चंद्राला देवतांप्रमाणेच पूजनीय मानले जाते. चंद्राच्या जन्माची कथा वेगवेगळ्या पुराणांमध्ये आढळते.
ज्योतिष आणि वेदांमध्ये चंद्राला मनाचा कारक म्हटले आहे. प्रमुख देवतांमध्येही सोमाचे स्थान वैदिक साहित्यात आढळते. अग्नी, इंद्र, सूर्य इत्यादी देवतांप्रमाणेच सोमांच्या स्तुतीसाठी मंत्रही ऋषीमुनींनी रचले आहेत.
पुराणानुसार चंद्राची उत्पत्ती : Birth Story of Moon
मत्स्य आणि अग्नि पुराणानुसार जेव्हा ब्रह्माजींनी विश्वाची निर्मिती करण्याचा विचार केला तेव्हा त्यांनी आपल्या मानसिक दृढनिश्चयाने सर्वप्रथम मानसपुत्रांची निर्मिती केली. त्यापैकी एक मानसचा मुलगा, ऋषी अत्री, याचा विवाह कर्दम ऋषींच्या कन्या अनुसूयाशी झाला, ज्याच्यापासून दुर्वासा, दत्तात्रेय आणि सोमा यांना तीन मुलगे झाले. सोम हे चंद्राचे दुसरे नाव आहे.
पद्मपुराणात चंद्राच्या जन्माचे आणखी एक वर्णन दिले आहे. ब्रह्मदेवाने आपला मानसपुत्र अत्री याला विश्वाचा विस्तार करण्याची आज्ञा दिली. महर्षी अत्र्यांनी अनुत्तर नावाची तपश्चर्या सुरू केली. तपश्चर्येदरम्यान एके दिवशी महर्षींच्या डोळ्यांतून पाण्याचे काही थेंब टपकले, जे अतिशय तेजस्वी होते. दिशा स्त्रीच्या रूपात आली आणि पुत्रप्राप्तीच्या इच्छेने तिने पोटात असलेले थेंब गर्भाच्या रूपात स्वीकारले. पण त्या तेजस्वी गर्भाने दिशा पकडू न शकल्याने त्याग केला.
त्या त्याग केलेल्या गर्भाला ब्रह्मदेवाने पुरुषस्वरूप दिले होते जे चंद्र म्हणून ओळखले जाऊ लागले. देव, ऋषी आणि गंधर्व इत्यादींनी त्याची स्तुती केली. त्याच्या तेजातून पृथ्वीवर दैवी औषधींचा जन्म झाला. ब्रह्माजींनी चंद्राला नक्षत्र, वनस्पती, ब्राह्मण आणि तपस्या यांचा स्वामी म्हणून नियुक्त केले.
स्कंद पुराणानुसार जेव्हा देव आणि दानवांनी समुद्रमंथन केले तेव्हा त्यातून चौदा रत्ने निघाली. चंद्र हे चौदा रत्नांपैकी एक आहे जे भगवान शंकरांनी त्याच मंथनातून मिळालेले कलकुट विष प्यायले आणि लोकांच्या कल्याणासाठी ते आपल्या डोक्यावर धारण केले. परंतु चंद्राचे ग्रह म्हणून अस्तित्व मंथनापूर्वीच सिद्ध होते.
स्कंद पुराणातील महेश्वर विभागातच गर्गाचार्यांनी समुद्रमंथनाचा मुहूर्त काढताना देवतांना सांगितले की यावेळी सर्व ग्रह अनुकूल आहेत. गुरूचा चंद्रासोबत शुभ योग आहे. तुमच्या कार्याच्या सिद्धीसाठी चंद्राची शक्ती उत्तम आहे. हा गोमंत मुहूर्त तुम्हाला विजय मिळवून देणार आहे.
त्यामुळे चंद्राच्या वेगवेगळ्या भागांचा जन्म वेगवेगळ्या कालखंडात झाला असण्याची शक्यता आहे. चंद्राचा विवाह दक्ष प्रजापतीच्या नक्षत्राच्या 27 मुलींशी झाला, ज्यांच्यापासून अनेक प्रतिभावान पुत्र झाले. या 27 नक्षत्रांच्या भोगाने एक चंद्र महिना पूर्ण होतो.
