नागरकोट धाम हिमाचल प्रदेशातील कांगडा प्रदेशातील कांगडा आई ब्रजेश्वरी देवीचे सर्वोत्तम स्थान आहे. या ठिकाणी सतीच्या डाव्या छातीचे हाड पडल्याचे मानले जाते. सर्वसामान्यांमध्ये तिला कांगडे वाली देवी म्हणून ओळखले जाते.
ब्रजेश्वरी देवीचे मंदिर पांडवांनी वाचवले. नंतर सुशर्मा नावाच्या राजाने त्याची पुनर्स्थापना केली. महाराजा रणजित सिंह यांनी स्वतः या मंदिरात येऊन माता राणीला सोन्याचे छत्र अर्पण केले होते. 1905 च्या भूकंपात या मंदिराचा बहुतांश भाग उद्ध्वस्त झाला होता. त्यानंतर जुन्या रचनेच्या आधारे मंदिराला नवे रूप देण्यात आले.
कांगडा किल्ला परिसरात कांगडा नगर चौकापासून ३ किमी अंतरावर डोंगरी भागाला लागून असलेल्या या मंदिराला तीन शिखरे आहेत. चिनी प्रवासी ह्युएन त्सांग याने आपल्या वर्णनात नगरकोटच्या ब्रजेश्वरी देवीचे वर्णन केले आहे. हे मंदिर केवळ त्याच्या प्रशस्तपणासाठीच नाही तर त्याच्या उत्कृष्ट स्थापत्य सौंदर्यासाठीही प्रसिद्ध आहे.
मंदिराच्या प्रांगणाच्या अगदी समोर, प्रवेशद्वारातून आत प्रवेश करताच, भिंतीवरच्या तिजोरीत एका भक्ताचे ध्यानस्थ स्थान आहे, ज्याच्या दोन्ही बाजूला सिंह आहेत. मंदिराच्या मागे सूर्यदेव, भैरवजी आणि वटवृक्ष आहेत, तर दुसऱ्या बाजूला माता तारा देवी, शीतला माता मंदिर आणि दशविद्या भवन आहे. मंदिराचे पुजारी रामेश्वर नाथ सांगतात की येथे भैरवजी कोणत्याही प्रकारच्या वाईटाची माहिती आधीच देतात. तेव्हा भैरवाच्या डोळ्यातून अश्रू वाहू लागतात.
मकर संक्रांतीचा सण इथे खूप खास आहे, जो आठवडाभर चालतो. असे मानले जाते की ब्रजेश्वरी देवीने सतयुगात राक्षसांचा वध करून महान युद्ध जिंकले, त्यानंतर सर्व देवी-देवतांनी तिची स्तुती केली आणि देवीच्या अंगावर जिथे जिथे जखमा असतील तिथे तूप लावले. त्याच्या अंगावर लोणी लावल्याने त्याला थंडावा मिळाला. मकर संक्रांतीचा पवित्र दिवस होता. तेव्हापासून या परंपरेला अनुसरून दरवर्षी मकर संक्रांतीच्या दिवशी मातेला लोणी, सुका मेवा, हंगामी फळे घालून पाच मन देशी तूप लावून मातेची पूजा केली जाते. देवीला रंगीबेरंगी फुलांनी आणि वेलींनी सजवलेले आहे. हा क्रम आठवडाभर चालतो. हा उत्सव पाहण्यासाठी दुरून भाविक येतात.
कसे पोहोचायचे: हिमाचल प्रदेश आणि सीमावर्ती राज्यांमधील शहरांमधून थेट बसची सुविधा उपलब्ध आहे. पठाणकोट हे जवळचे रेल्वे स्टेशन आहे. तिथून रस्त्याने ३ तासात पोहोचता येते. लहान रेल्वे मार्गाने कांगडा मंदिर स्टेशनवर उतरण्याचा सल्ला दिला जातो. मंदिर शहर परिसरातच आहे, त्यामुळे पोहोचायला हरकत नाही.
