बैसाखीपासून शीख लोकांच्या नववर्षास सुरवात होते.हा शीख लोकांचा सण आहे. या महिन्यांपासून पेरणीला सुरुवात होते. 1699 साली याच दिवशी शीखांचे दहावे गुरू गोविंदसिंग यांनी 'खालसा' पंथाची स्थापना केली होती.हा सण शीख बांधव मोठ्या आनंदाने साजरा करतात.या वेळी निसर्ग बहरलेला असतो. हा सण दरवर्षी 13 किंवा 14 एप्रिल ला साजरा करतात. यंदाच्या वर्षी हा सण 13 एप्रिल रोजी साजरा होणार आहे.
पंजाबमध्ये हा सण अनादी काळापासून मोठ्या आनंदाने आणि श्रद्धेने साजरा केला जातो. बैसाखी हा कृषी सण आणि धार्मिक सण म्हणूनही साजरा केला जातो.
खालसा पंथाची स्थापना बैसाखीच्या दिवशी झाली. शीख धर्माचे लोक हा दिवस कोणत्याही कामाची सुरुवात करण्यासाठी चांगला मानतात. शीखांचे शेवटचे आणि दहावे गुरू, गुरु गोविंद सिंग जी यांनी 1699 मध्ये बैसाखीच्या पवित्र दिवशी खालसा पंथाची स्थापना केली.
त्या काळात मुघल सम्राट औरंगजेब लोकांवर खूप अत्याचार करायचा लोकांचे बळजबरी धर्मपरिवर्तन करायला भाग पाडायचा. शीख गुरूंनी या अत्याचारावर विरोध केला आणि औरंगजेबच्या अत्याचाराला तोंड देण्यासाठी संघर्ष करावा लागला. या दिवशी खालसा पंथाची स्थापना झाली म्हणून हा दिवस खालसा दिवस म्हणून देखील ओळखला जातो.
भारतात या दिवसाला शहीद दिन असेही म्हणतात. आणि मोठ्या श्रद्धेने स्मरण केले जाते. 1919 मध्ये ब्रिटीशांनी लादलेल्या रौलेट कायद्याला देशभर विरोध होत असताना पंजाबच्या जनतेने 13 एप्रिल 1919 रोजी पंजाबमध्ये मोठी सभा आयोजित केली होती. बैसाखीच्या शुभमुहूर्तावर अमृतसरमधील जालियनवाला बाग येथे हजारो लोक, महिला, पुरुष,लहान मुले आणि वृद्ध उपस्थित होते. या बागेच्या मुख्य गेटवर कब्जा करून जनरल डायरने कोणतीही पूर्वसूचना न देता सर्वांवर गोळीबार सुरू केला.
जालियनवाला बाग येथे झालेल्या या गोळीबारात सुमारे 400 लोक मारले गेले आणि 1000 जखमी झाले . जालियनवाला बाग येथे शहीदांच्या स्मरणार्थ लाल दगडाचे सुंदर स्मारक बांधण्यात आले. त्यामुळे बैसाखीच्या शुभमुहूर्तावर येथे हुतात्मा दिन साजरा केला जातो. हा दिवस भारतात मोठ्या श्रद्धेने स्मरणात ठेवला जातो.
पंजाबमध्ये बैसाखीच्या या सणाला विशेष महत्त्व आहे, लोक ठिकठिकाणी लोकनृत्यांचे आयोजन करतात. पंजाबचे भांगडा नृत्य विशेष प्रसिद्ध आहे.
पंजाबमधील लोक रंगीबेरंगी पगड्या, रंगीबेरंगी सिल्क एम्ब्रॉयडरी जॅकेट घालून या नृत्यात सहभागी होतात. हा आनंदाचा सण असून, या दिवशी नाच-गाण्याबरोबरच आनंदही व्यक्त केला जातो. आणि त्याच जालियनवाला बागेत श्रद्धांजली अर्पण करून हा सण हुतात्मा दिन म्हणून साजरा केला जातो. अशा प्रकारे विविध राज्यांमध्ये बैसाखी मोठ्या उत्साहात साजरी केली जाते.
पंजाबशिवाय डोंगराळ भागातही बैसाखीचा सण मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो. कुमायू, गढवाल आणि हिमाचल प्रदेशातील डोंगराळ भागात या सणाला विशेष महत्त्व आहे,
या दिवशी डोंगराळ भागात काही ठिकाणी मोठ्या जत्रेचे आयोजन केले जाते, या जत्रा बहुतेक भगवती दुर्गेच्या मंदिरावर भरतात. डोंगराळ भागात देवीच्या पूजेला खूप महत्त्व आहे. या दिवशी लोक मंदिरात जातात आणि दुर्गामातेची मोठ्या श्रद्धेने पूजा करतात, ते दुर्गा मातेचे पाठही करतात.
बैसाखी सणाला भारतात खूप धार्मिक महत्त्व आहे. हा विशेष उत्सव पंजाब आणि देशातील इतर सर्व गुरुद्वारांमध्ये आयोजित केला जातो. अमृतसरच्या सुवर्ण मंदिरात पंथाच्या बाजूने मिरवणुका आणि सभा आयोजित केल्या जातात. प्रत्येक भक्त गुरुद्वारामध्ये होणाऱ्या कार्यक्रमात श्रद्धेने सहभागी होतो आणि लंगर इत्यादींमध्ये भाग घेतो.
उपसंहार
बैसाखी सण हा पंजाब आणि पंजाबी लोकांचा खूप मोठा सण आहे पण तो आपल्या सांस्कृतिक जाणिवेचे प्रतीक आणि सार्वजनिक जीवनात प्रबोधन करणारा आहे. बैसाखीचा सण जालियनवाला बागेतील हुतात्म्यांचे स्मरण करून आपल्यामध्ये राष्ट्रीय चेतना जागृत करतो, तर दुसरीकडे गुरु गोविंद सिंग जी यांचा निर्भय संघटनेचा संदेश राष्ट्राची एकात्मता मजबूत करतो.आज हा सण फक्त पंजाब आणि पंजाबी लोकांमध्ये साजरा केला जातो. हा केवळ देशाचाच नव्हे तर संपूर्ण देशाचा सण बनला आहे. देशाची एकात्मता म्हणून हा सण आपण मोठ्या श्रद्धेने आणि आनंदाने साजरा केला पाहिजे.
