अध्याय एकोणीसावा - श्लोक १ ते ५०
श्री गणेशाय नमः ॥
अद्भुत रामकथेचा महिमा ॥ देऊं गोदावरीची उपमा ॥ स्नान करितां कर्मा अकर्मा ॥ पासोनि मुक्त होइजे ॥१॥
उभयलोकीं इच्छा अधिक ॥ हींचि तटाकें सुरेख ॥ मनोरम प्रवाह देख ॥ उचंबळेल ब्रह्मानंदें ॥२॥
रामकथामृतजीवन ॥ प्रेमळ तेथें जळचरें पूर्ण ॥ देव गंधर्व मुनिजन ॥ तटीं सघन तरु हेचि ॥३॥
अनेक चरित्रें तत्वतां ॥ त्याचि येथें मिळाल्या सरिता ॥ भक्ति ज्ञान वैराग्य पाहतां ॥ ऊर्मी येथें विलसती ॥४॥
ओघ चालिला अद्भुत ॥ फोडोनियां पापपर्वत ॥ सप्तकांड सप्तमुखें मिळत ॥ भक्तहृदयसागरीं ॥५॥
जे त्रिविधतापें तापले ॥ जे तीर्थव्रतें करितां भागले ॥ ते येथें स्नान करितां निवाले ॥ नाहीं परतले संसारा ॥६॥
या गंगेत करिता स्नान ॥ अंगीं संचरे भक्तिज्ञान ॥ सकळ चातुर्ये एकवटोन ॥ पायां लागती अपार ॥७॥
सुंदरकांड इंद्रभुवन ॥ प्रेमरस तो सहस्रनयन ॥ वाग्देवी हे रंभा पूर्ण ॥ नृत्य करी कुशलत्वें ॥८॥
अंतरीं उघडोनि श्रवण ॥ श्रवण करोत पंडितजन ॥ सप्तकांडोत्तर संपूर्ण ॥ सुंदरकांड रसभरित ॥९॥
अठरावे अध्यायीं कथा अद्भुत ॥ समुद्रतीरीं उभा हनुमंत ॥ लंकेसी जावया उद्युक्त ॥ वानर समस्त पाहती ॥१०॥
लोकप्राणेशसुत ते वेळां ॥ महेंद्राचळीं उभा ठाकला ॥ परम भुभुःकारें गर्जिन्नला ॥ तेणें डळमळिला भूगोल ॥११॥
सुटला जातां अंगवात ॥ म्हणोनि वानर भयभीत ॥ पोटासीं धरोनि पर्वत ॥ अगोदर बैसले ॥१२॥
यशस्वी रघुवीर म्हणोन ॥ समीरात्मजें केलें उड्डाण ॥ त्याचे अंगवातेंकरून ॥ प्रळय वर्तला सर्वांसी ॥१३॥
महातरुवर उन्मळोनि ॥ द्विजांऐसे फिरती गगनीं ॥ अचळ चळती ठायींहूनि ॥ भुभुःकारध्वनीसरसेचि ॥१४॥
नक्षत्रें रिचवती भूमंडळी ॥ बैसली मेघांची दांतखिळी ॥ कृतांतासंही ते वेळीं ॥ भय अत्यंत वाटलें ॥१५॥
उचंबळलें समुद्रजळ ॥ डळमळलें उर्वीमंडळ ॥ हेलावती सप्तपाताळ ॥ अंगवातेंकरूनियां ॥१६॥
भोगींद्र दचकला अंतरीं ॥ कूर्म निजपृष्ठी सांवरी ॥ यज्ञवराह धरित्री ॥ उचलोनि देत दाढेसी ॥१७॥
दिग्गज चळचळां कांपती ॥ मेरुमांदार डळमळिती ॥ सुधापानी परम चित्तीं ॥ भय पावले तेधवां ॥१८॥
शचीवर मनीं दचकला ॥ अपर्णा पडे शिवाचे गळां ॥ भयभीत जाहली कमळा ॥ विष्णु तीतें सांवरी ॥१९॥
विरिंचि सांगे सकळांप्रती ॥ सीताशुद्धीस जातो मारुती ॥ सुर विमानी बैसोनि येती ॥ अद्भुत कौतुक पहावया ॥२०॥
कौतुक विलोकिती सुर सकळ ॥ प्रतापरुद्र अंजनीबाळ ॥ कीं तो वासरमणि निर्मळ ॥ वानरवेषें जातसे ॥२१॥
कल्पांविजूचे उमाळे भडकती ॥ तैशी कुंडलें कर्णीं तळपती ॥ वज्रकौपीन निश्र्चितीं ॥ कटिप्रदेशीं मुंजी झळके ॥२२॥
त्रिगुणरूप कल्पांतचपळा ॥ तेवीं यज्ञोपवीत रुळे गळां ॥ उणें आणिलें दिव्य प्रवाळा ॥ मुखीं पृच्छाग्नीं रंगा तैसा ॥२३॥
अंगींच्या रोमावळी पिंजारत ॥ भुभुःकारें नभ गर्जत ॥ दिग्गजांची टोळीं बैसत ॥ आंदोळत ब्रह्मांड ॥२४॥
गाजवी पुच्छाचा फडत्कार ॥ प्रतिशब्द देत अंबर ॥ दणाणित लंकानगर ॥ दशवदन हडबडला ॥२५॥
चपळ पदद्वय आणि पाणी ॥ झेंपावत धांवे गगनीं ॥ उड्डाणावरी उड्डाण घेऊनि ॥ रुद्रावतार जातसे ॥२६॥
अंतरिक्षीं जाय सपक्ष पर्वत ॥ कीं क्षीराब्धीशायीप्रति द्विजेंद्र धांवत ॥ कीं मानस लक्षोनियां जात ॥ राजहंस ज्यापरी ॥२७॥
कीं चिंतामणिवारु सवेग ॥ चपळत्वें क्रमी नभमार्ग ॥ अंजनीहृदयारविंदभृंग ॥ जात चपळ तैसाचि ॥२८॥
पितयाचें बहुत गमन । तयाहूनि सवेग कपीचें उड्डाण ॥ किंवा रघुनाथाचा बाण ॥ चापापासून सुटला ॥२९॥
कीं मनाचें चंचळपण ॥ पावे जैसें चिंतिलें स्थान ॥ तैसा लोकप्राणेशनंदन ॥ यमदिशा लक्षोनि जातसे ॥३०॥
ऐसा अंतरिक्ष जातां हनुमंत ॥ आश्र्चर्य करिती देव समस्त ॥ म्हणती पाहों याचें सामर्थ्य ॥ रंभा त्वरित पाठविली ॥३१॥
साधितां परमार्थज्ञान ॥ आडवें येत मायाविघ्न ॥ कीं साधूं जातां निधान ॥ विवशी येत आडवी ॥३२॥
तैशी रंभा देवीं धाडली ॥ मुख पसरोनि उभी ठाकली ॥ तिच्या वदनांत उडी पडली ॥ हनुमंताची अकस्मात ॥३३॥
तिच्या कर्णद्वारें मारुति ॥ सवेंचि निघाला त्वरितगती ॥ तिणें हनुमंत स्तविला प्रीतीं ॥ स्वर्गाप्रति गेली मग ॥३४॥
समुद्रें पाठविला पर्वत ॥ मैनाकनामें अद्भुत ॥ तो ऊर्ध्वपंथें आडवा येत ॥ हनुमंतासी ते काळीं ॥३५॥
जों जों वाढे पर्वत ॥ तों तों उंच जाय हनुमंत ॥ मग तो अचळ प्रार्थित ॥ हनुमंतासी ते काळीं ॥३६॥
म्हणे महापुरुषा मजवरी ॥ विश्रांति घेईं क्षणभरी ॥ मग एकाच हस्तें भारी ॥ नग पाताळीं घातला ॥३७॥
जो शांतिसुखें डोलत ॥ त्यास देखोन क्रोध पळत ॥ तैसा हस्तभारें पर्वत ॥ सागरांत दडपिला ॥३८॥
तेथोन उड्डाण पुढें चालिलें ॥ तों सिंहिकेनें वदन पसरिलें ॥ छायासूत्र साधिलें ॥ कापट्य केलें अद्भुत ॥३९॥
राहूकेतूंची जे माता ॥ तेचि सिंहिका जाण तत्वतां ॥ ती ग्रासावया हनुमंता ॥ पूर्वींच तेथें जपत होती ॥४०॥
उताणी समुद्रांत निजोन ॥ बारा योजनें पसरिलें वदन ॥ छाया पडतांचि वायुनंदन ॥ तिच्या वदनांत कोसळला ॥४१॥
स्वर्गीचा हुडा अकस्मात ॥ उर्वीवरी जेवीं पडत ॥ सिंहिकेच्या वदनी हनुमंत ॥ पडिला सत्य त्यापरी ॥४२॥
ते दांतांसि दांत मेळवित ॥ तों उदरांत गेला हनुमंत ॥ पोट फाडून त्वरित ॥ आला बाहेर ते काळीं ॥४३॥
विषयपाश तोडोनि समस्त ॥ परमार्था निघे जेवीं विरक्त ॥ तैसा बाहेर आला हनुमंत ॥ सिंहिका तेथेंच निमाली ॥४४॥
पुढें चालिलें उड्डाण ॥ तों लंकादेवी आली धांवोन ॥ तिनं आडवा पाय घालून ॥ हनुमंतासी पाडिलें ॥४५॥
करितां श्रीरामभजन ॥ नसतीं विघ्नें येति धांवोन ॥ परी साधक तितकीं लोटून ॥ सावधान स्मरण करी ॥४६॥
असो लंकादेवीस मुष्टिप्रहार ॥ वज्रप्राय देत वायुकुमर ॥ तिणें स्तवन केलें अपार ॥ म्हणे मज न मारावें ॥४७॥
तूं विजयी होशील साचार ॥ तंव पुढें उडी जात अपार ॥ पडलंकेसी सत्वर ॥ उडी जावोन पडियेली ॥४८॥
उडी सरसी त वेळीं ॥ पडलंका ते दणाणिली ॥ क्रौंचा असे तये स्थळीं ॥ कनिष्ठ भगिनी रावणाची ॥४९॥
तिचा घर्घरनामें भ्रतार ॥ इंद्रें मारिला तो असुर ॥ यालागीं क्रौंचेसी दशकंधर ॥ पडलंकेसी स्थापित ॥५०॥
अध्याय एकोणीसावा - श्लोक ५१ ते १००
असो तें दणाणिलें लंकानगर ॥ म्हणोनि क्रौंचा घेत समाचार ॥ असुरी पाठविल्या अपार ॥ धरिला वानर ते काळीं ॥५१॥
तो हनुमंतें ते वेळे ॥ संकीर्ण रूप धरिलें कोवळें ॥ क्रौंचेनें डोळां देखिलें ॥ हातीं धरिलें दृढ तेव्हां ॥५२॥
म्हणे हा चिरा गे वानर ॥ पाक करोनि आणा सत्वर ॥ हनुमंत म्हणे माझें शरीर उदकमय सर्वही ॥५३॥
पाक करितां नुरेचि कांहीं ॥ यालागीं तूं सगळाचि खाईं ॥ असुरीनें उचलोन लवलाहीं ॥ मुखांत घातला हनुमंत ॥५४॥
दांतांसि दांत मिळवी येरी ॥ तंव तो प्रवेशला अंतरीं ॥ काळिज धरोनि उभय करीं ॥ झोळकंबा घेत मारुति ॥५५॥
तंव ते चडफडे ते वेळे ॥ भोवंडी तेव्हां नेत्रबुबुळें ॥ गडबडां भूमीवरी लोळे ॥ वांचवा म्हणे मज आतां ॥५६॥
सूकरविष्ठा आणोन बहुत ॥ असुरी क्रौंचेसी पाजित ॥ हनुमंत आंत कंटाळत ॥ निघो पाहत बाहेरी ॥५७॥
तिच्या नासिकद्वारे हनुमंत ॥ पुच्छाग्र बाहेर दावीत ॥ असुरी धरोनि वोढित ॥ रोगबीज म्हणोनियां ॥५८॥
ओढी ओढितां अपार ॥ पुच्छरोगाचे पडिले ढिगार ॥ मग हनुमंतें असुरी समग्र ॥ बांधोनियां आसुडिल्या ॥५९॥
हनुमंताचें अद्भुत बळ ॥ क्रौंचेचीं आंतडीं तोडिलीं सकळ ॥ उदर फोडोन तात्काळ ॥ बाहेर आला गर्जोनियां ॥६०॥
असंख्यात राक्षिसिणी ॥ भारा बांधोनि आपटिल्या धरणीं ॥ भिरकावित समुद्रजीवनीं ॥ जाहलीं पारणीं जळचरांचीं ॥६१॥
जैशा मनाच्या अनंत वृत्ती ॥ मनोजयें योगी आकर्षिती ॥ तैशा असुरी संहारूनि मारुति ॥ विजयी जाहला पडलंके ॥६२॥
अत्यंत वृद्धा असुरी ॥ उरल्या होत्या नगरांतरीं ॥ तयांसीं म्हणे रुद्रावतारी ॥ लंका कोणती दावा गे ॥६३॥
नाहीं तरी तुम्हांस भक्षीन ॥ म्हणेन पसरिलें तेव्हां वदन ॥ वृद्धा बोलती भिऊन ॥ पैल ते लंका दिसतसे ॥६४॥
तों अस्ता गेला दिनकर ॥ निकुंभिलेंत प्रवेशला वायुकुमर ॥ शोधित चालिला सीता सुंदर ॥ धांडोळित सर्वही ॥६५॥
केरामाजी पडले मुक्त ॥ तें झारा युक्तीनें निवडित ॥ कीं सारासारविचार शोधित ॥ साधक आत्मप्राप्तीतें ॥६६॥
कीं यात्रेंत चुकली जननी ॥ सत्पुत्र काढी शाधूनि ॥ कीं महावैद्य काननीं ॥ संजीविनी शोधूं निघे ॥६७॥
समुद्रांत नेले वेद ॥ ते मत्स्यरूपी शोधी मुकुंद ॥ तैसा राघवचरणब्जमिलिंद ॥ निकुंभिलेंत सीता शोधी ॥६८॥
तों देखिलें शक्रजिताचें मंदिर ॥ हेमरत्नअति सुंदर ॥ त्यांत प्रवेशला वानर ॥ राघवप्रिया पहावया ॥६९॥
शक्रजित सुलोचना उभयंता ॥ शेजे पहुडलीं होय देखता ॥ मग म्हणे हेच होईल सीता ॥ रत जाहली परपुरुषीं ॥७०॥
आतां घालोनि पाषाण ॥ घेईन दोघांचाही प्राण ॥ मग म्हणे ऐकावें भाषण ॥ बोलती काय परस्परें ॥७१॥
तंव ते शेषकन्या स्वभावें तेथ ॥ इंद्रजितासी बोलत ॥ तुमचा पिता लंकानाथ ॥ अनुचित वर्तत असे ॥७२॥
अणुमात्रही वैर नसतां ॥ व्यर्थ आणली जनकदुहिता ॥ कुळक्षयास तत्वतां ॥ कारण केलें गमताहे ॥७३॥
परसतीचा अभिलाष करी ॥ साधुसंतांचा द्वेष धरी ॥ गुरुद्रोह ज्यामाझारी ॥ अल्पयुषी तो साच ॥७४॥
मातापित्यांचा करी तिरस्कार ॥ ब्राह्मणांसी निंदी निरंतर ॥ जो हिंसक दुष्ट दुराचार ॥ अल्पायुषी तोचि पैं ॥७५॥
हरिचरित्रें उच्छेदित ॥ निंदी महापुरुषांचे ग्रंथ ॥ नसतेंच काढी पाखंड मत ॥ अल्पायुषी तो साच ॥७६॥
म्हणोनी श्रावणारितनयवनिता ॥ आणोनि अनर्थ केला वृथा ॥ आतां लंकेची गति तत्वतां ॥ न दिसे पाहतां बरी कांहीं ॥७७॥
ऐकतां ऐशी मात ॥ लंकेंत प्रवेशे हनुमंत ॥ बिभीषणाचे मंदिरांत ॥ वायुसुत संचरला ॥७८॥
सत्वशील बिभीषण ॥ करीत विष्णूचें उपासन ॥ सदा होत हरिकीर्तन ॥ तेणें सदन दुमदुमिलें ॥७९॥
नाहीं रजतमांची वार्ता ॥ न दिसे द्वेष हिंसा तत्वतां ॥ पुराणश्रवण हरिकथा ॥ याविण चर्चा नसेचि ॥८०॥
दया क्षमा आणि शांती ॥ बिभीषणाचे हृदयीं नांदती ॥ असो तेथें कीर्तनीं मारुति ॥ ब्रह्मानंदें नाचतसे ॥८१॥
कीर्तनकल्लोळ रंगांत ॥ गडबडां लोळे हनुमंत ॥ कंठ होऊनि सद्रदित ॥ ब्रह्मानंदें डुल्लतसे ॥८२॥
घेऊन भक्तांचें चरणरज ॥ कपाळीं लावी वायुतनुज ॥ म्हणे होय राक्षसवंशज ॥ परी भक्तराज सात्त्विक हा ॥८३॥
वायासांत कोकिळा वसत ॥ कीं दैत्यकुळी प्रल्हाद भक्त ॥ कीं कागविष्ठेंत अश्र्वत्थ ॥ तें वास्तव्य स्थळ विष्णूचें ॥८४॥
कीं परिस जैसा पाषाणांत ॥ कीं शुक्तीमाजीं दिव्य मुक्त ॥ तैसा राक्षसकुळीं हा भक्त ॥ अलंकृत उत्तम गुणीं ॥८५॥
लंकेस आलिया रघुनंदन ॥ सहपरिवारें मारूनि रावण ॥ मग रघुपतीस प्रार्थोन ॥ राज्य संपूर्ण देईन यासी ॥८६॥
जैसे दवडोन काम क्रोध ॥ साधु करिती निजबोध ॥ तैसा बिभीषण भक्त प्रसिद्ध ॥ अक्षय स्थापीन लंकेसी ॥८७॥
बिभीषणाचे मंदिरांत ॥ परम संतोषला हनुमंत ॥ जैसें तृषेनें पीडितां बहुत ॥ गंगा अकस्मात देखिली ॥८८॥
चकोरा पावे रोहिणीवर ॥ कीं चातकां वोळला अंबुधर ॥ तैसें देखोनि बिभीषणाचें मंदिर ॥ वायुपुत्र आनंदला ॥८९॥
मग चालिला पुढारां ॥ देखें कुंभकर्णाचे मंदिरा ॥ तों दुर्गंधि आली एकसरां ॥ कंटाळे मन मारुतीचें ॥९०॥
जैसा मेघ गडगडित ॥ तैसा कुंभकर्ण घोरत ॥ कुंजर म्हैसे खर बहुत ॥ नासिकाबिळांत गुंतले ॥९१॥
श्र्वासासरसे बाहेरी ॥ आरडत पडती एकसरी ॥ कीं तो मंदराचळ पृथ्वीवरी ॥ निद्रिस्त हावोन पडियेला ॥९२॥
मातेचिया उदरांतून ॥ जेव्हां पडला कुंभकर्ण ॥ तेव्हां पसरोनि विशाळ वदन ॥ तीस सहस्र स्त्रिया गिळियेल्या ॥९३॥
असो देखोन कुंभकर्ण ॥ आश्र्चर्य करी वायुनंदन ॥ म्हणे हा वृथा पुष्ट जन्मोन ॥ व्यर्थ येथें पडियेला ॥९४॥
देखोन अंत्यजाचें घर ॥ पळे जैसा श्रोत्रीय पवित्र ॥ तैसा अंजनीचा पुत्र ॥ सांडोन चालिला पुढारा ॥९५॥
जो कल्पद्रुमीं द्विज राहणार ॥ तो बाभुळेवरी न बैसे साचार ॥ तैसें अव्हेरूनि घटश्रोत्राचें घर ॥ रामकिंकर पुढें जाय ॥९६॥
कोठें नुमगे मंगळभगिनी ॥ मारुति विचार करी मनीं ॥ कोणतें स्वरूप धरूनि ॥ लंकेमाजीं हिंडावें ॥९७॥
वानररूपेंकरूनि ॥ जरी विचरावें लंकाभुवनीं ॥ तरी राक्षस विनोदें धरूनि ॥ नाना चेष्टा करितील ॥९८॥
राक्षसरूप धरावें क्रूर ॥ तरी करवितील मांसाहार ॥ द्विजमांस भक्षितां साचार ॥ पुण्य समग्र भस्म होय ॥९९॥
कीं करूं जाऊं शिष्टाई ॥ तरी रावण न मानी काळत्रयीं ॥ राक्षसांसी भेद करितां पाहीं ॥ विनोद माझा करितील ॥१००॥
अध्याय एकोणीसावा - श्लोक १०१ ते १५०
असो वानररूप पालटोनी ॥ अणुप्रमाण वेष धरूनि ॥ न खुपे मुंगीचे नयनीं ॥ घरोघरीं हिंडतसे ॥१॥
जैसा जनीं असोनि जनार्दन ॥ जीवासि नव्हे दृश्यमान ॥ तैसा निरालोद्भवनंदन ॥ व्यक्त न दिसे कोणासी ॥२॥
घरोघरीं चर्या पहात ॥ तों अवघे देखिले अधर्मरत ॥ वरिवरि आचार दावित ॥ जैसा मैंद शांति धरी ॥३॥
घरोघरीं अग्निहोत्रें पूर्ण ॥ मुखीं सदा वेदाध्ययन ॥ परी दृष्टी देखतां गोब्राह्मण ॥ मुखीं घालोनि रगडिती ॥४॥
जारकर्मरत नारीनर ॥ रुद्राक्षमाळा घेऊन थोर ॥ जपती सदा कौटिल्यमंत्र ॥ जारण मारण मोहनादि ॥५॥
लटिकेचि डोळे झांकून ॥ दाविती शांति अवलंबून ॥ मांस रक्त मद्यपान ॥ घूर्णितनयन डुल्लती ॥६॥
हृदयीं मद मत्सर दुमदुमिती ॥ वाचाबळें जनांसी गोंविती ॥ आम्ही कर्मातीत जाहलों म्हणती ॥ सदाचारभ्रष्ट क्रिया ॥७॥
आम्ही ज्ञानी सदा मुक्त ॥ झालों लोककर्मविरहित ॥ मना आवडे तो भाग भोगित ॥ महा उन्मत्त विषयांध ॥८॥
व्यर्थ राक्षसांचा आचार ॥ जैसें स्नान करून आले कुंजर ॥ कीं भस्मांत लोळती खर ॥ त्यांसी योगीश्र्वर कोण म्हणे ॥९॥
एक राक्षस संन्यास घेऊन ॥ करिती गोमांसभक्षण ॥ सवेंच संपादोनी आचमन ॥ कर्ता कोण म्हणती पैं ॥११०॥
विरजाहोम करून ॥ तीळ तूप गेलें जळोन ॥ कामक्रोधादि साहीजण ॥ अधिकाधिक माजले ॥११॥
नाना जीवाजाती भक्षोनी ॥ म्हणती आम्हांतें शिवूं नका कोणी ॥ एक गोचर्म पांघरोनी ॥ जटाधारी बैसला ॥१२॥
वनांत हिंडती वानप्रस्थ ॥ गोहननालागीं बैसती गुप्त ॥ ब्राह्मणांसी मारून भक्षित ॥ कर्ता येथें कोण म्हणती ॥१३॥
आम्ही ब्रह्मचारी विरक्त ॥ म्हणोन इंद्रियें ठेविलीं मुक्त ॥ गृहस्थ पडले गृहागतींत । पापें अमित जोडिती ॥१४॥
क्षत्रिय अधर्म तेथें सर्व वसती ॥ समरीं पाठी देऊन पळती ॥ वाढिवेच्या गोष्टी बोलती ॥ घाय घालिती अधर्मे ॥१५॥
वैश्यांचें अधर्मी चित्त ॥ जोखोन दुसऱ्यासी नाडित ॥ शुद्ध धर्मवाट पाडित ॥ विप्रसेवा सांडोनियां ॥१६॥
वाण्यांनी उदीम तळासी आणिला ॥ सर्वत्रांचा गुंडाळा केला ॥ सोनारीं वरकोल घातला ॥ सर्व जिरविले अलंकार ॥१७॥
सोनार ठकठक करिती ॥ तेथें नाहीं सीता सती ॥ नाळी झांकणी कांसार विकती ॥ चिच्छक्ती तेथें कैंची ॥१८॥
व्यवहारें कालांतरीं प्राप्ति ॥ लक्षूनि परहस्तीं समर्पिती ॥ खत हातीं लिहून घेती ॥ पाहोन रडती जन्मवरी ॥१९॥
तेली भोंवे घाण्याभोंवता ॥ तेथें कैची सती सीता ॥ साळी कोष्टी पांजणी करितां ॥ जन्म वृथा पैं गेला ॥१२०॥
गारींत निघाले जीवें जीत ॥ तांबोळी शायशीं पंचायशीं ॥ करित ॥ शिंपी अखंड ते खंडित ॥ सीता निश्र्चित तेथें कैंची ॥२१॥
रंगारी जें वस्त्र श्र्वेत ॥ तें काळें करिती निश्र्चित ॥ नसतेचि ठसे लावित ॥ शुद्धावरी मूर्ख पैं ॥२२॥
भुसाऱ्यांनीं धान्यसंग्रह केला ॥ मोजितां व्यर्थ जन्म गेला ॥ तेथें नाहीं जनकबाळा ॥ ते चित्कळा अवतरली ॥२३॥
वेद पढती वेदपाठक ॥ तेथें निष्ठा न धरिती अभाविक ॥ प्रतिग्रहाखालीं जन्म देख ॥ गेला निश्र्चित तयांचा ॥२४॥
इदं भवति इदं न भवति ॥ पंडित हेंचि खटपटती ॥ सदा परनिंदा जल्पती ॥ सीता सती तेथें कैंची ॥२५॥
ताठले सदा गायक ॥ अभिमानानें हुंबती अधिक ॥ प्रेम सांडोनि गाती श़ृंगारिक ॥ सीता सती तेथें कैंची ॥२६॥
ज्यातिषी गोंविले ग्रहगतीं ॥ गृहांत पडिले ते न निघती ॥ आपण कोण हे नेणती ॥ सीता सती तेथें कैंची ॥२७॥
प्रहस्तादि प्रधान घरें ॥ शोधिलीं सर्व अंतःपुरें ॥ पद्मिणीसम स्वरूपें सुंदरें ॥ पदनखा भृंग रुणझुणती ॥२८॥
हनुमंत नाना तर्क करी ॥ कोठें नुमगे जनककुमरी ॥ म्हणे योगगतीनें निर्धारीं ॥ प्राण दिधला जानकीनें ॥२९॥
कीं सरितापतिमाजीं बुडाली ॥ कीं रावणें सक्रोधें भक्षिली ॥ अंतररिक्षांहून खालीं पडली ॥ गेली चूर होऊनियां ॥१३०॥
कीं रावणें दृढ धरिली ॥ कळ लागोन सुकुमार मेली ॥ कीं रावणपत्न्यांनीं मारिली ॥ सवतीमत्सर करोनियां ॥३१॥
हनुमंत दुःखें गडबडां लोळे ॥ आंसुवें पूर्ण भरले डोळे ॥ म्हणे वृथा समुद्रलंघन केलें ॥ शून्य पडिलें सर्व कार्य ॥३२॥
अहा सीते सीते करून ॥ वृथा आलिंगी राजीवनयन ॥ सीतेचें रूप म्हणोन ॥ हृदयीं पाषाण धरीतसे ॥३३॥
मी गेलिया रघुनाथ ॥ प्राण त्यागील यथार्थ ॥ सुग्रीव नळ नीळ जांबुवंत ॥ सुमित्रासुत न वांचती ॥३४॥
जाईल अयोध्येसी समाचार ॥ भक्त शिरोमणी भरत वीर ॥ शत्रुघ्न आणि माता समग्र ॥ प्राण देतील निर्धारें ॥३५॥
वृथा कष्ट गेले मुळींहूनि ॥ ठायी न पडे जनकनंदिनी ॥ नवजाय मी परतोनि ॥ चापपाणी वाट पाहील ॥३६॥
करितां रघुपतीचें स्मरण ॥ विघ्नें पळती मुळींहून ॥ जैसा सुटतां अद्भुत प्रभंजन ॥ जलदजाळ क्षणीं वितळे ॥३७॥
पडतां किंचित अग्न ॥ तृण पर्वतींचें जाय जळोन ॥ कीं गृहस्वामी जागा देखोन ॥ तस्कर जेवीं पळती पैं ॥३८॥
कीं उगवतां दिनपति ॥ भगणें सर्व लोपती ॥ मृगेंद्र देखितां निश्र्चितीं ॥ अचेतन होती वारण ॥३९॥
तैसें रघुपतीचें करितां स्मरण ॥ विघ्नें सर्व पळती उठोन ॥ करोनि लंकेचें कंदन ॥ पालथी घालीन सागरीं ॥१४०॥
ऐसें बोलोन हनुमंत ॥ कलह माजविला लंकेत ॥ घरोघरीं लोकांत आकांत ॥ ओढविला वायुसुतें ॥४१॥
रत्नजडित गोपुरें देखा । विद्युत्प्राय झळकती पताका ॥ कनक कळसां नाहीं संख्या ॥ दिव्य लंका नगर तें ॥४२॥
अंजनीसुत मत्त वारण ॥ पुच्छ हें वज्रशुंडा जाण ॥ सकळ गापुरें ओढून ॥ अकस्मात पाडित ॥४३॥
मध्यरात्र जाहली पूर्ण ॥ निद्रार्णवीं लोक निमग्न ॥ तों अकस्मात घरें कोसळून ॥ पडोनि जन दडपती ॥४४॥
जैसे पर्वताचे कडे खचती ॥ तैशीं गोपुरें खालीं पडती ॥ महाद्वारें ओढून मारुति ॥ झुगारित गगनपंथें ॥४५॥
गवाक्षद्वारें पुच्छ घालून ॥ गृहस्तंभ पाडी आकर्षून ॥ लत्ताप्रहारें करून ॥ कपाटें फोडोन टाकित ॥४६॥
नगरतळ दणाणत ॥ भयंकर घोषें किंकाटत ॥ वृक्ष उन्मळी अकस्मात ॥ भयभीत लोक जाहले ॥४७॥
एकचि नगरीं कोल्हाळ झाला ॥ एक म्हणती पळा रे पळा ॥ ऐसें बोलतां अकस्मात शिळा ॥ येऊन पडती मस्तकीं ॥४८॥
राक्षसिणींची बाळें धरुनि ॥ भिरकावून देत गगनीं ॥ राक्षसी वक्षःस्थळें बडवूनि हांका फोडिती आक्रोशें ॥४९॥
स्त्रीपुरुष दोघें नग्न ॥ एकांतीं केलें शयन ॥ तीं जागीं न होतां उचलून ॥ बिदीस शेज ठेवित ॥१५०॥
अध्याय अठरावा - श्लोक १५१ ते २१४
भांडारगृह फोडून ॥ नाना वस्तूंच्या मांदुसा आणून ॥ राजबिदीस टाकी पूर्ण ॥ एकेच ठायीं सर्वांच्या ॥५१॥
पुच्छाचे चपेटे थोर ॥ रात्रीं वाजवी वारंवार ॥ भयभीत जाहले अवघे असुर ॥ बोलों उत्तर न शकती ॥५२॥
ऐसें नगर गांजोनि पूर्ण ॥ मग राजद्वारावरी जाऊन ॥ बैसला अंजनीनंदन ॥ कलह पूर्ण माजवावया ॥५३॥
हृदयीं पुच्छ धरोनि हनुमंत ॥ वारंवार तया चुंबित ॥ डोळे मोडोन वांकुल्या दावित ॥ घुलकावीत मान पैं ॥५४॥
तों नरनारी असंख्यात ॥ कलश घेऊन उदक आणित ॥ पुच्छ गोंवून अकस्मात ॥ कपी फोडितो एकदांचि ॥५५॥
नारी दचकल्या समस्त ॥ कोण गे येथें घागरी फोडीत ॥ त्यांचे कर्णनासिकीं हनुमंत ॥ पुच्छ घालित हळूचि ॥५६॥
तेणें दुश्र्चिंत नारी दचकती ॥ एक फडांफडां शिंकती ॥ भरला घट मारुती ॥ जाऊं नेदी नगरांत ॥५७॥
घटस्फोट जाहले राजद्वारीं ॥ शिव्या देती नगरींच्या असुरी ॥ दशमुखा तुझी न उरे उरी ॥ जनककुमारी क्षोभली ॥५८॥
सीतेनें चेतविलें भूत ॥ तें नगरांत हिंडे गुप्त ॥ हें लंकेचा करील निःपात ॥ दशकंठ यथार्थ निमेल ॥५९॥
तों राजदर्शनासी महावीर ॥ तुरंग धरूनी ॥ गरगरां भोवंडोनि आपटी मेदिनीं ॥ एकावरी एक उचलोनी ॥ अश्र्वासहित स्वार टाकी ॥६१॥
तों गजभार आले उन्मत्त ॥ त्यांचे पुच्छें उपडोनियां दांत ॥ वरी बैसले असुर समस्त ॥ दंतघायें झोडिले ॥६२॥
गुढारांसहित गज उचलोनी ॥ भिरकावित समुद्रजीवनीं ॥ तों रथारूढ होऊनि ॥ राजकुमार पातल ॥६३॥
तंत वितंत घन सुस्वर ॥ वाजवीत वाद्यांचे गजर ॥ देखतां क्षोभला वानर ॥ पुच्छ सत्वर सोडिलें ॥६४॥
शतांचे शत रथ ओढोनी ॥ कुमार पालथे पाडिले मेदिनी ॥ सारथी भिरकाविले गगनीं ॥ घोडे मारून टाकिले ॥६५॥
पुच्छघायेंकरूनीं ॥ वाजंत्री झोडिले ते क्षणीं ॥ वाद्यें गेली सकळ गळोनी ॥ शंख करित पळती ते ॥६६॥
तों पालखील बैसोन प्रधान ॥ आले देखोनि वायुनंदन ॥ सूक्ष्म पुच्छ करून ॥ भोयांचे कानीं सूदिलें ॥६७॥
भोई दचकले एकाएकीं ॥ खालती आपटिली पालखी ॥ त्यांतें प्रधान धरोनि जवळिकीं ॥ ताडण करिती बहुसाल ॥६८॥
ते म्हणती कां मारितां व्यर्थ ॥ श्रावणारिस्नुषेनें चेतविलें भूत ॥ तें तुमचा अपमान करित ॥ शिबिका बहुत मोडिल्या ॥६९॥
पालख्या रथ गज घोडे ॥ झोडून पाडिले एकीकडे ॥ कोणी न ये राजद्वाराकडे ॥ जो तो दडे सांधीकोनीं ॥१७०॥
सवेंच उठोनि मारुति ॥ घरोघरीं घेत पाळती ॥ सीतेची गोष्टि कोणे रीती ॥ कैसें बोलती म्हणोनियां ॥७१॥
असो अस्ता गेला चंडकिरण ॥ सभामंडपीं बैसला रावण ॥ तये सभेंत अंजनीनंदन ॥ प्रवेशता पैं जाहला ॥७२॥
सिंहासनीं बैसला लंकानाथ ॥ पाठीसी उभा रामदूत ॥ तों सभेस घरटीकार सांगत ॥ रावणासन्मुख वर्तलें तें ॥७३॥
म्हणती शक्ररिजनका अवधारीं ॥ दुष्ट विघ्नें उदेलीं नगरीं ॥ लक्षांचे लक्ष फुटल्या घागरी ॥ नगरद्वारीं लंकेशा ॥७४॥
उगीच पडती गोपुरें ॥ बहुसाल रिचवती मंदिरें ॥ गगनमार्गीं टाकिलीं लेंकुरें ॥ कपाटें समग्र मोडिलीं ॥७५॥
वीर पडले म्हणताती ॥ निद्रिस्त जन वोसणती ॥ दुश्र्चिन्हें बहुत लंकापती ॥ शंका वाटे सांगतां ॥७६॥
ताटिकांतकाची कांता झडकरी ॥ नेऊन सोडावी कांतारीं ॥ इतुकेन स्वस्थ लंकापुरी ॥ चिरकाळ नांदेल ॥७७॥
ऐसें बोलतां धरटीकार ॥ क्रोधावला द्विपंचवक्र ॥ म्हणे याची जिव्हा आणि श्रोत्र ॥ छोदोनियां टाका ॥७८॥
नसतें कल्पित दुश्र्चिन्ह ॥ सांगतो मूर्ख आम्हांलागून ॥ ऐसें ऐकतां वचन राघवप्रियकर क्षोभला ॥७९॥
म्हणे लटिकें दुश्र्चिन्ह ॥ यासीच दावूं खरें करून ॥ माझे पुच्छासी होवो बहु कल्याण ॥ करीन कंदन सभेचें ॥१८०॥
तों रावणापुढें नापिक येत ॥ शस्त्रें श्मश्रु नीट करित ॥ तों नापिकाचे कर्णीं हनुमंत ॥ पुच्छ घाली हळूचि ॥८१॥
तों नापिक भयें दचकला ॥ तेणें हात चांचरी गेला ॥ मिशी भादरली ते वेळां ॥ एकीकडील अवघीच ॥८२॥
तेणें क्षोभला लंकानाथ ॥ हस्तें ताडिला नापिक ॥ रावणाचे पृष्ठीवरी देख ॥ हनुमंतें मुष्टि ओपिली ॥८३॥
वामहस्तचपेटेंकरूनी ॥ दाही छत्रें पाडिलीं धरणीं ॥ सवेंच दाही मुकुट हाणोनी ॥ सव्यहस्तें पाडिले ॥८४॥
छत्रदंड घेवोनि करीं ॥ घाली रावणाचे अपानद्वारीं ॥ येरू मागें पाहे ते अवसरीं ॥ तों दंड माझारी खंडिला ॥८५॥
चौदा गांवें मंडप विस्तीर्ण ॥ सुगंधस्नेहें दीप शोभायमान ॥ चौदा सहस्र लाविले पूर्ण ॥ ठायींठायीं सुरेख ॥८६॥
कर्पूरदीप सतेज थोर ॥ आठ लक्ष सभेसमोर ॥ पाजळोन उभे असती असुर ॥ विशाळ शरीरें जयांचीं ॥८७॥
पुच्छघातें वायुकुमरें ॥ दीपिका विझविल्या एकसरें ॥ दीप तेथें एकही न उरे ॥ जाहले घाबरे सभालोक ॥८८॥
अंधार पडतांचि तेथ ॥ नागवूं लागला हनुमंत ॥ शस्त्रवस्त्रादि समस्त ॥ अलंकार घेत हिरोनि ॥८९॥
मुकुट घेऊन सत्वर ॥ मस्तकीं हाणी मुष्टिप्रहार ॥ जैसा सपक्ष नगावरी पुरंदर ॥ वज्र बळें प्रेरी पैं ॥१९०॥
बोटें तोडोनि मुद्रिका सकळ ॥ काढून घेत अंजनीबाळ ॥ कंठ पिळोन काढी माळ ॥ करिती कल्होळ असुर तेव्हां ॥९१॥
मुष्टिघातें हृदय फोडूनि ॥ मग घेत पदक काढूनि ॥ पादप्रहारें माज मोडूनि ॥ मग ओढीत कडदोरा ॥९२॥
नेसलीं वस्त्रें घेत हिरोनि ॥ सवेंच लिंग टाकी तोडोनि ॥ एक वस्त्रें फेडोनि ॥ अगोदर टाकिती ॥९३॥
एक म्हणती आयुष्य जाहलें जरी ॥ वस्त्रालंकार देखों संसारी ॥ परी लिंगाविण जन्मवरी ॥ काय म्हणोनि कंठावें ॥९४॥
राक्षसांचे चरण मोडूनि ॥ मग ब्रीदें घेतलीं काढूनि ॥ एक हांक फोडिती ते क्षणीं ॥ घ्राण छेदोनि टाकित ॥९५॥
एकासी एक दाविती खूण ॥ बोलूं नका रे वांचवा प्राण ॥ एक म्हणती निर्मूळ करावया पूर्ण ॥ महद्भुत उदेलें ॥९६॥
आणिली श्रीरामाची कांता ॥ सतियां शिरोमणि पतिव्रता ॥ तिणेंच हें भूत चेतवितां ॥ प्रळय जाहला लंकेसी ॥९७॥
अंधार पडला दारुण ॥ सुटला अद्भुत प्रभंजन ॥ दीपिका आणितां जाती विझोन ॥ अनर्थ पूर्ण ओढवला ॥९८॥
एक म्हणती कोठें लंकानाथ ॥ एक म्हणती मेला कीं जित ॥ जवळ असतां न कळे मात ॥ थोर प्राणांत ओढवला ॥९९॥
देवांतक नरांतक राजसुत ॥ अतिकाय इंद्रजित ॥ मत्त महामत्त युद्धोन्मत्त ॥ प्रहस्तादि नागविले ॥२००॥
उघडोनियां सभाद्वार ॥ कोणी जाऊं न शके बाहेर ॥ होत पुच्छाचा घोर मार ॥ दडती असुर ठायीं ठायीं ॥१॥
भयभीत दशकंधर ॥ म्हणे सत्य बोलिला घरटीकार ॥ प्रचंड हें विघ्न दुस्तर ॥ आलें साचार प्रत्यया ॥२॥
रावणाचे पृष्ठीवरी मार ॥ वज्रप्राय होत थोर ॥ बोलूं न शके अणुमात्र ॥ घ्राण छेदील म्हणोनी ॥३॥
रावणाचे कानीं हनुमंत ॥ हळूच जावोनि सांगे मात ॥ जनकजापतीचा मी दूत ॥ त्रासीन नगर समस्त हें ॥४॥
तुझी छेदोनी दाही शिरें ॥ किष्किंधेसीं नेईन क्षणमात्रें ॥ परी त्या अयोध्याधीशें उदारें ॥ आज्ञा नाहीं दीधली ॥५॥
ऐसें सांगतां वायुनंदन ॥ मनीं भ्रमित झाला द्विपंचवदन ॥ कर्णी सांगितलें वर्तमान ॥ कळलें नाहीं रावणा ॥६॥
ऐसा प्रळय करूनि थोर ॥ निघोन गेला वायुपुत्र ॥ नागविले प्रतापें वीर ॥ दशवक्रादिकरोनियां ॥७॥
दीपिका आणिल्या तात्काळ ॥ तों नागवेचि असुर सकळ ॥ कित्येक मूर्च्छा येऊनि विकळ ॥ बहुत पडले धरणीये ॥८॥
कित्येकांचे मोडले करचरण ॥ बहुतांचे तोडिले कर्णघ्राण ॥ एक लिंग तोडिलें म्हणोन ॥ रावणासी दाखविती ॥९॥
दुःखें व्याप्त पिशिताशन ॥ स्वसदना गेला उठोन ॥ चिंताक्रांत दशवदन ॥ राणिवसांत प्रवेशला ॥२१०॥
रामविजय ग्रंथ सुंदर ॥ हें विश्रांतीचें दिव्य मंदिर ॥ येथें पहुडले सज्ञान नर ॥ जे रघुवीरउपासक ॥११॥
जे मतिमंद अज्ञानी जन ॥ सेविताती अविद्यारण्य ॥ त्यांसी हें रामविजयसदन ॥ प्राप्त नोहे सहसाही ॥१२॥
विषकंठहृदया रघुनंदना ॥ श्रीरामा दशकंठदर्पहरणा ॥ श्रीधरवरदा जगद्भूषणा ॥ ब्रह्मानंदा सुखाब्धि ॥१३॥
स्वस्ति श्रीरामविजयग्रंथ सुंदर ॥ संमत वाल्मीकनाटकाधार ॥ सदा परिसोत भक्त चतुर ॥ एकोनविंशतितमोध्याय गोड हा ॥२१४॥
श्रीरामचंद्रार्पणमस्तु ॥ अध्याय १९ ॥ ओंवीसंख्या ॥२१४॥
