची फुले फार प्रिय आहेत. माता लक्ष्मीने आपल्या दोन्ही हातात कमळाची फुले धारण केलेली दिसते आणि फुललेल्या कमळाच्या फुलावर बसलेली देखील दिसते. देवी लक्ष्मी देखील कमळाच्या पानांची माळ घालते. त्यामुळे कमळाचे फूल अतिशय पवित्र मानले जाते आणि ते लक्ष्मीला अर्पण केले जाते.
हत्ती- धार्मिक मान्यतांनुसार, देवी लक्ष्मीला त्यांचे वाहन म्हणून पांढरे हत्ती आवडतात. त्यामुळे हत्ती हे लक्ष्मीचे आवडते वाहन मानले जाते. देवी कमलाच्या रूपात, देवी लक्ष्मीला चार हत्तींसह चित्रित केले आहे जे त्यांना सोन्याच्या कलशातून अमृताने अभिषेक करतात.
श्री- श्री चिन्ह हिंदू धर्मातील पवित्र प्रतीकांपैकी एक आहे आणि ते देवी लक्ष्मीसाठी वापरले जाते. श्री हे देवी लक्ष्मीच्या समानार्थी आहे. लक्ष्मीपूजनाच्या वेळी, श्री स्वत: लक्ष्मीचे प्रतिनिधित्व म्हणून भिंतीवर किंवा जमिनीवर रेखाटले जाते.
सोने- वैदिक काळातील सोने हे चलन होते असे आपण खात्रीने म्हणू शकतो. संपत्ती आणि समृद्धीची देवी असल्याने, देवी लक्ष्मी सोन्याशी संबंधित आहे. सहसा देवीला सोन्याच्या नाण्यांनी भरलेल्या भांड्यासह चित्रित केले जाते. देवी लक्ष्मी देखील सोन्याच्या नाण्यांचा वर्षाव करत एका हाताने वरदान देणारा हावभाव करते.
घुबड- देवी लक्ष्मीचे एक नाव उलुकावाहिनी आहे, ज्याचा अर्थ घुबडावर स्वार होणारी देवी आहे. आधुनिक युगात तिरस्कृत वाटणाऱ्या घुबडाचे वर्णन धार्मिक ग्रंथांमध्ये पूज्य पक्षी असे केले आहे. देवी लक्ष्मीचे वाहन म्हणून, घुबड राजेशाही, तीव्र दृष्टी आणि बुद्धिमत्ता दर्शवते.
मातीचा दिवा- देवी लक्ष्मी प्रकाशात वास करते आणि गडद ठिकाणे जाणे टाळते. वैदिक काळापासून अंधार दूर करण्यासाठी वापरले जाणारे मातीचे दिवे हे स्वतः लक्ष्मीचे प्रतीक आहेत. लक्ष्मीपूजनाच्या वेळी शक्य तितक्या मातीचे दिवे लावून तिचे स्वागत केले जाते.
स्वस्तिक- स्वस्तिक चिन्ह देवी लक्ष्मीला प्रसन्न करते. दिवाळीच्या पूर्वसंध्येला देवी लक्ष्मीच्या स्वागतासाठी दारासमोर स्वस्तिक चिन्ह रेखाटले जाते. लक्ष्मीपूजन सुरू करण्यापूर्वी पूजावेदीवर स्वस्तिक काढण्याची प्रथा आहे.
ओम- ओम हे देवी लक्ष्मीचे अत्यंत आवडते प्रतीक आहे. सर्व लक्ष्मी मंत्र ओमच्या नादाने सुरू होतात. ओम हा वैदिक ध्वनी आहे आणि तो सर्वव्यापी आहे. ओम हे निरपेक्ष सत्य असल्याने देवी लक्ष्मीला ते खूप आवडते.
कवड्या- पिवळ्या कवड्या देवी लक्ष्मीला खूप प्रिय आहे. देवी लक्ष्मीला प्रसन्न करण्यासाठी पूजेच्या वेळी पिवळ्या कवड्या अर्पण केल्या जातात.
एकाक्षी नारळ- बहुतेक नारळ सोलल्यावर तीन मोठे ठिपके असतात जेथे ते फांद्याशी जोडलेले असतात. तथापि, एकाक्षी नारळ म्हणजे फक्त एकच बिंदू असणारा मात्र ते अत्यंत दुर्मिळ नारळ आहे. असे नारळ हे स्वतः देवी लक्ष्मीचे प्रतिक असल्याचे मानले जाते. असे नारळ फोडून सेवन केले जात नाही तर लक्ष्मी साधनेसाठी वापरले जाते.
धान्य - धान्य (म्हणजे विविध तृणधान्ये) ही सजीवांसाठी सर्वात मोठी संपत्ती मानली जाते. धनाची विपुलता हे संपत्ती आणि समृद्धीचे लक्षण आहे. त्यामुळे जिथे जिथे देवी लक्ष्मीचे दर्शन होते तिथे धन-धान्य भरपूर असते. देवी लक्ष्मीच्या रूपांपैकी एक अष्ट लक्ष्मी पैकी एक असलेल्या धन्या लक्ष्मी म्हणून ओळखली जाते.
श्री यंत्र- श्री यंत्र हे सर्व यंत्रांमध्ये श्रेष्ठ आहे. ती स्वतः त्रिपुरासुंदरी श्री महालक्ष्मीचे रूप आहे. महालक्ष्मी स्वतः त्यात वास करते आणि ती तिच्या सर्व शक्ती आणि शक्तीचे मूर्त स्वरूप आहे.
