भीम जन्मभूमी हे भीमराव आंबेडकर यांना समर्पित स्मारक आहे, जे भारतातील मध्य प्रदेशातील महू (आताचे डॉ. आंबेडकर नगर) येथे आहे. 14 एप्रिल 1891 रोजी महू येथे जन्मलेल्या आंबेडकरांचे हे जन्मस्थान आहे. जिथे स्थानिक सरकारने हे भव्य स्मारक बांधले. आंबेडकरांच्या 100 व्या जयंती - 14 एप्रिल 1991 रोजी मध्य प्रदेशचे तत्कालीन मुख्यमंत्री सुंदर लाल पटवा यांच्या हस्ते स्मारकाचे उद्घाटन करण्यात आले. वास्तुविशारद ईडी निमगडे यांनी स्मारकाची रचना केली होती. नंतर 14 एप्रिल 2008 रोजी आंबेडकरांच्या 117 व्या जयंतीनिमित्त स्मारकाचे उद्घाटन करण्यात आले. सुमारे ४.५२ एकर जमीन स्मारकाशी संलग्न आहे.
दरवर्षी आंबेडकरांचे लाखो अनुयायी, बौद्ध आणि इतर पर्यटक या ठिकाणी भेट देतात, विशेषत: 14 एप्रिल रोजी आणि आंबेडकरांचा जन्मदिवस मोठ्या उत्साहात साजरा करतात. महू इंदूरपासून 20 किमी अंतरावर आहे. याच ठिकाणी भारताचे पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी 2016 मध्ये 125 व्या आंबेडकर जयंतीनिमित्त बाबासाहेबांना आदरांजली वाहण्यासाठी भेट दिली होती. 2018 मध्ये 127 व्या आंबेडकर जयंतीला भारताचे राष्ट्रपती राम नाथ कोविंद यांनी बाबासाहेबांना आदरांजली वाहण्यासाठी महूला भेट दिली.
हे स्मारक पंचतीर्थांपैकी एक आहे, बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या जीवनाशी संबंधित पाच पवित्र स्थळे आहेत. मध्य प्रदेश सरकार दरवर्षी आंबेडकर जयंतीला महू येथे 'सामाजिक समरसता संमेलन' आयोजित करते. याशिवाय विविध सामाजिक व सांस्कृतिक कार्यक्रमांचे आयोजन येथे केले जाते.
बाबासाहेबांचे वडील रामजी मालोजी सकपाळ यांनी त्यांचे शिक्षण पुण्यातील पंतोजी शाळेत पूर्ण केले आणि ब्रिटिश भारतीय सैन्यात शिक्षक म्हणून त्यांच्या कारकिर्दीला सुरुवात केली. ते मुख्याध्यापक आणि नंतर प्रधानाध्यापक म्हणून प्रसिद्ध झाले. 14 वर्षे मुख्याध्यापक म्हणून काम केल्यानंतर, सैन्यात सुभेदार-मेजर या पदावर महू येथे वाढ झाली. महू हे युद्धाचे लष्करी मुख्यालय होते. आंबेडकरांचा जन्म 14 एप्रिल 1891 रोजी महू येथील काली पलटण परिसरात भीमाबाई आणि रामजी सकपाळ यांच्या घरी झाला. आंबेडकरांची जन्मनावे भीम, भिवा आणि भीमराव अशी होती. अस्पृश्यता निर्मूलन, भारतीय राज्यघटनेची निर्मिती आणि बौद्ध धर्माचे पुनरुज्जीवन आणि इतर कार्यांमुळे बाबासाहेब आंबेडकर हे जागतिक स्तरावर एक उल्लेखनीय व्यक्तिमत्त्व मानले जावे. दलितांच्या हक्कासाठी लढणाऱ्या बाबासाहेब आंबेडकरांची जन्मभूमी ही पवित्र भूमी आणि महत्त्वाचे स्थान बनले.
27 मार्च 1991 रोजी "डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर स्मारक समिती" चे संस्थापक अध्यक्ष बौद्ध भिक्षू संघशील यांनी समितीची बैठक आयोजित केली होती. स्मारकाच्या पायाभरणीसाठी मध्य प्रदेशचे मुख्यमंत्री सुंदरलाल पटवा यांना निमंत्रित करण्याचा निर्णय घेण्यात आला. जन्मभूमी येथील स्मारक इमारतीची रचना वास्तुविशारद ईडी निमगडे यांनी केली होती. जयंती साजरी करण्याची जय्यत तयारी सुरू झाली आहे. भंतेजी (बौद्ध भिक्षू) आंबेडकरांचा कलश गोळा करण्यासाठी मुंबईला गेले आणि 12 एप्रिल 1991 रोजी कलश घेऊन महूला परतले. 14 एप्रिल 1991 रोजी मुख्यमंत्री सुंदरलाल पटवा यांच्या हस्ते स्मारकाची पायाभरणी करण्यात आली. या संघटनेत अटलबिहारी वाजपेयी आणि मंत्री भेरूलाल पाटीदार आणि भन्ते धर्मशील उपस्थित होते. नंतर भव्य भीमजन्मभूमी स्मारक बांधण्यात आले आणि स्मारकाचे उद्घाटन 14 एप्रिल 2008 रोजी आंबेडकरांच्या 117 व्या जयंती दिवशी करण्यात आले.
या स्मारकाची रचना बौद्ध स्तूप वास्तुकलासारखी आहे. स्मारकाच्या प्रवेशद्वाराजवळ आंबेडकरांचा पुतळा बसवण्यात आला आहे. स्मारकामध्ये पुतळ्याच्या वर "भीम जन्मभूमी" अशी हिंदी अक्षरे कोरलेली आहेत आणि एक मोठे अशोक चक्र आहे. स्मारकाच्या समोर आणि वरच्या बाजूला दोन बौद्ध ध्वज आहेत. स्मारकाच्या आत बाबासाहेबांच्या जीवनशैलीची अनेक चित्रे मांडण्यात आली आहेत. याशिवाय गौतम बुद्ध, बाबासाहेब आंबेडकर, रमाबाई आंबेडकर यांच्याही मूर्ती आहेत.
बाबा साहेबांचे जन्मस्थान कसे ओळखले गेले ते जाणून घेऊया-
1956 मध्ये बाबासाहेब भीमराव आंबेडकर यांचे निधन झाले, त्यानंतर अनेक वर्षांनी म्हणजे 1970 मध्ये महाराष्ट्रातील भंते धर्मशील यांनी बाबा साहेबांच्या जन्मस्थानाचा शोध सुरू केला. खरे तर बाबासाहेबांच्या जन्मस्थानाबाबत विरोधाभास असल्याने हे घडले. काही लोक तो महाराष्ट्रातील रत्नागिरीतील तर काही मध्य प्रदेशातील महू येथील असल्याचे मानले. यानंतर भन्ते धर्मशील यांनी शोध सुरू केला. बाबासाहेबांचे वडील रामजी सकपाळ हे सैन्यात सुभेदार असून महू येथे तैनात असल्याचे भंते धर्मशील यांना समजले. यानंतर ते महूला पोहोचले. वडील जिथे राहत होते तिथे त्यांना बॅरेक सापडली. तेथे बाबासाहेबांच्या जन्माचे पुरावे मिळाले. पुढे बाबासाहेबांचा जन्म याच बॅरेकीत झाल्याची अधिकृत माहितीही देण्यात आली. ती बॅरेक 22500 स्क्वेअर फूट होती.
यानंतर भंते धर्मशील यांनी त्यांच्या स्मारकासाठी सरकारकडून 22500 चौरस फूट जागा मिळवण्यासाठी संघर्ष केला. अनेक वर्षे संघर्ष केला. आंबेडकर स्मारक उभारण्यासाठी डॉ. आंबेडकर मेमोरिअल सोसायटीची स्थापना करून जमीन मिळवण्यासाठी लष्कर व सरकारशी वर्षानुवर्षे पत्रव्यवहार केला. प्रदीर्घ संघर्षानंतर 1976 मध्ये स्मारकासाठी जमीन संपादित करण्यात आली. 14 एप्रिल 1991 रोजी 100 व्या जयंतीदिनी तत्कालीन मुख्यमंत्री सुंदरलाल पटवा यांनी जन्मस्थळी स्मारकाची पायाभरणी केली. या वर्षाच्या सुरुवातीला पंतप्रधानांनी स्व. राजीव गांधी, अटलबिहारी वाजपेयी, लालकृष्ण अडवाणी, कांशीराम, मायावती यांच्यासह देशातील सर्वोच्च नेते जन्मभूमीवर एकत्र जमले. स्मारकाच्या आत भित्तिचित्रे आहेत आणि बाबा साहेबांचा त्यांच्या पत्नीसोबतचा फोटोही आहे. त्यांचा अस्थी कलशही ठेवला आहे.
भीम जन्मभूमी कसे पोहचाल How to Reach Bhim Janm Bhoomi (Mhow)
विमानाने - डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर जन्मस्थानापर्यंत पोहोचण्यासाठी सर्वात जवळचे विमानतळ हे इंदूर विमानतळ आहे जे भारतातील सर्व प्रमुख शहरांशी चांगले जोडलेले आहे. हे डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर जन्मस्थानापासून 27 किमी अंतरावर आहे. विमानतळावरून अनेक भाड्याच्या कार सहज उपलब्ध आहेत ज्या तुम्हाला तुमच्या इच्छित स्थळी घेऊन जातील.
आगगाडी - डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या जन्मस्थानी जाण्यासाठी इंदूर रेल्वे स्टेशन हे सर्वात जवळचे रेल्वे स्टेशन आहे.
रस्त्याने - इंदूरहून टॅक्सी भाड्याने प्रवास करता येईल. तुम्ही तुमची कार देखील घेऊ शकता आणि वाटेत निसर्गरम्य सौंदर्याचा आनंद घेत एक लहान रोड ट्रिप देखील करू शकता.
