सिणलेती सेवकां देउनि इच्छादान । केला अभिमान अंगीकारा ॥१॥
अहो दीनानाथा आनंदमूर्ती । तुम्हांसि शोभती ब्रीदें ऐसीं ॥ध्रु.॥
बहुतांनीं विनविलें बहुतां प्रकारीं । सकळां ठायीं हरी पुरलेती ॥२॥
तुका म्हणे अगा कुटुंबवत्सळा । कोण तुझी लीळा जाणे ऐसी ॥३॥
५०२
उठा भागलेती उजगरा । जाला स्वामी निद्रा करा ॥१॥
वाट पाहाते रुक्मिणी । उभी मंचक संवारुणी ॥ध्रु.॥
केली करा क्षमा । बडबड पुरुषोत्तमा ॥२॥
लागतो चरणा । तुकयाबंधु नारायणा ॥३॥
५०३
पावला प्रसाद आतां विटोनि जावें । आपला तो श्रम कळों येतसे जीवें ॥१॥
आतां स्वामी सुखें निद्रा करा गोपाळा । पुरले मनोरथ जातों आपुलिया स्थळा ॥ध्रु.॥
तुम्हांसि जागवूं आम्ही आपुलिया चाडा । शुभाशुभ कर्में दोष वाराया पीडा ॥२॥
तुका म्हणे दिलें उच्छिष्टाचें भोजन । आम्हां आपुलिया नाहीं निवडिलें भिन्न ॥३॥
५०४
शब्दांचीं रत्नें करूनी अळंकार । तेणें विश्वंभर पूजियेला ॥१॥
भावाचे उपचार करूनि भोजन । तेणें नारायण जेवविला ॥ध्रु.॥
संसारा हातीं दिलें आंचवण । मुखशुद्धी मन समर्पिलें ॥२॥
रंगलीं इंद्रियें सुरंग तांबूल । माथां तुळसीदळ समर्पिलें ॥३॥
एकभावदीप करूनि निरांजन । देऊनि आसन देहाचें या ॥४॥
न बोलोनि तुका करी चरणसेवा । निजविलें देवा माजघरीं ॥५॥
५०५
उठोनियां तुका गेला निजस्थळा । उरले राउळा माजी देव ॥१॥
निउल जालें सेवका स्वामींचें । आज्ञे करुनी चित्त समाधान ॥ध्रु.॥
पहुडलिया हरी अनंतशैनावरी । तेथें नाहीं उरी कांहीं काम ॥२॥
अवघी बाहेर घालूनि गेला तुका । सांगितलें लोकां निजले देव ॥३॥
दसरा - अभंग १
५०६
पवित्र सुदिन उत्तम दिवस दसरा । सांपडला तो साधा आजि मुहूर्त बरा ।
गर्जा जेजेकार हरि हृदयीं धरा । आळस नका करूं लाहानां सांगतों थोरां ॥१॥
या हो या हो बाइयानो निघाले हरी । सिलंगणा वेगीं घेउनि आरत्या करीं ।
ओवाळूं श्रीमुख वंदूं पाउलें शिरीं । आम्हां दैव आलें येथें घरिच्या घरीं ॥ध्रु.॥
अक्षय मुहूर्त औठामध्यें साधे तें । मग येरी गर्जे जैसें तैसें होत जातें ।
म्हणोनि मागें पुढें कोणी न पाहावें येथें । सांडा परतें काम जाऊं हरी सांगातें ॥२॥
बहुतां बहुतां रीतीं चित्तीं धरा हें मनीं । नका गै करूं आइकाल ज्या कानीं ।
मग हें सुख कधीं न देखाल स्वप्नीं । उरेल हायहाय मागें होईल काहाणी ॥३॥
ऐसियास वंचती त्यांच्या अभाग्या पार । नाहीं नाहीं नाहीं सत्य जाणा निर्धार ।
मग हे वेळ घटिका न ये अजरामर । कळलें असों द्या मग पडतील विचार ॥४॥
जयासाटीं ब्रम्हादिक जालेति पिसे । उच्छिष्टा कारणें देव जळीं जाले मासे ।
अद्धापगीं विश्वमाता लक्षुमी वसे । तो हा तुकयाबंधु म्हणे आलें अनायासें ॥५॥
५०७
ओवाळूं आरती पंढरीराया । सर्वभावें शरण आलों तुझिया पायां ॥१॥
सर्व व्यापून कैसें रूप आकळ । तो हा गौळ्या घरीं जाला कृष्ण बाळ ॥ध्रु.॥
स्वरूप गुणातीत जाला अवतारधारी । तो हा पांडुरंग उभा विटेवरी ॥२॥
भक्तिचिया काजा कैसा रूपासि आला । ब्रिदाचा तोडर चरणीं मिरविला ॥३॥
आरतें आरती ओवाळिली । वाखाणितां कीर्ति वाचा परतली ॥४॥
भावभक्तिबळें होसी कृपाळु देवा । तुका म्हणे पांडुरंगा तुझ्या न कळती मावा ॥५॥
५०८
करूनि आरती । आतां ओवाळूं श्रीपती ॥१॥
आजि पुरले नवस । धन्य जाला हा दिवस ॥ध्रु.॥
पाहा वो सकळा । पुण्यवंता तुम्ही बाळा ॥२॥
तुका वाहे टाळी । होता सन्निध जवळी ॥३॥
५०९
द्याल माळ जरी पडेन मी पायां । दंडवत वांयां कोण वेची ॥१॥
आलें तें हिशोबें अवघिया प्रमाण । द्यावें तरी दान मान होतो ॥ध्रु.॥
मोकळिया मनें घ्याल जरी सेवा । प्रसाद पाठवा लवकरी ॥२॥
तुका म्हणे तुम्ही जालिया कृपण । नामाची जतन मग कैची ॥३॥
५१०
तुम्हीं जावें निजमंदिरा । आम्ही जातों आपुल्या घरा ॥१॥
विठोबा लोभ असों देई । आम्ही असों तुमचें पाई ॥ध्रु.॥
चित्त करी सेवा । आम्ही जातों आपुल्या गावां ॥२॥
तुका म्हणे दिशा भुलों । फिरोन पायापाशीं आलों ॥३॥
५११
पाहें प्रसादाची वाट । द्यावें धोवोनियां ताट ॥१॥
शेष घेउनि जाईन । तुमचें जालिया भोजन ॥ध्रु.॥
जालों एकसवा । तुम्हां आडुनियां देवा ॥२॥
तुका म्हणे चित्त । करूनि राहिलों निश्चित ॥३॥
५१२
केली कटकट गाऊं नाचों नेणतां । लाज नाहीं भय आम्हां पोटाची चिंता ॥१॥
बैसा सिणलेती पाय रगडूं दातारा । जाणवूं द्या वारा उब जाली शरीरा ॥ध्रु.॥
उशिरा उशीर किती काय म्हणावा । जननिये बाळका कोप कांहीं न धरावा ॥२॥
तुझिये संगतीं येऊं करूं कोल्हाळ । तुका म्हणे बाळें अवघीं मिळोन गोपाळ ॥३॥
५१३
कळस वाहियेला शिरीं । सहस्रनामें पूजा करीं ॥१॥
पीक पिकलें पिकलें । घन दाटोनियां आलें ॥ध्रु.॥
शेवटीचें दान । भागा आला नारायण ॥२॥
तुका म्हणे पोट । भरलें वारले बोभाट ॥३॥
५१४
आरुष शब्द बोलों मनीं न धरावें कांहीं । लडिवाळ बाळकें तूं चि आमुचि आई ॥१॥
देई गे विठाबाई प्रेमभातुकें । अवघियां कवतुकें लहानां थोरां सकळां ॥ध्रु.॥
असो नसो भाव आलों तुझिया ठाया । पाहे कृपादृष्टी आतां पंढरीराया ॥२॥
तुका म्हणे आम्ही तुझीं वेडीं वांकुडीं । नामें भवपाश आतां आपुलिया तोडीं ॥३॥
५१५
आडकलें देवद्वार । व्यर्थ काय करकर ॥१॥
आतां चला जाऊं घरा । नका करूं उजगरा ॥ध्रु.॥
देवा लागलीसे निज । येथें उभ्या काय काज ॥२॥
राग येतो देवा । तुका म्हणे नेघे सेवा ॥३॥
५१६
कृष्ण माझी माता कृष्ण माझा पिता । बहिणी बंधु चुलता कृष्ण माझा ॥१॥
कृष्ण माझा गुरू कृष्ण माझें तारूं । उतरी पैल पारू भवनदीची ॥ध्रु.॥
कृष्ण माझें मन कृष्ण माझें जन । सोइरा सज्जन कृष्ण माझा ॥२॥
तुका म्हणे माझा श्रीकृष्ण विसावा । वाटे न करावा परता जीवा ॥३॥
५१७
कृपा करावी भगवंतें । ऐसा शिष्य द्यावा मातें ॥१॥
माझें व्रत जो चालवी । त्यासि द्यावें त्वां पालवी ॥ध्रु.॥
व्हावा ब्रम्हज्ञानी गुंडा । तिहीं लोकीं ज्याचा झेंडा ॥२॥
तुका तुका हाका मारी । माझ्या विठोबाच्या द्वारीं ॥३॥
५१८
जातो वाराणसी । निरवी गाई घोडे म्हैसी ॥१॥
गेलों येतों नाहीं ऐसा । सत्य मानावा भरवसा ॥ध्रु.॥
नका काढूं माझीं पेवें । तुम्हीं वरळा भूस खावें ॥२॥
भिकारियाचे पाठीं । तुम्ही घेउनि लागा काठी ॥३॥
सांगा जेवाया ब्राम्हण । तरी कापा माझी मान ॥४॥
वोकलिया वोका । म्यां खर्चिला नाहीं रुका ॥५॥
तुम्हीं खावें ताकपाणी । जतन करा तूपलोणी ॥६॥
नाहीं माझें मनीं । पोरें रांडा नागवणी ॥७॥
तुका म्हणे नीट । होतें तैसें बोले स्पष्ट ॥८॥
५१९
कास घालोनी बळकट । झालों कळिकाळासी नीट । केली पायवाट । भवसिंधूवरूनि ॥१॥
या रे या रे लाहान थोर । याति भलते नारीनर । करावा विचार । न लगे चिंता कोणासी ॥ध्रु.॥
कामी गुंतले रिकामे । जपी तपी येथें जमे । लाविले दमामे । मुक्त आणि मुमुक्षा ॥२॥
एकंदर शिका । पाठविला इहलोका । आलों म्हणे तुका । मी नामाचा धारक ॥३॥
५२०
आम्ही वैकुंठवासी । आलों या चि कारणासी । बोलिले जे ॠषी । साच भावें वर्ताव्या ॥१॥
झाडूं संतांचे मारग । आडरानें भरलें जग । उच्छिष्टाचा भाग । शेष उरलें तें सेवूं ॥ध्रु.॥
अर्थे लोपलीं पुराणें । नाश केला शब्दज्ञानें । विषयलोभी मन । साधनें बुडविलीं ॥२॥
पिटूं भक्तिचा डांगोरा । कळिकाळासी दरारा । तुका म्हणे करा । जेजेकार आनंदें ॥३॥
५२१
बळियाचे अंकित । आम्ही जालों बळिवंत ॥१॥
लाता हाणोनि संसारा । केला षडूर्मीचा मारा ॥ध्रु.॥
जन धन तन । केलें तृणाही समान ॥२॥
तुका म्हणे आतां । आम्ही मुक्तीचिया माथां ॥३॥
५२२
मृत्युलोकीं आम्हां आवडती परी । नाहीं एका हरिनामें विण ॥१॥
विटलें हें चित्त प्रपंचापासूनि । वमन हें मनीं बैसलेंसे ॥ध्रु.॥
सोनें रूपें आम्हां मृत्तिके समान । माणिकें पाषाण खडे तैसे ॥२॥
तुका म्हणे तैशा दिसतील नारी । रिसाचियापरी आम्हांपुढें ॥३॥
५२३
स्त्रियांचा तो संग नको नारायणा । काष्ठा या पाषाणामृत्तिकेच्या ॥१॥
नाठवे हा देव न घडे भजन । लांचावलें मन आवरे ना ॥ध्रु.॥
दृष्टिमुखें मरण इंद्रियाच्या द्वारें । लावण्य तें खरें दुःखमूळ ॥२॥
तुका म्हणे जरी अग्नि जाला साधु । परी पावे बाधूं संघष्टणें ॥३॥
५२४
पराविया नारी रखुमाईसमान । हें गेलें नेमून ठायींचें चि ॥१॥
जाई वो तूं माते न करीं सायास । आम्ही विष्णुदास नव्हों तैसे ॥ध्रु.॥
न साहावें मज तुझें हें पतन । नको हें वचन दुष्ट वदों ॥२॥
तुका म्हणे तुज पाहिजे भ्रतार । तरी काय नर थोडे जाले ॥३॥
५२५
भक्तिप्रतिपाळे दीन वो वत्सळे । विठ्ठले कृपाळे होसी माये ॥१॥
पडिला विसर माझा काय गुणें । कपाळ हें उणें काय करूं ॥२॥
तुका म्हणे माझें जाळूनि संचित । करीं वो उचित भेट देई ॥३॥
५२६
तुजविण मज कोण वो सोयरें । आणीक दुसरें पांडुरंगे ॥१॥
लागलीसे आस पाहा तुझें वास । रात्री वो दिवस लेखीं बोटीं ॥२॥
काम गोड मज न लगे हा धंदा । तुका म्हणे सदा हें चि ध्यान ॥३॥
५२७
पढियंतें आम्ही तुजपाशीं मागावें । जीवींचें सांगावें हितगुज ॥१॥
पाळसील लळे दीन वो वत्सले । विठ्ठले कृपाळे जननिये ॥ध्रु.॥
जीव भाव तुझ्या ठेवियेला पायीं । तूं चि सर्वा ठायीं एक आम्हां ॥२॥
दुजियाचा संग लागों नेदीं वारा । नाहीं जात घरा आणिकांच्या ॥३॥
सर्वसत्ता एकी आहे तुजपाशीं । ठावें आहे देसी मागेन तें ॥४॥
म्हणउनि पुढें मांडियेली आळी । थिंकोनियां चोळी डोळे तुका ॥५॥
५२८
कोण पर्वकाळ पहासील तीथ । होतें माझें चित्त कासावीस ॥१॥
पाठवीं भातुकें प्रेरीं झडकरी । नको राखों उरी पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
न धरावा कोप मजवरी कांहीं । अवगुणी अन्यायी म्हणोनियां ॥२॥
काय रडवीसी नेणतियां पोरां । जाणतियां थोरां याचिपरी ॥३॥
काय उभी कर ठेवुनियां कटीं । बुझावीं धाकुटीं लडिवाळें ॥४॥
तुका म्हणे आतां पदरासी पिळा । घालीन निराळा नव्हे मग ॥५॥
५२९
कां हो देवा कांहीं न बोला चि गोष्टी । कां मज हिंपुटी करीतसा ॥१॥
कंठीं प्राण पाहें वचनाची आस । तों दिसे उदास धरिलें ऐसें ॥ध्रु.॥
येणें काळें बुंथी घेतलीसे खोल । कां नये विटाळ होऊं माझा ॥२॥
लाज वाटे मज म्हणवितां देवाचा । न पुससी फुकाचा तुका म्हणे ॥३॥
५३०
उचित तें काय जाणावें दुर्बळें । थोरिवेचें काळें तोंड देवा ॥१॥
देतों हाका कोणी नाइकती द्वारीं । ओस कोणी घरीं नाहीं ऐसें ॥ध्रु.॥
आलिया अतीता शब्द समाधान । करितां वचन कायवेंचे॥२॥
तुका म्हणे तुम्हां साजे हें श्रीहरी । आम्ही निलाजिरीं नाहीं ऐसीं ॥३॥
५३१
आम्ही मागों ऐसें नाहीं तुजपाशीं । जरीं तूं भीतोसि पांडुरंगा ॥१॥
पाहें विचारूनि आहे तुज ठावें । आम्ही धालों नावें तुझ्या एका ॥ध्रु.॥
ॠद्धिसिद्धि तुझें मुख्य भांडवल । हें तों आम्हां फोल भक्तीपुढें ॥२॥
तुका म्हणे जाऊं वैकुंठा चालत । बैसोनि निश्चिंत सुख भोगू ॥३॥
५३२
न लगे हें मज तुझें ब्रम्हज्ञान । गोजिरें सगुण रूप पुरे ॥१॥
लागला उशीर पतितपावना । विसरोनि वचना गेलासि या ॥ध्रु.॥
जाळोनि संसार बैसलों अंगणीं । तुझे नाहीं मनीं मानसीं तें ॥२॥
तुका म्हणे नको रागेजों विठ्ठला । उठीं देई मला भेटी आतां ॥३॥
५३३
कमोदिनी काय जाणे तो परिमळ । भ्रमर सकळ भोगीतसे ॥१॥
तैसें तुज ठावें नाहीं तुझें नाम । आम्ही च तें प्रेमसुख जाणों ॥ध्रु.॥
माते तृण बाळा दुधाची ते गोडी । ज्याची नये जोडी त्यासी कामा ॥२॥
तुका म्हणे मुक्ताफळ शिंपीपोटीं । नाहीं त्याची भेटी भोग तिये ॥३॥
५३४
काय सांगों तुझ्या चरणांच्या सुखा । अनुभव ठाउका नाहीं तुज ॥१॥
बोलतां हें कैसें वाटे खरेपण । अमृताचे गुण अमृतासी ॥ध्रु.॥
आम्ही एकएका ग्वाही मायपुतें । जाणों तें निरुतें सुख दोघें ॥२॥
तुका म्हणे आम्हां मोक्षाचा कांटाळा । कां तुम्ही गोपाळा नेणां ऐसें ॥३॥
५३५
देखोनियां तुझ्या रूपाचा आकार । उभा कटीं कर ठेवूनियां ॥१॥
तेणें माझ्या चित्ता होतें समाधान । वाटतें चरण न सोडावे ॥ध्रु.॥
मुखें गातों गीत वाजवितों टाळी । नाचतों राउळीं प्रेमसुखें ॥२॥
तुका म्हणे मज तुझ्या नामापुढें । तुश हें बापुडें सकळी काळ ॥३॥
५३६
आतां येणेंविण नाहीं आम्हां चाड । कोण बडबड करी वांयां ॥१॥
सुख तें चि दुःख पुण्यपाप खरें । हें तों आम्हां बरें कळों आलें ॥ध्रु.॥
तुका म्हणे वाचा वाईली अनंता । बोलायाचें आतां काम नाहीं ॥३॥
५३७
बोलों अबोलणें मरोनियां जिणें । असोनि नसणें जनि आम्हां ॥१॥
भोगीं त्याग जाला संगीं च असंग । तोडियेले लाग माग दोन्ही ॥२॥
तुका म्हणे नव्हें दिसतों मी तैसा । पुसणें तें पुसा पांडुरंगा ॥३॥
५३८
अधिकार तैसा दावियेले मार्ग । चालतां हें मग कळों येतें ॥१॥
जाळूं नये नाव पावलेनि पार । मागील आधार बहुतांचा ॥२॥
तुका म्हणे रोग वैदाचे अंगीं । नाहीं करी जगीं उपकार ॥३॥
५३९
संवसार तीहीं केला पाठमोरा । नाहीं द्रव्य दारा जया चित्तीं ॥१॥
शुभाशुभ नाहीं हर्षामर्ष अंगीं । जनार्दन जगीं होउनि ठेला ॥२॥
तुका म्हणे देहें दिला एकसरें । जयासि दुसरें नाहीं मग ॥३॥
५४०
देहबुद्धि वसे लोभ जयां चित्तीं । आपुलें जाणती परावें जे ॥१॥
तयासि चालतां पाहिजे सिदोरी । दुःख पावे करी असत्य तो ॥२॥
तुका म्हणे धर्म रक्षाया कारणें । छाया इच्छी उन्हें तापला तो ॥३॥
५४१
काळें खादला हा अवघा आकार । उत्पित्तसंहारघडमोडी ॥१॥
वीज तो अंकुर आच्छादिला पोटीं । अनंता सेवटीं एकाचिया ॥२॥
तुका म्हणे शब्दें व्यापिलें आकाश । गुढार हें तैसें कळों नये ॥३॥
५४२
आणीक काळें न चले उपाय । धरावे या पाय विठोबाचे ॥१॥
अवघें चि पुण्य असे तया पोटीं । अवघिया तुटी होय पापा ॥ध्रु.॥
अवघें मोकळें अवघिया काळें । उद्धरती कुळें नरनारी ॥२॥
काळ वेळ नाहीं गर्भवासदुःखें । उच्चारितां मुखें नाम एक ॥३॥
तुका म्हणे कांहीं न लगे सांडावें । सांगतसें भावें घेती तयां ॥४॥
५४३
कां रे माझा तुज न ये कळवळा । असोनि जवळा हृदयस्था ॥१ ॥
अगा नारायणा निष्ठा निर्गुणा । केला शोक नेणां कंठस्फोट ॥ध्रु.॥
कां हें चित्त नाहीं पावलें विश्रांती । इंद्रियांची गति कुंटे चि ना ॥२॥
तुका म्हणे कां रे धरियेला कोप । पाप सरलें नेणों पांडुरंगा ॥३॥
५४४
दीनानाथा तुझीं ब्रिदें चराचर । घेसील कैवार शरणागता ॥१॥
पुराणीं जे तुझे गर्जती पवाडे । ते आम्हां रोकडे कळों आले ॥ध्रु.॥
आपुल्या दासांचें न साहासी उणें । उभा त्याकारणें राहिलासी ॥२॥
चक्र गदा हातीं आयुधें अपारें । न्यून तेथें पुरें करूं धावें ॥३॥
तुका म्हणे तुज भक्तीचें कारण । करावया पूर्ण अवतार ॥४॥
५४५
वणूप महिमा ऐसी नाहीं मज वाचा । न बोलवे साचा पार तुझा ॥१॥
ठायींची हे काया ठेविली चरणीं । आतां ओवाळुनि काय सांडूं ॥ध्रु.॥
नाहीं भाव ऐसा करूं तुझी सेवा । जीव वाहूं देवा तो ही तुझा ॥२॥
मज माझें कांहीं न दिसे पाहातां । जें तुज अनंता समर्पावें ॥३॥
तुका म्हणे आतां नाहीं मज थार । तुझे उपकार फेडावया ॥४॥
५४६
नाहीं सुख मज न लगे हा मान । न राहे हें जन काय करूं ॥१॥
देहउपचारें पोळतसे अंग । विषतुल्य चांग मिष्टान्न तें ॥ध्रु.॥
नाइकवे स्तुति वाणितां थोरीव । होतो माझा जीव कासावीस ॥२॥
तुज पावें ऐसी सांग कांहीं कळा । नको मृगजळा गोवूं मज ॥३॥
तुका म्हणे आतां करीं माझें हित । काढावें जळत आगींतूनि ॥४॥
५४७
न मिळो खावया न वाढो संतान । परि हा नारायण कृपा करो ॥१॥
ऐसी माझी वाचा मज उपदेशी । आणीक लोकांसी हें चि सांगे ॥ध्रु.॥
विटंबो शरीर होत कां विपित्त । परि राहो चित्तीं नारायण ॥२॥
तुका म्हणे नासिवंत हें सकळ । आठवे गोपाळ तें चि हित ॥३॥
५४८
पिंड पोसावे हें अधमाचें ज्ञान । विलास मिष्टान्न करूनियां ॥१॥
शरीर रक्षावें हा धर्म बोलती । काय असे हातीं तयाचिया ॥ध्रु.॥
क्षणभंगुर हें जाय न कळतां । ग्रास गिळि सत्ता नाहीं हातीं ॥२॥
कर्वतिलीं देहें कापियेलें मांस । गेले वनवासा शुकादिक ॥३॥
तुका म्हणे राज्य करितां जनक । अग्नीमाजी एक पाय जळे ॥४॥
५४९
जरी माझी कोणी कापितील मान । तरी नको आन वदों जिव्हे ॥१॥
सकळां इंद्रियां हे माझी विनंती । नका होऊं परतीं पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
आणिकांची मात नाइकावी कानीं । आणीक नयनीं न पाहावें ॥२॥
चित्ता तुवां पायीं रहावें अखंडित । होउनी निश्चित एकविध ॥३॥
चला पाय हात हें चि काम करा । माझ्या नमस्कारा विठोबाच्या ॥४॥
तुका म्हणे तुम्हां भय काय करी । आमुचा कैवारी नारायण ॥५॥
५५०
करिसी तें देवा करीं माझें सुखें । परी मी त्यासी मुखें न म्हणें संत ॥१॥
जया राज्य द्रव्य करणें उपार्जना । वश दंभमाना इच्छे जाले ॥ध्रु.॥
जगदेव परी निवडीन निराळे । ज्ञानाचे आंधळे भारवाही ॥२॥
तुका म्हणे भय न धरीं मानसीं । ऐसियाचे विशीं करितां दंड ॥३॥
५५१
म्हणविती ऐसे आइकतों संत । न देखीजे होत डोळां कोणीं ॥१॥
ऐसियांचा कोण मानितें विश्वास । निवडे तो रस घाईडाई ॥ध्रु.॥
पर्जन्याचे काळीं वाहाळाचे नद । ओसरतां बुंद न थारे चि ॥२॥
हिर्या ऐशा गारा दिसती दूरोन । तुका म्हणे घन न भेटे तों ॥३॥
५५२
अतिवाद लावी । एक बोट सोंग दावी ॥१॥
त्याचा बहुरूपी नट । नव्हे वैष्णव तो चाट ॥ध्रु.॥
प्रतिपादी वाळी । एक पुजी एका छळी ॥२॥
तुका म्हणे नाहीं । भूतदया ज्याचे ठायीं ॥३॥
५५३
पोटाचे ते नट पाहों नये छंद । विषयांचे भेद विषयरूप ॥१॥
अर्थ परमार्थ कैसा घडों सके । चित्त लोभी भीके सोंग वांयां ॥ध्रु.॥
देवाचीं चरित्रें दाखविती लीळा । लाघवाच्या कळा मोहावया ॥२॥
तुका म्हणे चित्तीं राहे अभिळास । दोघां नरकवास सारिखा चि ॥३॥
५५४
भुंकती तीं द्यावीं भुंकों । आपण त्यांचें नये शिकों ॥१॥
भाविकांनीं दुर्जनाचें । मानूं नये कांहीं साचें ॥ध्रु.॥
होइल तैसें बळ । फजीत करावे ते खळ ॥२॥
तुका म्हणे त्यांचें । पाप नाहीं ताडणाचें ॥३॥
५५५
जप करितां राग । आला जवळी तो मांग ॥१॥
नको भोंवतालें जगीं । पाहों जवळी राख अंगीं ॥ध्रु.॥
कुड्याची संगती । सदा भोजन पंगती ॥२॥
तुका म्हणे ब्रम्ह । साधी विरहित कर्म ॥३॥
५५६
कांहीं च मी नव्हें कोणिये गांवींचा । एकट ठायींचा ठायीं एक ॥१॥
नाहीं जात कोठें येत फिरोनियां । अवघें चि वांयांविण बोलें ॥ध्रु.॥
नाहीं मज कोणी आपुलें दुसरें । कोणाचा मी खरें कांहीं नव्हे ॥२॥
नाहीं आम्हां ज्यावें मरावें लागत । आहों अखंडित जैसे तैसे ॥३॥
तुका म्हणे नांवरूप नाहीं आम्हां । वेगळा ह्या कर्मा अकर्मासी ॥४॥
लोहगावांस परचक्रवेढा पडला - अभंग ३
५५७
न देखवे डोळां ऐसा हा आकांत । परपीडे चित्त दुःखी होतें ॥१॥
काय तुम्ही येथें नसालसें जालें । आम्हीं न देखिलें पाहिजे हें ॥ध्रु.॥
परचक्र कोठें हरिदासांच्या वासें । न देखिजेत देशें राहातिया ॥२॥
तुका म्हणे माझी लाजविली सेवा । हीनपणें देवा जिणें जालें ॥३॥
५५८
काय म्यां मानावें हरिकथेचें फळ । तरिजे सकळ जनीं ऐसें ॥१॥
उच्छेद तो असे हा गे आरंभला । रोकडें विठ्ठला परचक्र ॥ध्रु.॥
पापाविण नाहीं पाप येत पुढें । साक्षसी रोकडें साक्ष आलें ॥२॥
तुका म्हणे जेथें वसतील दास । तेथें तुझा वास कैसा आतां ॥३॥
५५९
भीत नाहीं आतां आपुल्या मरणा । दुःखी होतां जना न देखवे ॥१॥
आमची तो जाती ऐसी परंपरा । कां तुम्ही दातारा नेणां ऐसें ॥ध्रु.॥
भजनीं विक्षेप तें चि पैं मरण । न वजावा क्षण एक वांयां ॥२॥
तुका म्हणे नाहीं आघाताचा वारा । ते स्थळीं दातारा ठाव मागें ॥३॥
॥३॥
५६०
फिरंगी वाखर लोखंडाचे विळे । परि ते निराळे गुणमोल ॥१॥
पायरी प्रतिमा एक चि पाषाण । परि तें महिमान वेगळालें ॥२॥
तुका म्हणे तैशा नव्हतील परी । संतजना सरी सारिखिया ॥३॥
५६१
कोण जाणे कोणा घडे उपासना । कोण या वचनाप्रति पावे ॥१॥
आतां माझा श्रोता वक्ता तूं चि देवा । करावी ते सेवा तुझी च मां ॥ध्रु.॥
कुशळ चतुर येथें न सरते । करितील रिते तर्क मतें ॥२॥
तुका म्हणे जालें पेणें एके घरीं । मज आणि हरी तुम्हां गांठी ॥३॥
५६२
आमचा विनोद तें जगा मरण । करिती भावहीण देखोवेखीं ॥१॥
न कळे सतंत हिताचा विचार । तों हे दारोदार खाती फेरे ॥ध्रु.॥
वंदिलें वंदावें निंदिलें निंदावें । एक गेलें जावें त्याचि वाटा ॥२॥
तुका म्हणे कोणी नाइके सांगतां । होती यमदूता वरपडे ॥३॥
५६३
दीप घेउनियां धुंडिती अंधार । भेटे हा विचार अघटित ॥१॥
विष्णुदास आम्ही न भ्यो कळिकाळा । भुलों मृगजळा न घडे तें ॥ध्रु.॥
उधळितां माती रविकळा मळे । हें कैसें न कळे भाग्यहीना ॥२॥
तुका म्हणे तृणें झांके हुताशन । हें तंव वचन वाउगें चि ॥३॥
५६४
नटनाट्ये अवघें संपादिलें सोंग । भेद दाऊं रंग न पालटे ॥१॥
मांडियेला खेळ कौतुक बहुरूप । आपुलें स्वरूप जाणतसों ॥ध्रु.॥
स्फटिकाची शिळा उपाधि न मिळे । भाव दावी पिवळे लाल संगे ॥२॥
तुका म्हणे आम्ही या जनाविरहित । होऊनि निश्चिंत क्रीडा करूं ॥३॥
५६५
तुजविण वाणीं आणिकांची थोरी । तरी माझी हरी जिव्हा झडो ॥१॥
तुजविण चित्ता आवडे आणीक । तरी हा मस्तक भंगो माझा ॥ध्रु.॥
नेत्रीं आणिकांसि पाहीन आवडी । जातु ते चि घडी चांडाळ हे ॥२॥
कथामृतपान न करिती श्रवण । काय प्रयोजन मग यांचें ॥३॥
तुका म्हणे काय वांचून कारण । तुज एक क्षण विसंबतां ॥४॥
स्वामींचे स्त्रीनें स्वामींस कठिण उत्तरें केलीं - अभंग ७
५६६
मज चि भोंवता केला येणें जोग । काय याचा भोग अंतरला ॥१॥
चालोनियां घरा सर्व सुखें येती । माझी तों फजीती चुके चि ना ॥ध्रु.॥
कोणाची बाईल होऊनियां वोढूं । संवसारीं काढूं आपदा किती ॥२॥
काय तरी देऊं तोडितील पोरें । मरतीं तरी बरें होतें आतां ॥३॥
कांहीं नेदी वांचों धोवियेलें घर । सारवावया ढोर शेण नाहीं ॥४॥
तुका म्हणे रांड न करितां विचार । वाहुनियां भार कुंथे माथां ॥५॥
५६७
काय नेणों होता दावेदार मेला । वैर तो साधिला होउनि गोहो ॥१॥
किती सर्वकाळ सोसावें हें दुःख । किती लोकां मुख वासूं तरीं ॥ध्रु.॥
झवे आपुली आई काय माझें केलें । धड या विठ्ठलें संसाराचें ॥२॥
तुका म्हणे येती बाईले असडे । फुंदोनियां रडे हांसे कांहीं ॥३॥
५६८
गोणी आली घरा । दाणे खाऊं नेदी पोरा ॥१॥
भरी लोकांची पांटोरी । मेला चोरटा खाणोरी ॥ध्रु.॥
खवळली पिसी । हाता झोंबे जैसी लांसी ॥२॥
तुका म्हणे खोटा । रांडे संचिताचा सांटा ॥३॥
५६९
आतां पोरा काय खासी । गोहो जाला देवलसी ॥१॥
डोचकें तिंबी घातल्या माळा । उदमाचा सांडी चाळा ॥ध्रु.॥
आपल्या पोटा केली थार । आमचा नाहीं येसपार ॥२॥
हातीं टाळ तोंड वासी । गाय देउळीं । देवापासीं ॥३॥
आतां आम्ही करूं काय । न वसे घरीं राणा जाय ॥४॥
तुका म्हणे आतां धीरी । आझुनि नाहीं जालें तरी ॥५॥
५७०
बरें जालें गेलें । आजी अवघें मिळालें ॥१॥
आतां खाईन पोटभरी । ओल्या कोरड्या भाकरी ॥ध्रु.॥
किती तरी तोंड । याशीं वाजवूं मी रांड ॥२॥
तुका बाइले मानवला । चीथू करूनियां बोला ॥३॥
५७१
न करवे धंदा । आइता तोंडीं पडे लोंदा ॥१॥
उठितें तें कुटितें टाळ । अवघा मांडिला कोल्हाळ ॥ध्रु.॥
जिवंत चि मेले । लाजा वाटुनियां प्याले ॥२॥
संसाराकडे । न पाहाती ओस पडे ॥३॥
तळमळती यांच्या रांडा । घालिती जीवा नांवें धोंडा ॥४॥
तुका म्हणे बरें जालें । घे गे बाइले लीहिलें ॥५॥
५७२
कोण घरा येतें आमुच्या काशाला । काय ज्याचा त्याला नाहीं धंदा ॥१॥
देवासाटीं जालें ब्रम्हांड सोइरें । कोमळ्या उत्तरें काय वेचे ॥ध्रु.॥
मानें पाचारितां नव्हे आराणुक । ऐसे येती लोक प्रीतीसाटीं ॥२॥
तुका म्हणे रांडे नावडे भूषण । कांतेलेंसें श्वान पाठीं लागे ॥३॥
॥७॥
५७३
भाव धरी तया तारील पाषाण । दुर्जना सज्जन काय करी ॥१॥
करितां नव्हे नीट श्वानाचें हें पुंस । खापरा परीस काय करी ॥ध्रु.॥
काय करिल तया साकरेचें आळें । बीज तैसीं फळें येती तया ॥२॥
तुका म्हणे वज्र भंगे एक वेळ । कठीण हा खळ तयाहूनी ॥३॥
५७४
इच्छावें तें जवळी आलें । काय बोलें कारण ॥१॥
नामरूपीं पडिली गांठी । अवघ्या गोष्टी सरल्या ॥ध्रु.॥
मुकियाचे परी जीवीं । साकर जेवों खादली ॥२॥
तुका म्हणे काय बोलें । आतां भलें मौन्य ची ॥३॥
५७५
साधनें तरी हीं च दोन्ही । जरी कोणी साधील ॥१॥
परद्रव्य परनारी । याचा धरीं विटाळ ॥ध्रु.॥
देवभाग्यें घरा येती । संपत्ती त्या सकळा ॥२॥
तुका म्हणे तें शरीर । गृह भांडार देवाचें ॥३॥
५७६
आम्हासाठीं अवतार । मत्स्यकूर्मादि सूकर ॥१॥
मोहें धांवे घाली पान्हा । नांव घेतां पंढरीराणा ॥ध्रु.॥
कोठें न दिसे पाहतां । उडी घाली अवचिता ॥२॥
सुख ठेवी आम्हासाठीं । दुःख आपणची घोंटी ॥३॥
आम्हां घाली पाठीकडे । पुढें कळिकाळाशीं भिडे ॥४॥
तुका म्हणे कृपानीधी । आम्हां उतरीं नांवेमधीं ॥५॥
५७७
रवि रश्मीकळा । नये काढितां निराळा ॥१॥
तैसा आम्हां जाला भाव । अंगीं जडोनि ठेला देव ॥ध्रु.॥
गोडी साकरेपासुनी । कैसी निवडती दोन्ही ॥२॥
तुका म्हणे नाद उठी । विरोनि जाय नभा पोटीं ॥३॥
५७८
थोडें परी निरें । अविट तें घ्यावें खरें ॥१॥
घ्यावें जेणें नये तुटी । बीज वाढे बीजा पोटीं ॥ध्रु.॥
चित्त ठेवीं ग्वाही । आणिकांशीं चाड नाहीं ॥२॥
आपलें तें हित फार । तुका म्हणे खरें सार ॥३॥
५७९
अवघे देव साध । परी या अवगुणांचा बाध ॥१॥
म्हणउनी नव्हे सरी । राहे एका एक दुरी ॥ध्रु.॥
ऊंस कांदा एक आळां । स्वाद गोडीचा निराळा ॥२॥
तुका म्हणे नव्हे सरी । विष अमृताची परी ॥३॥
५८०
शांतीपरतें नाहीं सुख । येर अवघें ची दुःख ॥१॥
म्हणउनी शांति धरा । उतराल पैल तीरा ॥ध्रु.॥
खवळलिया कामक्रोधीं । अंगी भरती आधिव्याधी ॥२॥
म्हणे त्रिविध ताप । जाती मग आपेंआप ॥३॥
५८१
गोडीपणें जैसा गुळ । तैसा देव जाला सकळ ॥१॥
आतां भजों कवणे परी । देव सबाह्य अंतरीं ॥ध्रु.॥
उदका वेगळा । नव्हे तरंग निराळा ॥२॥
हेम अळंकारा नामीं । तुका म्हणे तैसे आम्ही ॥३॥
५८२
परमेष्ठिपदा । तुच्छ करिती सर्वदा ॥१॥
हें चि ज्यांचें धन । सदा हरीचें स्मरण ॥ध्रु.॥
इंद्रपदादिक भोग । भोग नव्हे तो भवरोग ॥२॥
सार्वभौमराज्य । त्यांसि कांहीं नाहीं काज ॥३॥
पाताळींचें आधिपत्य । ते तों मानिती विपत्य ॥४॥
योगसिद्धिसार । ज्यासि वाटे तें असार ॥५॥
मोक्षायेवढें सुख । सुख नव्हे चि तें दुःख ॥६॥
तुका म्हणे हरीविण । त्यासि अवघा वाटे सिण ॥७॥
५८३
मोहोर्याच्या संगें । सुत नव्हे आगीजोगें ॥१॥
नाहीं तरी त्याचें भक्ष । काय सांगणें ते साक्ष ॥ध्रु.॥
स्वामीचिया अंगें । रूप नव्हे कोणाजोगें ॥२॥
तुका म्हणे खोडी । देवमणी न देती दडी ॥३॥
५८४
मजसवें नको चेष्टा । नव्हे साळी कांहीं कोष्टा ॥१॥
बैस सांडोनि दिमाख । जाय काळें करीं मुख ॥ध्रु.॥
येथें न सरे चार । हीण आणीक वेव्हार ॥२॥
तुका विष्णुदास । रस जाणतो नीरस ॥३॥
५८५
भाव देवाचें उचित । भाव तोचि भगवंत ॥१॥
धन्यधन्य शुद्ध जाती । संदेह कैंचा तेथें चित्तीं ॥ध्रु.॥
बहुत बराडी । देवजवळी आवडी ॥२॥
तुका म्हणे हें रोकडें । लाभ अधिकारी चोखडे ॥३॥
५८६
गौरव गौरवापुरतें । फळ सत्याचे संकल्प ॥१॥
कठिण योगाहुनि क्षम । ओकलिया होतो श्रम ॥ध्रु.॥
पावलें मरे सिवेपाशीं । क्लेश उरत ते क्लेशीं ॥२॥
तुका म्हणे बहु आणी । कठिण निघालिया रणीं ॥३॥
५८७
न संडी अवगुण । वर्में मानीतसे सिण ॥१॥
भोग देतां करिती काई । फुटतां यमदंडें डोई ॥ध्रु.॥
पापपुण्यझाडा । देतां तेथें मोटी पीडा ॥२॥
तुका म्हणे बोला । माझ्या सिणती विठ्ठला ॥३॥
५८८
पावे ऐसा नाश । अवघियां दिला त्रास ॥१॥
अविटाचा केला संग । सर्व भोगी पांडुरंग ॥ध्रु.॥
आइता च पाक । संयोगाचा सकळिक ॥२॥
तुका म्हणे धणी । सीमा राहिली होऊनी ॥३॥
५८९
दुर्बळ हें अवघें जन । नारायणीं विमुख ॥१॥
झाडोनियां हात जाती । पात्र होतीं दंडासी ॥ध्रु.॥
सिदोरी तें पापपुण्य । सवेंसिण भिकेचा ॥२॥
तुका म्हणे पडिला वाहो । कैसा पाहा हो लटिक्याचा ॥३॥
५९०
वाजतील तुरें । येणें आनंदें गजरें ॥१॥
जिंकोनियां अहंकार । पावटणी केलें शिर ॥ध्रु.॥
काळा नाहीं वाव । परा श्रमा कोठें ठाव ॥२॥
तुका म्हणे आतां । सोपें वैकुंठासी जातां ॥३॥
५९१
झाड कल्पतरू । न करी याचकीं आव्हेरू ॥१॥
तुम्ही सर्वी सर्वोत्तम । ऐसे विसरतां धर्म ॥ध्रु.॥
परिसा तुमचें देणें । तो त्या जागे अभिमानें ॥२॥
गार्हाण्यानें तुका । गर्जे मारुनियां हाका ॥३॥
५९२
वसवावें घर । देवें बरें निरंतर ॥१॥
संग आसनीं शयनीं । घडे भोजनीं गमनीं ॥ध्रु.॥.
संकल्प विकल्प । मावळोनि पुण्यपाप ॥२॥
तुका म्हणे काळ । अवघा गोविंदें सुकाळ ॥३॥
५९३
येथील हा ठसा । गेला पडोनियां ऐसा ॥१॥
घरीं देवाचे अबोला । त्याची ते चि सवे त्याला ॥ध्रु॥.
नाहीं पाहावें लागत । एकाएकीं च ते रित ॥२॥
तुका म्हणे जन । तयामध्यें येवढें भिन्न ॥३॥
५९४.
करितां देवार्चन । घरा आले संतजन ॥१॥
देव सारावे परते । संत पूजावे आरते ॥ध्रु.॥.
शाळिग्राम विष्णुमूर्ती । संत हो का भलते याती ॥२॥
तुका म्हणे संधी । अधिक वैष्णवांची मांदी ॥३॥
५९५.
ज्याची खरी सेवा । त्याच्या भय काय जीवा ॥१॥
करितां स्वामीसवें वाद । अधिक अधिक आनंद ॥ध्रु.॥.
असावा तो धर्म । मग साहों जातें वर्म ॥२॥
वदे वाग्देवी । तुका विठ्ठली गौरवी ॥३॥
५९६.
देवें जीव धाला । संसार तो कडू झाला ॥१॥
ते चि येतील ढेंकर । आनंदाचे हरिहर ॥ध्रु.॥.
वेधी आणिकांस । ऐसा जया अंगीं कस ॥२॥
तुका म्हणे भुक । येणें न लगे आणीक ॥३॥
५९७.
नाम साराचें ही सार । शरणागत यमकिंकर ॥१॥
उतमातम । वाचे बोला पुरुषोत्तम ॥ध्रु.॥.
नाम जपतां चंद्रमौळी । नामें तरला वाल्हा कोळी ॥२॥
तुका म्हणे वणूप काय । तारक विठोबाचे पाय ॥३॥
५९८.
गातों भाव नाहीं अंगीं । भूषण करावया जगीं ॥१॥
परि तूं पतितपावन । करीं साच हें वचन ॥ध्रु.॥.
मुखें म्हणवितों दास । चित्तीं माया लोभ आस ॥५॥
तुका म्हणे दावीं वेश । तैसा अंतरीं नाहीं लेश ॥३॥
५९९.
द्रव्य असतां धर्म न करी । नागविला राजद्वारीं ॥१॥
माय त्यासि व्याली जेव्हां । रांड सटवी नव्हती तेव्हां ॥ध्रु.॥.
कथाकाळीं निद्रा लागे । कामीं श्वानापरी जागे ॥२॥
भोग स्त्रियेसि देतां लाजे । वस्त्र दासीचें घेउनि निजे ॥३॥
तुका म्हणे जाण । नर गाढवाहुनी हीन ॥४॥
६००.
मुखें बोले ब्रम्हज्ञान । मनीं धनअभिमान ॥१॥
ऐशियाची करी सेवा । काय सुख होय जीवा ॥ध्रु.॥.
पोटासाठीं संत । झाले कलींत बहुत ॥२॥
विरळा ऐसा कोणी । तुका त्यासि लोटांगणी ॥३॥
६०१
एक वेळ प्रायश्चित्त । केलें चित्त मुंडण ॥१॥
अहंकारा नांवें दोष । त्याचें ओस पाडिले ॥ध्रु.॥
अनुतापें स्नानविधि । यज्ञसिद्धी देहहोम ॥२॥
जीवशिवा होतां चुका । तेथें तुका विनटला ॥३॥
६०२
त्रैलोक्य पाळितां उबगला नाहीं । आमचें त्या काई असे ओझें ॥१॥
पाषाणाचे पोटीं बैसला दर्दुर । तया मुखीं चार कोण घाली ॥ध्रु.॥
पक्षी अजगर न करी संचित । तयासि अनंत प्रतिपाळी ॥२॥
तुका म्हणे तया भार घातलिया । उपेक्षीना दयासिंधु माझा ॥३॥
६०३
बोली मैंदाची बरवी असे । वाटे अंतरीं घालावे फांसे ॥१॥
कैसा वरिवरि दिसताहे चांग । नव्हे भाविक केवळ मांग ॥ध्रु.॥
टिळा टोपी माळा कंठीं । अंधारीं नेउनि चेंपी घांटी ॥२॥
तुका म्हणे तो केवळ पुंड । त्याजवरी यमदंड ॥३॥
६०४
दोष पळती कीर्तनें । तुझ्या नामें संकीर्तनें ॥१॥
हें कां करूं आदरिलें । खोटें वचन आपुलें ॥ध्रु.॥
तुम्ही पापा भीतां । आम्हां उपजावया चिंता ॥२॥
तुका म्हणे सेवा । कळिकाळा जिंकी देवा ॥३॥
६०५
करा नारायणा । माझ्या दुःखाची खंडणा ॥१॥
वृत्ति राखा पायांपाशीं । वस्ती धरूनि मानसीं ॥ध्रु.॥
पाळोनियां लळा । आतां पाववावें फळा ॥२॥
तुका म्हणे दीनें । त्यांचा हरतिया सीण ॥३॥
६०६
मी तों दीनाहूनि दीन । माझा तूज अभिमान ॥१॥
मी तों आलों शरणागत । माझें करावें स्वहित ॥ध्रु.॥
दिनानाथा कृपाळुवा । सांभाळावें आपुल्या नांवा ॥२॥
तुका म्हणे आतां । भलें नव्हे मोकलितां ॥३॥
६०७
सुख वाटे तुझे वर्णितां पवाडे । प्रेम मिठी पडे वदनासी ॥१॥
व्याले दोन्ही पक्षी एका वृक्षावरी । आला दुराचारी पारधी तो ॥ध्रु.॥
वृक्षाचिया माथां सोडिला ससाना । धनुष्यासि बाणा लावियेलें ॥२॥
तये काळीं तुज पक्षी आठविती । धांवें गा श्रीपती मायबापा ॥३॥
उडोनियां जातां ससाना मारील । बैसतां विंधील पारधी तो ॥४॥
ऐकोनियां धांवा तया पिक्षयांचा । धरिला सर्पाचा वेश वेगीं ॥५॥
डंखोनि पारधी भुमीसि पाडिला । बाण तो लागला ससान्यासी ॥६॥
ऐसा तूं कृपाळु आपुलिया दासा । होसील कोंवसा संकटींचा ॥७॥
तुका म्हणे तुझी कीर्ति त्रिभुवना । वेदाचिये वाणी वर्णवेना ॥८॥
६०८
नाही दुकळलों अन्ना । परि या मान जनार्दना ॥१॥
देव केला सकळसाक्षी । काळीं आणि शुद्धपक्षीं ॥ध्रु.॥
भोगी भोगविता । बाळासवें तो चि पिता ॥२॥
कर्म अकर्म जळालें । प्रौढें तुका तें उरले ॥३॥
नाटाचे अभंग समाप्त ६३
६०९
प्रथम नमन तुज एकदंता । रंगीं रसाळ वोडवीं कथा । मति सौरस करीं प्रबळता । जेणें फिटे आतां अंधकार ॥१॥
तुझिये कृपेचें भरितें । आणीक काय राहिलें तेथें । मारग सिद्धाच्यानि पंथें । पावविसी तेथें तूं चि एक ॥ध्रु.॥
आरंभा आदि तुझें वंदन । सकळ करितां कारण । देव ॠषि मुनि आदिकरुन । ग्रंथ पुराण निर्माणी ॥२॥
काय वणूप तुझी गती । एवढी कैची मज मती । दिनानाथ तुज म्हणती करी । करीं सत्य वचन हें चि आपुलें ॥३॥
मज वाहावतां मायेच्या पुरीं । बुडतां डोहीं भवसागरीं । तुज वांचुनि कोण तारी । पाव झडकरी तुका म्हणे ॥४॥
६१०
प्रथमारंभीं लंबोदर । सकळ सिद्धींचा दातार । चतुर्भुज फरशधर । न कळे पार वर्णितां ॥१॥
तो देव नटला गौरीबाळ । पायीं बांधोनि घागर्यां घोळ । नारदतुंबरसहित मेळ । सुटला पळ विघ्नांसी ॥२॥
नटारंभी थाटियला रंग । भुजा नाचवी हालवी अंग । सेंदुरविलेपनें चांग । मुगुटीं नाग मिरविला ॥३॥
जया मानवतीदेव ॠषि मुनी । पाहातां न पुरें डोळियां धनी । असुर जयाच्या चरणीं । आदीं अवसानीं तो चि एक ॥४॥
सकळां सिद्धींचा दातार । जयाच्या रूपा नाहीं पार । तुका म्हणे आमुचा दातार । भवसागर तारील हा ॥५॥
६११
विठ्ठल आमचें जीवन । आगमनिगमाचें स्थान । विठ्ठल सिद्धीचें साधन । विठ्ठल ध्यानविसावा ॥१॥
विठ्ठल कुळींचें दैवत । विठ्ठल वत्ति गोत । विठ्ठल पुण्य पुरुषार्थ । आवडे मात विठ्ठलाची ॥२॥
विठ्ठल विस्तारला जनीं । सप्त ही पाताळें भरूनी । विठ्ठल व्यापक त्रिभुवनीं । विठ्ठल मुनिमानसीं ॥३॥
विठ्ठल जीवाचा जिव्हाळा । विठ्ठल कृपेचा कोंवळा । विठ्ठल प्रेमाचा पुतळा । लावियेलें चाळा । विश्व विठ्ठलें ॥४॥
विठ्ठल बाप माय चुलता । विठ्ठल भगिनी आणि भ्राता । विठ्ठलेंविण चाड नाहीं गोता । तुका म्हणे आतां नाहीं दुसरें ॥५॥
६१२
बरवा झाला वेवसाव । पावलों चिंतिला चि ठाव । दृढ पायीं राहिला भाव । पावला जीव विश्रांती ॥१॥
बरवा फळला शकुन । अवघा निवारिला सिण । तुमचें जालिया दरुषण । जन्ममरण नाहीं आता ॥ध्रु.॥
बरवें जालें आलों या ठाया । होतें संचित ठायींच पाया । देहभाव पालटली काया । पडली छाया ब्रम्हींची ॥२॥
जोडिलें न सरे हें धन । अविनाश आनंदघन । अमूर्तमूर्ति मधुसूदन । सम चरण देखियेले ॥३॥
जुनाट जुगादिचें नाणें । बहुता काळाचें ठेवणें । लोपलें होतें पारिखेपणें । ठावचळण चुकविला ॥४॥
आतां या जीवाचियासाठीं । न सुटे पडलिया मिठी । तुका म्हणे सिणलों जगजेठी । न लगो दिठी दुसर्याची ॥५॥
६१३
मी तंव अनाथ अपराधी । कर्महीन मतिमंदबुद्धी । तुज म्यां आठविलें नाहीं कधीं । वाचे कृपानीधी मायबापा ॥१॥
नाहीं ऐकिलें गाइलें गीत । धरिली लाज सांडिलें हित । नावडे पुराण बैसले संत । केली बहुत परनिंदा ॥ध्रु.॥
केला करविला नाहीं उपकार । नाहीं दया आली पीडितां पर । करू नये तो केला व्यापार । वाहिला भार कुटुंबाचा ॥२॥
नाही केलें तीर्थाचें भ्रमण । पाळिला पिंड करचरण । नाहीं संतसेवा घडलें दान । पूजावलोकन मुर्तीचें ॥३॥
असंगसंग घडले अन्याय । बहुत अधर्म उपाय । न कळे हित करावें तें काय । नये बोलूं आठवूं तें ॥४॥
आप आपण्या घातकर । शत्रु जालों मी दावेदार । तूं तंव कृपेचा सागर । उतरीं पार तुका म्हणे ॥५॥
६१४
आतां पावन सकळ सुखें । खादलें कदा तें नखें । अवघे सरलें पारिखें । सकळ देखें माहियरें ॥१॥
जवळी विठ्ठल रखुमाई । बहिणी बंधु बाप आई । सकळ गोताची च साई । पारिखें काई ऐसें नेणिजे ॥ध्रु.॥
जगदाकारीं जाली सत्ता । वारोनी गेली पराधीनता । अवघे आपुलें चि आतां । लाज आणि चिंता दुर्हावली ॥२॥
वावरे इच्छा वसे घरीं । आपुले सत्तेचे माहेरीं । करवी तैसें आपण करी । भीड न घरी चुकल्याची ॥३॥
सोसिला होता सासुरवास । बहुतांचा बहुत दिवस । बहु कामें पुरविला सोस । आतां उदास आपुल्यातें ॥४॥
करिती कवतुक लाडें । मज बोलविती कोडें । मायबाप उत्तरें गोडें । बोले बोबडें पुढें तुका ॥५॥
६१५
सर्वसुखाचिया आशा जन्म गेला । क्षण मुक्ती यत्न नाहीं केला । हिंडतां दिशा सीण पावला । मायावेष्टीला जीव माझा ॥१॥
माझें स्वहित नेणती कोणी । कांहीं न करितां मजवांचुनी । स्वजन तंव सुखमांडणी । नेणती कोणी आदि अंत ॥ध्रु.॥
काय सांगों गर्भीची यातना । मज भोगितां नारायणा । मांस मळ मूत्र जाणा । तुज क्षणक्षणा ध्यात असें ॥२॥
मज चालतां प्रयाणकाळीं । असतां न दिसती जवळी । मृत्तिके मृत्तिका कवळी । एकले मेळीं संचिताचे ॥३॥
आतां मज ऐसें करीं गा देवा । कांहीं घडे तुझी चरणसेवा । तुका विनवीतसे केशवा । चालवीं दावा संसारें ॥४॥
६१६
अगा ए सावर्यासगुणा । गुणनिधिनाम नारायणा । आमची परिसा विज्ञापना । सांभाळी दीना आपुलिया ॥१॥
बहु या उदराचे कष्ट । आम्हांसि केलें कर्मभ्रष्ट । तुमची चुकविली वाट । करीं वटवट या निमित्यें ॥ध्रु.॥
जालों पांगिला जनासी । संसाराची आंदणी दासी । न कळे कधीं सोडविसी । दृढपाशीं बहु बांधलों ॥२॥
येथें तों नये आठव कांहीं । विसावा तो क्षण एक नाहीं । पडिलों आणिके प्रवाहीं । हित तों कांहीं दिसे चि ना ॥३॥
जीवित्व वेचलों वियोगें । हिंडतां प्रवास वाउगें । कांहीं व्याधि पीडा रोगें । केलिया भोगें तडातोडी ॥४॥
माझा मीं च जालों शत्रु । कैचा पुत्र दारा कैचा मित्रु । कासया घातला पसरु । अहो जगद्गुरू तुका म्हणे ॥५॥
६१७
आतां मज धरवावी शुद्धी । येथुनी परतवावी बुद्धी । घ्यावें सोडवुनि कृपानिधि । सांपडलों संधीं काळचक्रीं ॥१॥
करिसील तरि नव्हे काई । राईचा डोंगर पर्वत राई । आपुले करुणेची खाई । करीं वो आई मजवरी ॥ध्रु.॥
मागील काळ अज्ञानपणें । सरला स्वभावें त्या गुणें । नेणे आयुष्य जालें उणें । पुढील पेणें अंतरलें ॥२॥
आतां मज वाटतसे भय । दिवसेंदिवस चालत जाय । येथें म्या येउनि केलें काय । नाहीं तुझे पाय आठविले ॥३॥
करूनि अपराध क्षमा । होतील केले पुरुषोत्तमा । आपुले नामीं घ्यावा प्रेमा । सोडवीं भ्रमापासुनिया ॥४॥
हृदय वसो तुमच्या गुणीं । ठाव हा पायांपें चरणीं । करूं हा रस सेवन वाणी । फिटे तों धणी तुका म्हणे ॥५॥
६१८
जेणें हा जीव दिला दान । तयाचें करीन चिंतन । जगजीवन नारायण । गाईन गुण तयाचे ॥१॥
जो या उभा भीवरेच्या तिरीं । कट धरूनियां करीं । पाउलें सम चि साजिरीं । अंतरीं धरोनि राहेन ॥ध्रु.॥
जो या असुरांचा काळ । भक्तजनप्रतिपाळ । खेळे हीं लाघवें सकळ । तयाच्या भाळ पायांवरी ॥२॥
जो या गोपाळांच्या मेळीं । खेळु खेळे वनमाळी । रसातळा नेला बळी । राहे पाताळीं स्वामी माझा ॥३॥
जो हा लावण्यपुतळा । जयाचे अंगीं सकळ कळा । जयाचे गळां वैजयंतीमाळा । तया वेळोवेळां दंडवत ॥४॥
जयाचे नाम पाप नासी । लक्ष्मी ऐसी जयाची दासी । जो हा तेजोपुंज्यरासी । सर्वभावें त्यासि तुका शरण ॥५॥
६१९
काय मी उद्धार पावेन । काय कृपा करील नारायण । ऐसें तुम्ही सांगा संतजन । करा समाधान चित्त माझें ॥१॥
काय हें खंडईल कर्म । पारुषतील धर्माधर्म । कासयानें तें कळे वर्म । म्हणउनी श्रम वाटतसे ॥ध्रु.॥
काय हो स्थिर राहेल बुद्धी । कांहीं अरिष्ट न येल मधीं । धरिली जाईल ते शुद्धी । शेवट कधीं तो मज न कळे ॥२॥
काय ऐसें पुण्य होईल गांठीं । घालीन पायीं देवाचे मिठी । मज तो कृवाळील जगजेठी । दाटइन कंठीं सद्गदित ॥३॥
काय हे निवतील डोळे । सुख तें देखोनी सोहळे । संचित कैसें तें न कळे । होतील डोहळे वासनेसी ॥४॥
ऐसी चिंता करीं सदा सर्वकाळ । रात्रिदिवस तळमळ । तुका म्हणे नाहीं आपुलें बळ । जेणें फळ पावें निश्चयेंसी ॥५॥
६२०
तूंचि अनाथाचा दाता । दुःख मोह नासावया चिंता । शरण आलों तुज आतां । तारीं कृपावंता मायबापा ॥१॥
संतसंगति देई चरणसेवा । जेणें तुझा विसर न पडावा । हा च भाव माझिया जीवा । पुरवीं देवा मनोरथ ॥२॥
मज भाव प्रेम देई कीर्ती । गुण नाम वर्णावया स्तुती । विघ्नां सोडवूनि हातीं । विनंती माझी परिसावी हे ॥३॥
आणीक कांहीं नाहीं मागणें । सुखसंपत्तिराज्यचाड धन । सांकडें न पडे तुज जेणें । दुजें भक्तीविण मायबापा ॥४॥
जोडोनियां कर पायीं ठेवीं माथा । तुका विनवी पंढरिनाथा । रंगीं वोडवावी रंगकथा । पुरवीं व्यथा मायबापा ॥५॥
६२१
सेंदरीं हें देवी दैवतें । कोण तीं पुजी भुतेंकेतें । आपुल्या पोटा जीं रडतें । मागती शितें अवदान ॥१॥
आपुले इच्छे आणिकां पीडी । काय तें देईल बराडी । कळों ही आली तयाची जोडी । अल्प रोकडी बुद्धी अधरा ॥ध्रु.॥
दासीचा पाहुनरउखतें । धणी देईल आपुल्या हातें । करुणाभाषणउचितें । हें तों रितें सतंत शक्तिहीन ॥२॥
काय तें थिल्लरीचें पाणी । ओठ न भिजे फिटे धणी । सीण तरीं आदीं आवसानीं । क्षोभे पुरश्चरणीं दिलें फळ ॥३॥
विलेपनें बुजविती तोंड । भार खोल वाहाती उदंड । करविती आपणयां दंड । ऐसियास भांड म्हणे देव तो ॥४॥
तैसा नव्हे नारायण । जगव्यापक जनार्दन । तुका म्हणे त्याचें करा चिंतन । वंदूं चरण येती सकळें ॥५॥
६२२
विषयओढीं भुलले जीव । आतां यांची कोण करील कींव । नुपजे नारायणीं भाव । पावोनि ठाव नरदेह ॥१॥
कोण सुख धरोनि संसारीं । पडोनि काळाचे आहारीं । माप या लागलें शरीरीं । जालियावरी सळे ओढिती ॥ध्रु.॥
बापुडीं होतील सेवटीं । आयुष्यासवें जालिया तुटी । भोगिले मागें पुढे ही कोटी । होईल भेटी जन्मासी ॥२॥
जंतिली घाणां बांधोनि डोळे । मागें जोडी आर तेणेंही पोळे । चालिलों किती तें न कळे । दुःखें हारंबळे भूकतान ॥३॥
एवढें जयाचें निमत्ति । प्रारब्ध क्रियमाण संचित । तें हें देह मानुनि अनित्य । न करिती नित्य नामस्मरण ॥४॥
तुका म्हणे न वेंचतां मोल । तो हा यासि महाग विठ्ठल । वेंचितां फुकाचे चि बोल । केवढें खोल अभागिया ॥५॥
६२३
आले हो संसारा तुम्ही एक करा । मुक्तिमार्ग हळू चि धरा । काळदंड कुंभयातना थोरा । कां रे अघोरा देखसी ना ॥१॥
नाहीं त्या यमासि करुणा । बाहेर काढितां कुडी प्राणा । ओढाळ सांपडे जैं धान्या । चोर यातना धरिजेतां ॥२॥
नाहीं दिलें पावइल कैसा । चालतां पंथ तेणें वळसा । नसेल ठाउकें ऐकतो कैसा । नेती बंद जैसा धरोनियां ॥३॥
क्षण एक नागीवा पायीं । न चलवे तया करितां कांहीं । वोढितां कांटवणा सोई । अग्निस्तंभीं बाही कवटाळविती ॥४॥
देखोनि अंगें कांपती । तये नदीमाजी चालविती । लागे ठाव न लगे बुडविती । वरि मारिती यमदंड ॥५॥
तानभूक न साहावे वेळ । तो राखिती कितीएक काळ । पिंड पाळूनि कैसा सीतळ । तो तप्तभूमीं ज्वाळ लोळविती ॥६॥
म्हणउनी करा कांहीं सायास । व्हावेल तर व्हा रे उदास । करवेल तर करा नामघोष । सेवा भक्तिरस तुका म्हणे ॥७॥
६२४
न बोलसी तें ही कळलें देवा । लाजसी आपुलिया नांवा । तुज मी नाहीं घालीत गोवा । भीड केशवा कासयाची ॥१॥
उतरीं आपुला हा पार । मजशीं बोलोनि उत्तर । माझा तुज नव्हे अंगीकार । मग विचार करीन मी ॥२॥
दात्या आणि मागत्यासी । धर्मनीति तरी बोलिली ऐसी । यथानशक्ति टाकेल तैसी । बाधी दोघांसी विन्मुखता ॥३॥
म्हणोनि करितों मी आस । तुझिया वचनाची वास । धीर हा करूनि सायास । न टळें नेमास आपुलिया ॥४॥
तुझें म्यां घेतल्या वांचून । न वजें एथूनि वचन । हा चि माझा नेम सत्य जाण । आहे नाहीं म्हणे तुका म्हणे ॥५॥
६२५
आतां मी न पडें सायासीं । संसारदुःखाचिये पाशीं । शरण रिघेन संतांसी । ठाव पायांपाशीं मागेन त्यां ॥१॥
न कळे संचित होतें काय । कोण्या पुण्यें तुझे लाधती पाय । आतां मज न विसंबें माय । मोकलूनि धाय विनवीतसें ॥२॥
बहुत जाचलों संसारें । मोहमायाजाळाच्या विखारें । त्रिगुण येतील लहरें । तेणें दुःखें थोरें आक्रंदलों ॥३॥
आणीक दुःखें सांगों मी किती । सकळ संसारिस्थती । न साहे पाषाण फुटती । भय चित्ति कांप भरलासे ॥४॥
आतां मज न साहवे सर्वथा । संसारगंधीची हे वार्ता । जालों वेडा असोनि जाणता । पावें अनंता तुका म्हणे ॥५॥
६२६
आतां तुज कळेल तें करीं । तारिसी तरि तारीं मारीं । जवळी अथवा दुरी धरीं । घाली संसारीं अथवा नको ॥१॥
शरण आलों नेणतपणें । भाव आणि भक्ति कांहीं च नेणें । मतिमंद सर्वज्ञानें । बहु रंक उणें रंकाहुनी ॥ध्रु.॥
मन स्थिर नाहीं माझिये हातीं । इंद्रियें धांवतां नावरती । सकळ खुंटलिया युक्ति । शांति निवृत्ति जवळी नाहीं ॥२॥
सकळ निवेदिला भाव । तुझिये पायीं ठेविला जीव । आतां करीं कळे तो उपाव । तूं चि सर्व ठाव माझा देवा ॥३॥
राहिलों धरूनि विश्वास । आधार नेटीं तुझी कास । आणीक नेणें मी सायास । तुका म्हणे यास तुझें उचित ॥४॥
६२७
देवा तूं कृपाकरुणासिंधु । होसी मायबाप आमचा बंधु । जीवनसिद्धी साधनसिंधु । तोडिसी भवबंधु काळपाश ॥१॥
शरणागता वज्रपंजर । अभयदाना तूं उदार । सकळां देवां तूं अगोचर । होसी अविकार अविनाश ॥ध्रु.॥
भागली स्तुति करितां फार । तेथें मी काय तें गव्हार । जाणावया तुझा हा विचार । नको अंतर देऊं आतां ॥२॥
नेणें भाव परि म्हणवीं तुझा । नेणें भक्ति परि करितों पूजा । आपुल्या नामाचिया काजा । तुज केशीराजा लागे धांवणें ॥३॥
तुझिया बळें पंढरीनाथा । जालों निर्भर तुटली व्यथा । घातला भार तुझिया माथां । न भीं सर्वथा तुका म्हणे ॥४॥
६२८
कोण सुख धरोनि संसारीं । राहों सांग मज बा हरी । अवघ्या नाशिवंता परी । थिता दुरी अंतरसी ॥१॥
प्रथम केला गर्भि वास । काय ते सांगावे सायास । दुःख भोगिलें नव ही मास । आलों जन्मास येथवरी ॥२॥
बाळपण गेलें नेणतां । तारुण्यदशे विषयव्यथा । वृद्धपणीं प्रवर्तली चिंता । मरें मागुता जन्म धरीं ॥३॥
क्षण एक तो ही नाहीं विसावा । लक्ष चौर्यांशीं घेतल्या धांवा । भोवंडिती पाठीं लागल्या हांवा । लागो आगी नांवा माझ्या मीपणा ॥४॥
आतां पुरे ऐसी भरोवरी । रंक होऊनि राहेन द्वारीं । तुझा दास मी दीन कामारी । तुका म्हणे करीं कृपा आतां ॥५॥
६२९
सुख या संतसमागमें । नित्य दुनावे तुझिया नामें । दहन होती सकळ कर्में । सर्वकाळ प्रेमें डुलतसों ॥१॥
म्हणोनि नाहीं कांहीं चिंता । तूं चि आमुचा मातापिता । बहिणी बंधु आणि चुलता । आणिकां गोतां सर्वांठायीं ॥२॥
ऐसा हा कळला निर्धार । मा माझा तुज न पडे विसर । अससी देऊनियां धीर । बाह्य अभ्यंतर मजजवळा ॥३॥
दुःख तें कैसें नये स्वप्नासी । भुक्तिमुक्ति जाल्या कामारी दासी । त्यांचें वर्म तूं आम्हांपाशीं । सुखें राहिलासी प्रेमाचिया ॥४॥
जेथें तुझ्या कीर्तनाचा घोष । जळती पापें पळती दोष । काय तें उणें आम्हां आनंदास । सेवूं ब्रम्हरस तुका म्हणे ॥५॥
६३०
देवा तूं आमचा कृपाळ । भक्तिप्रतिपाळ दीनवत्सळ । माय तूं माउली स्नेहाळ । भार सकळ चालविसी ॥१॥
तुज लागली सकळ चिंता । राखणें लागे वांकडें जातां । पुडती निरविसी संतां । नव्हे विसंबतां धीर तुज ॥२॥
आम्हां भय चिंता नाहीं धाक । जन्म मरण कांहीं एक । जाला इहलोकीं परलोक । आलें सकळैकवैकुंठ ॥३॥
न कळे दिवस कीं राती । अखंड लागलीसे ज्योती । आनंदलहरीची गती । वर्णू कीर्ती तया सुखा ॥४॥
तुझिया नामाचीं भूषणें । तों यें मज लेवविलीं लेणें । तुका म्हणे तुझियान गुणें । काय तें उणें एक आम्हां ॥५॥
६३१
न पवे सन्निध वाटते चिंता । वरि या बहुतांची सत्ता । नुगवे पडत जातो गुंता । कर्मा बळिवंता सांपडलों ॥१॥
बहु भार पडियेला शिरीं । मी हें माझें मजवरी । उघड्या नागविलों चोरीं । घरिच्याघरीं जाणजाणतां ॥ध्रु.॥
तुज मागणें इतुलें आतां । मज या निरवावें संतां । जाला कंठस्फोट आळवितां । उदास आतां न करावें ॥२॥
अति हा निकट समय । मग म्यां करावें तें काय । दिवस गेलिया टाकईल छाय । उरईल हाय रातिकाळीं ॥३॥
होईल संचिताची सत्ता । अंगा येईल पराधीनता । ठाव तो न दिसे लपतां । बहुत चिंता प्रवर्तली ॥४॥
ऐसी या संकटाची संधी । धांव घालावी कृपानिधी । तुका म्हणे माझी बळबुद्धी । सकळ सिद्धी पाय तुझे ॥५॥
६३२
आतां धर्माधर्मी कांहीं उचित । माझें विचारावें हित । तुज मी ठाउका पतित । शरणागत परि जालों ॥१॥
येथें राया रंका एकी सरी । नाहीं भिन्नाभिन्न तुमच्या घरीं । पावलों पाय भलत्या परी । मग बाहेरी न घालावें ॥ध्रु.॥
ऐसें हें चालत आलें मागें । नाहीं मी बोलत वाउगें । आपुलिया पडिल्या प्रसंगें । कीर्ति हे जगे वाणिजेते ॥२॥
घालोनियां माथां बैसलों भार । सांडिला लौकिक वेव्हार । आधीं हे विचारिली थार । अविनाश पर पद ऐसें ॥३॥
येथें एक वर्म पाहिजे धीर । परि म्यां लेखिलें असार । देह हें नाशिवंत जाणार । धरिलें सार नाम तुझें ॥४॥
केली आराणुक सकळां हातीं । धरावें धरिलें तें चित्ती । तुका म्हणें सांगितलें संतीं । देई अंतीं ठाव मज देवा ॥५॥
६३३
बरवें झालें आलों जन्मासी । जोड जोडिली मनुष्य देहा ऐसी । महा लाभाची उत्तम रासी । जेणें सुखासी पात्र होइजे ॥१॥
दिलीं इंद्रियें हात पाय कान । डोळे मुख बोलावया वचन । जेणें तूं जोडसी नारायण । नासे जीवपण भवरोग ॥ध्रु.॥
तिळेंतीळ पुण्य सांचा पडे । तरि हें बहुतां जन्मीं जोडे । नाम तुझें वाचेसी आतुडे । समागम घडे संतांचा ॥२॥
ऐसिये पावविलों ठायीं । आतां मी कांई होऊं उतराई । येवढा जीव ठेवीन पायीं । तूं माझे आई पांडुरंगे ॥३॥
फेडियेला डोळियांचा कवळ । धुतला गुणदोषांचा मळ । लावूनि स्तनीं केलों सीतळ । निजविलों बाळ निजस्थानीं ॥४॥
नाहीं या आनंदासी जोडा । सांगतां गोष्टी लागती गोडा । आला आकारा आमुच्या चाडा । तुका म्हणे भिडा भक्तिचिया ॥५॥
६३४
अल्प भाव अल्प मती । अल्प आयुष्य नाहीं हातीं । अपराधाची वोळिलों मूर्ती । अहो वेदमूर्ती परियेसा ॥१॥
किती दोषा देऊं परिहार । गुणदोषें मळिलें अंतर । आदि वर्तमान भविष्याकार । गेला अंतपार ऐसें नाहीं ॥ध्रु.॥
विविध कर्म चौर्यांशी फेरा । त्रिविध भोग या शरीरा । कर्मकोठार पांजरा । जन्मजरामरणसांटवण ॥२॥
जीवा नाहीं कुडीचें लाहातें । यें भिन्न पंच भूतें । रचतें खचतें संचितें । असार रितें फलकट ॥३॥
पुत्र पत्नी सहोदर । मायबाप गोताचा पसर । मळितां काष्ठें लोटतां पूर । आदळीं दूर होती खलाळीं ॥४॥
म्हणोनि नासावें अज्ञान । इतुलें करीं कृपादान । कृपाळु तूं जनार्दन । धरूनि चरण तुका विनवी ॥५॥
६३५
ऐसी हे गर्जवूं वैखरी । केशव मुकुंद मुरारी । राम कृष्ण नामें बरीं । हरी हरी दोष सकळ ॥१॥
जनार्दना जगजीवना । विराटस्वरूपा वामना । महदादि मधुसूदना । भवबंधना तोडितिया ॥ध्रु.॥
चक्रपाणी गदाधरा । असुरमर्दना वीर्यवीरा । सकळमुगुटमणि शूरा । अहो दातारा जगदानिया ॥२॥
मदनमूर्ती मनमोहना । गोपाळगोपिकारमणा । नटनाट्यकौशल्य कान्हा । अहो संपन्ना सर्वगुणें ॥३॥
गुणवंता आणि निर्गुणा । सर्वसाक्षी आणि सर्वजाणा । करोनि अकर्ता आपणा । नेदी अभिमाना आतळों ॥४॥
कासयानें घडे याची सेवा । काय एक समर्पावें या देवा । वश्य तो नव्हे वांचुनि भावा । पाय जीवावेगळे न करी तुका ॥५॥
६३६
होतों तें चिंतीत मानसीं । नवस फळले नवसीं । जोडिते नारायणा ऐसी । अविट ज्यासी नाश नाहीं ॥१॥
धरिले जीवीं न सोडीं पाय । आलें या जीवित्वाचें काय । कैं हे पाविजेती ठाय । लाविली सोय संचितानें ॥ध्रु.॥
मज तों पडियेली होती भुली । चित्तीची अपसव्य चाली । होती मृगजळें गोवी केली । दृष्टी उघडली बरें जालें ॥२॥
आतां हा सिद्धी पावो भाव । मध्यें चांचल्यें न व्हावा जीव । ऐसी तुम्हां भाकीतसें कींव । कृपाळुवा जगदानिया ॥३॥
कळों येतें आपुले बुद्धी । ऐसें तों न घडतें कधीं । केवढे आघात ते मधीं । लज्जा रिद्धी उभी आड ठाके ॥४॥
कृपा या केली संतजनीं । माझी अळंकारिली वाणी । प्रीति हे लाविली कीर्तनीं । तुका चरणीं लोळतसे ॥५॥
६३७
तुझिया पार नाहीं गुणां । माझी अल्प मति नारायणा । भवतारका जी सुजाणा । एक विज्ञापना पायांपाशीं ॥१॥
काय जाणावें म्यां दीनें । तुझिये भक्तीचीं लक्षणें । धड तें तोंड धोऊं नेणें । परि चिंतनें काळ सारीं ॥ध्रु.॥
न लवीं आणीक कांहीं पिसें । माझिया मना वांयां जाय ऐसें । चालवीं आपुल्या प्रकाशें । हातीं सरिसें धरोनियां ॥२॥
तुज समर्पिली काया । जीवें भावें पंढरीराया । सांभाळीं समविषम डाया । करीं छाया कृपेची ॥३॥
चतुर तरीं चतुरां रावो । जाणता तरीं जीवांचा जीव । न्यून तो कोण एक ठाव । आरुष भाव परि माझा ॥४॥
होतें तें माझें भांडवल । पायांपें निवेदिले बोल । आदरा ऐसें पाविजे मोल । तुका म्हणे साच फोल तूं जाणसी ॥५॥
६३८
कां हो माझा मानियेला भार । ऐसा दिसे फार । अनंत पावविलीं उद्धार । नव्हे चि थार मज शेवटीं ॥१॥
पाप बळिवंत गाढें । तुज ही राहों सकतें पुढें । मागील कांहीं राहिलें ओढें । नवल कोडें देखियेलें ॥२॥
काय मानिती संतजन । तुमचें हीनत्ववचन । कीं वृद्ध जाला नारायण । न चले पण आधील तो ॥३॥
आतां न करावी चोरी । बहुत न धरावें दुरी । पडदा काय घरच्याघरीं । धरिलें दुरी तेव्हां धरिलें ॥४॥
नको चाळवूं अनंता । कासया होतोसि नेणता । काय तूं नाहीं धरीत सत्ता । तुका म्हणे आतां होई प्रगट ॥५॥
६३९
मज ते हांसतील संत । जींहीं देखिलेती मूर्तिमंत । म्हणोनि उद्वेगलें चत्ति । आहा च भक्त ऐसा दिसें ॥१॥
ध्यानीं म्या वर्णावेति कैसे । पुढें एकीं स्तुति केली असे । तेथूनि जीव निघत नसे । ऐसिये आश लागलोंसें ॥ध्रु.॥
कासया पाडिला जी धडा । उगा चि वेडा आणि वांकडा । आम्हां लेंकरांसि पीडा । एक मागें जोडा दुसर्याचा ॥२॥
सांगा कोणाचा अन्याय । ऐसें मी धरीतसें पाय । तूं तंव सम चि सकळां माय । काय अन्याय एक माझा ॥३॥
नये हा जरी कारणा । तरी कां व्यालेति नारायणा । वचन द्यावें जी वचना । मज अज्ञाना समजावीं ॥४॥
बहुत दिवस केला बोभाट । पाहातां श्रमलों ते वाट । तुका म्हणे विस्तारलें ताट । काय वीट आला नेणों स्वामी ॥५॥
६४०
बरें जालें आजिवरी । नाहीं पडिलों मृत्याचे आहारीं । वांचोन आलों एथवरी । उरलें तें हरी तुम्हां समर्पण ॥१॥
दिला या काळें अवकाश । नाहीं पावलें आयुष्य नाश । कार्या कारण उरलें शेष । गेलें तें भूस जावो परतें ॥ध्रु.॥
बुडणें खोटें पावतां थडी । स्वप्नीं जाली ओढाओढी । नासली जागृतीची घडी । साच जोडी शेवटीं गोड घास ॥२॥
तुम्हासि पावविली हाक । तेणें निरसला धाक । तुमचें भातें हें कवतुक । जे शरणागत लोक रक्षावे ॥३॥
रवीच्या नावें निशीचा नाश । उदय होतां चि प्रकाश । अतां कैचा आम्हां दोष । तूं जगदीश कैवारी ॥४॥
आतां जळो देह सुख दंभ मान । न करीं याचें साधन । तूं जगदादि नारायण । आलों शरण तुका म्हणे ॥५॥
६४१
आतां माझा नेणों परतों भाव । विसावोनि पायीं ठेविला जीव । सकळां लाभांचा हा ठाव । ऐसा वाव जाला चित्तीठायीं ॥१॥
भांडवल गांठी तरि विश्वास । जालों तों जालों निश्चय दास । न पाहें मागील ते वास । पुढती सोस सेवेचा ची ॥ध्रु.॥
आहे तें निवेदिलें सर्व । मी हें माझें मोडियला गर्व । अकाळीं काळ अवघें पर्व । जाला भरवसा कृपेलाभाचा ॥२॥
वेव्हारीं वेव्हारा अनंत । नाहीं यावांचुनी जाणत । तरी हें समाधान चत्ति । लाभहानी नाहीं येत अंतरा ॥३॥
करूनि नातळों संसारा । अंग भिन्न राखिला पसारा । कळवळा तो जीवनीं खरा । बीजाचा थारा दुरी आघात ॥४॥
बहु मतापासूनि निराळा । होऊनि राहिलों सोंवळा । बैसल्या रूपाचा कळवळा । तुका म्हणे डोळां लेइलों तें ॥५॥
६४२
तुळसीमाळा घालुनी कंठीं । उभा विटेवरी जगजेठी । अवलोकोनि पुंडलीका दृष्टी । असे भीमातटीं पंढरीनाथ ॥१॥
भुक्तिमुक्ति जयाच्या कामारी । रिद्धीसिद्धी वोळगती द्वारीं । सुदर्शन घरटी करी । काळ कांपे दुरी धाकें तया ॥२॥
जगज्जननी असे वाम भागीं । भीमकी शोभली अर्धांगीं । जैसी विद्युल्लता झमके मेघीं । दरुषणें भंगी महा दोष ॥३॥
सुखसागर परमानंदु । गोपीगोपाळां गोधनां छंदु । पक्षीश्वापदां जयाचा वेधु । वाहे गोविंदु पांवा छंदें ॥४॥
मुखमंडित चतुर्भुजा । मनमोहना गरुडध्वजा । तुका म्हणे स्वामी माझा । पावे भक्तिकाजा लवलाहीं ॥५॥
६४३
हातींचें न संडावें देवें । शरण आलों जीवें भावें । आपुलें ऐसें म्हणावें । करितों जीवें निंबलोण ॥१॥
बैसतां संतांचे पंगती । कळों आलें कमळापती । आपुलीं कोणी च नव्हती । निश्चय चित्तीं दृढ जाला ॥ध्रु.॥
येती तुझिया भजना आड । दाविती प्रपंचाचें कोड । कनिष्ठीं रुचि ठेऊनि गोड । देखत नाड कळतसे ॥२॥
मरती मेलीं नेणों किती । तो चि लाभ तयाचे संगती । म्हणोनि येतों काकुलती । धीर तो चित्ती दृढ द्यावा ॥३॥
सुखें निंदोत हे जन । न करीं तयांशीं वचन । आदिपिता तूं नारायण । जोडी चरण तुमचे तें ॥४॥
आपलें आपण न करूं हित । करूं हें प्रमाण संचित । तरी मी नष्ट चि पतित । तुका म्हणे मज संत हांसती ॥५॥
६४४
बरवें जालें लागलों कारणीं । तुमचे राहिलों चरणीं । फेडीन संतसंगती धणी । गर्जइल गुणीं वैखरी ॥१॥
न वंचें शरीर सेवेसी । काया वाचा आणि मनेसीं । जालों संताची अंदणी दासी । केला याविशीं निर्धार ॥ध्रु.॥
जीवनीं राखिला जिव्हाळा । जालों मी मजसी निराळा । पंचभूतांचा पुतळा । सहज लीळा वर्ततसे ॥२॥
जयाचें जया होईल ठावें । लाहो या साधियेला भावें । ऐसें होतें राखियलें जीवें । येथूनि देवें भोवहुनी ॥३॥
आस निरसली ये खेपे । अवघे पंथ जाले सोपे । तुमचे दीनबंधु कृपें । दुसरें कांपे सत्ताधाकें ॥४॥
अंकिले पणें आनंदरूप । आतळों नये पुण्यपाप । सारूनि ठेविले संकल्प । तुका म्हणे आपें आप एकाएकीं ॥५॥
६४५
अवघ्या दशा येणें साधती । मुख्य उपासना सगुणभक्ति। प्रगटे हृदयींची मूर्ती । भावशुद्धी जाणोनियां ॥१॥
बीज आणि फळ हरींचे नाम । सकळ पुण्य सकळ धर्म । सकळां कळांचें हे वर्म । निवारी श्रम सकळ ही ॥ध्रु.॥
जेथें कीर्तन हें नामघोष । करिती निर्लज्ज हरीचे दास । सकळ वोथंबले रस । तुटती पाश भवबंधाचे ॥२॥
येती अंगा वसती लक्षणें । अंतरीं देवें धरिलें ठाणें । आपण चि येती तयाचा गुण । जाणें येणें खुंटे वस्तीचें ॥३॥
न लगे सांडावा आश्रम । उपजले कुळींचे धर्म । आणीक न करावे श्रम । एक पुरे नाम विठोबाचें ॥४॥
वेदपुरुष नारायण । योगियांचें ब्रम्ह शून्य । मुक्ता आत्मा परिपूर्ण । तुका म्हणे सगुण भोळ्या आम्हां ॥५॥
६४६
श्रीअनंता मधुसूदना । पद्मनाभा नारायणा । जगव्यापका जनादऩना । आनंदघना अविनाशा ॥१॥
सकळदेवा आदिदेवा । कृपाळुवा जी केशवा । महा महानुभवा । सदाशिवा सहजरूपा ॥ध्रु.॥
चक्रधरा विश्वंभरा । गरुडध्वजा करुणाकरा । सहस्रपादा सहस्रकरा । क्षीरसागरा शेषशयना ॥२॥
कमलनयना कमलापती । कामिनीमोहना मदनमूर्ती । भवतारका धरित्या क्षिती । वामनमूर्ती त्रिविक्रमा ॥३॥
अगा ये सगुणा निर्गुणा । जगज्जनित्या जगज्जीवना । वसुदेवदेवकीनंदना । बाळरांगणा बाळकृष्णा ॥४॥
तुका आला लोटांगणी । मज ठाव द्यावा जी चरणीं । हे चि करीतसें विनवणी । भवबंधनीं सोडवावें ॥५॥
६४७
आतां येणें बळें पंढरीनाथ । जवळी राहिला तिष्ठत । पाहातां न कळे जयाचा अंत । तो चि हृदयांत घालूं आतां ॥१॥
विसरोनि आपुला देहपणभाव । नामें चि भुलविला पंढरीराव । न विचारी याती कुळ नांव । लागावया पाव संतांचे ॥२॥
बरें वर्म आलें आमुचिया हातां । हिंडावें धुंडावें न लगतां । होय अविनाश सहाकारी दाता । चतुर्भुज संता परि धाकें ॥३॥
होय आवडी सानें थोर । रूप सुंदर मनोहर । भक्तिप्रिय लोभापर । करी आदर याचकपणें ॥४॥
तें वर्म आलें आमुच्या हाता । म्हणोनि शरण निघालों संतां । तुका म्हणे पंढरीनाथा । न सोडी आतां जीवें भावें ॥५॥
६४८
माझा तंव खुंटला उपाव । जेणें तुझे आतुडती पाव । करूं भक्ति तरि नाहीं भाव । नाहीं हातीं जीव कवणेविशीं ॥१॥
धर्म करूं तरि नाहीं चत्ति । दान देऊं तरि नाहीं वत्ति । नेणें पुजों ब्राम्हण अतीत । नाहीं भूतदया पोटा हातीं ॥२॥
नेणें गुरुदास्य संतसेवन । जप तप अनुष्ठान । नव्हे वैराग्य वनसेवन । नव्हे दमन इंद्रियांसी ॥३॥
तीर्थ करूं तरि मन नये सवें । व्रत करूं तरि विधि नेणें स्वभावें । देव जरि आहे म्हणों मजसवें । तरि आपपरावें न वंचे ॥४॥
म्हणोनि जालों शरणागत । तुझा दास मी अंकित । यास कांहीं न लगे संचित । जालों निश्चिंत तुका म्हणे ॥५॥
६४९
तरि म्यां आळवावे कोणा । कोण हे पुरवील वासना । तुजवांचूनि नारायणा । लावी स्तना कृपावंते ॥१॥
आपुला न विचारी सिण । न धरीं अंगसंगें भिन्न । अंगीकारिलें राखें दीन । देई जीवदान आवडीचें ॥ध्रु.॥
माझिये मनासिहे आस । नित्य सेवावा ब्रम्हरस । अखंड चरणींचा वास । पुरवीं आस याचकाची ॥२॥
माझिया संचिताचा ठेवा । तेणें हे वाट दाविली देवा । एवढ्या आदराचा हेवा । मागें सेवादान आवडीनें ॥३॥
आळवीन करुणावचनीं । आणीक गोड न लगे मनीं । निद्राजागृती आणि स्वप्नीं । धरिलें ध्यानीं मनीं रूप ॥४॥
आतां भेट न भेटतां आहे । किंवा नाहीं ऐसें विचारूनि पाहें । लागला झरा अखंड आहे । तुका म्हणे साहे केलें अंतरीं ॥५॥
६५०
हें चि भवरोगाचें औषध । जन्म जरा तुटे व्याध । आणीक कांहीं नव्हे बाध । करील वध षड्वर्गा ॥१॥
सांवळें रूप ल्यावें डोळां । सा चौ अठरांचा गोळा । पदर लागों नेदी खळा । नाममंत्रमाळा विष्णुसहस्र ॥ध्रु.॥
भोजना न द्यावें अन्न । जेणें चुके अनुपान । तरीं च घेतल्याचा गुण । होईल जाण सत्य भाव ॥२॥
नये निघों आपुलिया घरा । बाहेर लागों नये वारा । बहु बोलणें तें सारा । संग दुसरा वर्जावा ॥३॥
पास तें एक द्यावें वरी । नवनीताची होईल परी । होईल गुसळिलें तें निवारी । सार भीतरी नाहीं तया ॥४॥
न्हायें अनुतापीं पांघरें दिशा । स्वेद निघों दे अवघी आशा । होसिल मागें होतासि तैसा । तुका म्हणे दशा भोगीं वैराग्य ॥५॥
६५१
मागुता हा चि जन्म पावसी । भोगिलें सुखदुःख जाणसी। हें तों न घडे रे सायासीं । कां रे अंध होसी जाणोनियां ॥१॥
लक्ष चौर्यांशी न चुके फेरा । गर्भवासीं यातना थोरा । येउनि पडसी संदेहपुरा । वोळसा थोरा मायाजाळीं ॥२॥
पशु काय पापपुण्य जाणती । उत्तम मध्यम भोग भोगिती । कांहीं एक उपजतां मरती । बहिरीं अंध होती पांगुळ मुकीं ॥३॥
नरदेह निधान लागलें हातीं । उत्तम सार उत्तम गती । होइन देव चि म्हणती ते होती । तरि कां चित्ती न धरावें ॥४॥
क्षण एक मन स्थिर करूनी । साव होई डोळे उघडोनी । पाहें वेद बोलिले पुराणीं । तुका विनवणी करीतसे ॥५॥
६५२
दास्य करी दासांचें । उणें न साहे तयांचें । वाढिलें ठायींचें । भानें टाकोनियां धांवे ॥१॥
ऐसा कृपेचा सागर । विटे उभा कटीं कर । सर्वस्वें उदार । भक्तांलागीं प्रगटे ॥ध्रु.॥
हृदयीं श्रीवत्सलांछन । मिरवी भक्तांचें भूषण । नाहीं तयाचा सीण । सुख धरिलें लातेचें ॥२॥
सत्यभामा दान करी । उजुर नाहीं अंगीकारी । सेवकाच्या शिरीं । धरूनि चाले पादुका ॥३॥
राखे दारवंटा बळीचा । रथी जाला अर्जुनाचा । दास सेवकांचा । होय साचा अंकित ॥४॥
भिडा नो बोलवें पुंडलिकाशीं । उभा मर्यादा पाठीशीं । तुका म्हणे ऐसी । कां रे न भजा माउली ॥५॥
६५३
हरि तैसे हरीचे दास । नाहीं तयां भय मोह चिंता आस । होउनि राहाती उदास । बळकट कांस भक्तीची ॥१॥
धरूनि पाय तजिलें जन । न लगे मान मृत्तिकाधन । कंठीं नाम अमृताचें पान । न लगे आन ऐसें जालें ॥ध्रु.॥
वाव तरी उदंड च पोटीं । धीर सिंधु ऐसे जगजेठी । कामक्रोधा न सुटे मिठी । वेठी तरी गिर्हे राबवीती ॥२॥
बळें तरि नांगवती काळा । लीन तरि सकळांच्या तळा । उदार देहासी सकळा । जाणोनि कळा सर्व नेणते ॥३॥
संसार तो तयांचा दास । मोक्ष तें पाहातसे वास । रिद्धीसिद्धी देशटा त्रास । न शिवति यास वैष्णवजन ॥४॥
जन्ममृत्युस्वप्नांसारिखें । आप त्यां न दिसे पारखें । तुका म्हणे अखंडित सुखें । वाणी वदे मुखें प्रेमा अमृताची ॥५॥
६५४
बहुत जाचलों संसारीं । वसें गर्भि मातेच्या उदरीं । लक्ष चौर्यांशी योनिद्वारीं । जालों भिकारी याचक ॥१॥
जिणें पराधीन आणिकां हातीं । दृढ पाशीं बांधलों संचितीं । प्रारब्ध क्रियमाण सांगाती । भोवंडिती सत्ता आपुलिया ॥ध्रु.॥
न भरे पोट नाहीं विसांवा । नाहीं नेम एक ठाव गांवा । नाहीं सत्ता न फिरे ऐसी देवा । लाहे जीवा खापरीं तडफडी ॥२॥
काळ बहुत गेले ऐसिया रीती । आणीक पुढें नेणों किती । खंडणा नाहीं पुनरावृत्ती । मज कल्पांतीं तरी वेगळें ॥३॥
ऐसें दुःख कोण हरील माझें । कोणा भार घालूं आपुलें ओझें । भवसिंधुतारक नाम तुझें । धांवसि काजें आडलिया ॥४॥
आतां धांव घालीं नारायणा । मजकारणें रंका दीना । गुण न विचारीं अवगुणा । तुका करुणा भाकीतसे ॥५॥
६५५
जंव हें सकळ सद्धी आहे । हात चालावया पाये । तंव तूं आपुलें स्वहित पाहें । तीर्थयात्रे जायें चुकों नको ॥१॥
जंव काळ असे दुरी ठेला । तंव तूं हरिगुण गायें आइक वहिला । मनीं भाव धरूनि भला । न वंचें त्याला चुकों नको ॥२॥
जोडोनि धन न घलीं माती । ब्रम्हवृंदें पूजन इति । सत्य आचरण दया भूतीं । करीं सांगाती चुकों नको ॥३॥
दशा यौवन बाणली अंगीं । पांगिला नव्हें विषयसंगीं । काम क्रोध लोभ मोह त्यागीं । राहें संतसंगीं चुकों नको ॥५॥
मग तेथें न चले कांहीं । सत्ता संपदा राहेल ठायींच्या ठायीं । पुढें संचित जाईल ग्वाही । तुका म्हणे ते ही यमआज्ञा ॥५॥
६५६
ऐक पांडुरंगा एक मात । कांहीं बोलणें आहे एकांत । आम्हां जरी तारील संचित । तरी उचित काय तुझें ॥१॥
उसनें फेडितां धर्म तो कोण । काय तया मानवेल जन । काय गा मिरवूनि भूषण । वांयां थोरपण जनांमध्यें ॥ध्रु.॥
अन्न जरी न मिळे तयासी देणें । आगांतुक पात्र उचित दान । उपकार तरी धनमंत्रीपणें । जरी देणेंघेणें नाहीं आशा ॥२॥
शूर तों तयासी बोलिजे जाणा । पाठीशीं घालूनि राखे दीना । पार पुण्य नाहीं त्या भूषणा । ऐक नारायणा वचन हें ॥३॥
आतां पुढें बोलणें तें काई । मज तारिसी तरी च सही । वचन आपुलें सिद्धी नेई । तुका म्हणे तई मज कळसी ॥४॥
६५७
चांगलें नाम गोमटें रूप । निवती डोळे हरती ताप । विठ्ठल विठ्ठल हा जप । प्रगट स्वल्प । अति सार ॥१॥
शस्त्र हे निर्वाणींचा बाण । निकट समय अवसान । कोठें योजेल दश दान । खंडी नारायण दुःख चिंतनें ॥ध्रु.॥
सकळ श्रेष्ठांचें मत । पावे सिद्धी पाववी अनंत । म्हणोनि व्हावें शरणागत । आहे उचित एवढें चि ॥२॥
म्हणोनि रुसलों संसारा । सर्प विखार हा पांढरा । तुजशीं अंतर रे दातारा । या चि दावेदारानिमत्ति ॥३॥
येणें मज भोगविल्या खाणी । नसतां छंद लाविला मनीं । माजलों मी माझे भ्रमणीं । जाली बोडणी विटंबना ॥४॥
पावलों केलियाचा दंड । खाणी भोगिविल्या उदंड । आतां केला पाहिजे खंड । तुका दंडवत घाली देवा ॥५॥
६५८
चांगला तरी पूर्णकाम । गोड तरी याचें चि नाम । दयाळ तरी अवघा धर्म । भला तरी दासा श्रम होऊं नेदी ॥१॥
उदार तरी लक्ष्मीयेसी । जुंझार तरी कळिकाळासी । चतुर तरी गुणांची च रासी । जाणता तयासी तो एक ॥ध्रु.॥
जुनाट तरी बहु काळा । न कळे जयाची लीळा । नेणता गोवळीं गोवळा । लाघवी अवळाभुलवणा ॥२॥
गांढ्या तरी भावाचा अंकित । बराडी तरी उच्छिष्टाची प्रीत । ओंगळ तरी कुब्जेशीं रत । भ्याड अनंत बहु पापा ॥३॥
खेळतो येणें चि खेळावा । नट तो येणें चि आवगावा । लपोनि जीवीं न कळे जीवा । धरितां देवा नातुडेसी ॥४॥
उंच तरी बहुत चि उंच । नीच तरी बहुत चि नीच । तुका म्हणे बोलिलों साच । नाहीं अहाच पूजा केली ॥५॥
६५९
काय आम्ही भक्ति करणें कैसी । काय एक वाहावें तुम्हांसी । अवघा भरोनि उरलासी । वाणीं खाणीं रसीं रूपगंधी ॥१॥
कसें करूं इंद्रियां बंधन । पुण्यपापाचें खंडण । काय व्रत करूं आचरण । काय तुजविण उरलें तें ॥२॥
काय डोळे झांकुनियां पाहूं । मंत्रजप काय ध्याऊं । कवणें ठायीं धरूनि भाव । काय तें वाव तुजविण ॥३॥
काय हिंडों कवण दिशा । कवणे ठायीं पाय ठेवूं कैसा । काय तूं नव्हेसि न कळे तैसा । काय मी कैसा पाहों आतां ॥४॥
तुझिया नामाची सकळ । पूजा अर्चन मंत्र माळ । धूप दीप नैवेद्य फळ तांबूल । घेऊं पुष्पांजुळ तुका म्हणे ॥५॥
६६०
शरीर दुःखाचें कोठार । शरीर रोगाचें भांडार । शरीर दुगपधीची थार । नाहीं अपवित्र शरीरा ऐसें ॥१॥
शरीर उत्तम चांगलें । शरीर सुखाचें घोंसुलें । शरीरें साध्य होय केलें । शरीरें साधलें परब्रम्ह ॥ध्रु.॥
शरीर विटाळाचें अळें । मायामोहपाशजाळें । पतन शरीराच्या मुळें । शरीर काळें व्यापिलें ॥२॥
शरीर सकळ हें शुद्ध । शरीर निधींचा ही निध । शरीरें तुटे भवबंध । वसे मध्यें भोगी देव शरीरा ॥३॥
शरीर अविद्येचा बांधा । शरीर अवगुणाचा रांधा । शरीरीं वसे बहुत बाधा । नाहीं गुण सुदा एक शरीरीं ॥४॥
शरीरा दुःख नेदावा भोग । न द्यावें सुख न करीं त्याग । नव्हे वोखटें ना चांग । तुका म्हणे वेग करीं हरिभजनीं ॥५॥
६६१
इतुलें करीं भलत्या परी । परद्रव्य परनारी । सांडुनि अभिलाष अंतरीं । वर्तें वेव्हारीं सुखरूप ॥१॥
न करीं दंभाचा सायास । शांती राहें बहुवस । जिव्हे सेवीं सुगंधरस । न करीं आळस रामनामीं ॥२॥
जनमित्र होई सकळांचा । अशुभ न बोलावी वाचा । संग न धरावा दुर्जनाचा । करीं संतांचा सायास ॥३॥
करिसी देवाविण आस । अवघी होईल निरास । तृष्णा वाढविसी बहुवस । कधीं सुखास न पवसी ॥४॥
धरूनि विश्वास करीं धीर । करितां देव हा चि निर्धार । तयाचा वाहे योगक्षेमभार । नाहीं अंतर तुका म्हणे ॥५॥
६६२
संसारसिंधु हा दुस्तर । नुलंघवे उलंघितां पार । बहुत वाहाविलें दूर । न लगे चि तीर पैल थडी ॥१॥
किती जन्म जाला फेरा । गणित नाहीं जी दातारा । पडिलों आवर्ति भोंवरा । बहुता थोरा वोळसिया ॥ध्रु.॥
वाढलों परी नेणती बुद्धी । नाहीं परतली धरिली शुद्धी । मग म्यां विचारावें कधीं । ऐसी संधी सांडुनिया ॥२॥
अनेक खाणीं आहार निद्रा । भयमैथुनाचा चि थारा । बाळत्व तारुण्य जरा । प्रधान पुरा भोग तेथें ॥३॥
ऐसीं उलंघूनि आलों स्थळें । बहु भोवंडिलों काळें । आतां हें उगवावें जाळें । उजेडा बळें दिवसाच्या ॥४॥
सांडीन या संसाराची वाट । बहु येणें भोगविले कष्ट । दावी सत्या ऐसें नष्ट । तुका म्हणे भ्रष्ट जालों देवद्रोही ॥५॥
६६३
विठ्ठल भीमातीरवासी । विठ्ठल पंढरीनिवासी । विठ्ठल पुंडलिकापासीं । कृपादानाविसीं उदार ॥१॥
विठ्ठल स्मरणा कोंवळा । विठ्ठल गौरवीं आगळा । आधार ब्रम्हांडा सकळा । विठ्ठल लीळाविग्रही ॥ध्रु.॥
उभा चि परी न मनी सीण । नाहीं उद्धरितां भिन्न । समर्थाचे घरीं एक अन्न । आर्तभूता क्षणोक्षणा सांभाळी ॥२॥
रुचीचे प्रकार। आणिताती आदरें । कोठें ही न पडे अंतर । थोरां थोर धाकुट्या धाकुटा ॥३॥
करितां बळ धरितां नये । झोंबतां डोळे मनें च होय । आपुल्या उद्देशाची सोय । जाणे हृदयनिवासी ॥४॥
पान्हा तरी आल्या अंतर तेथें । तों नाहीं भरिलें रितें । करितों सेवन आइतें । तुका म्हणे चित्ते चित्त मेळवूनी ॥५॥
६६४
ताप हें हरण श्रीमुख । हरी भवरोगा ऐसें दुःख । अवलोकितां उपजे सुख । उभें सन्मुख दृष्टीपुढें ॥१॥
न पुरे डोळियांची धणी । सखोल कृपेची च खाणी । स्तवितां न पुरे वेदवाणी । तो हा समचरणी कृपानिधी ॥ध्रु.॥
रामकृष्णध्यान वामननारसिंहीं । उग्र आणि सौम्य कांहीं च नाहीं । सांपडे भरलीये वाही । भाव शुद्ध पाहीं याचें भातुकें ॥२॥
गुणगंभीर चतुर सुजाण । शूर धीर उदार नारायण । व्यापक तरी त्रिभुवन । मनमोहनलावण्य हें ॥३॥
ठाण हें साजिरें सुंदर । अविनाश अविकार । अनंत आणि अपार । तो हा कटीं कर धरिताहे ॥४॥
जयाची वाणी सुमनमाळा । परमामृतजिव्हाळा । अनंता अंगीं अनंत कळा । तुका जवळा चरण सेवे ॥५॥
कान्होबा नाट अभंग ७
६६५
अगा ये वैकुंटनायका । अगा ये त्रैलोक्यतारका । अगा जनार्दना जगव्यापका । अगा पाळका भक्तांचिया ॥१॥
अगा ये वसुदेवदेवकीनंदना । अगा ये गोपिकारमणा । अगा बळिबंध वामना । अगा निधाना गुणनिधी ॥ध्रु.॥
अगा ये द्रौपदीबांधवा । अगा ये सखया पांडवा । अगा जीवाचिये जीवा । अगा माधवा मधुसूदना ॥२॥
अगा महेश्वरा महाराजा । अगा श्रीहरी गरुडध्वजा । अगा सुंदरा सहस्रभुजा । पार मी तुझा काय वणूप ॥३॥
अगा अंबॠषिपरंपरा । निलारंभ निर्विकारा । अगा गोवर्धन धरणीधरा । अगा माहेरा दीनाचिया ॥४॥
अगा धर्मराया धर्मशीळा । कृपासिंधु कृपाळा । अगा प्रेमाचिया कल्लोळा । सकळकळाप्रवीणा ॥५॥
अगा चतुरा सुजाणा । मधुरागिरा सुलक्षणा । अगा उदारा असुरमर्दना । राखें शरणा तुकयाबंधु ॥६॥
६६६
उभा देखिला भीमातीरीं । कर मिरवले कटावरी । पाउलें तरी सम चि साजिरीं । नाम तरी अनंत अतिगोड ॥१॥
शंखचक्रांकित भूषणें । जडितमेखळा चिद्रत्नें । पितांबर उटी शोभे गोरेपणें । लोपलीं तेणें रवितेजें ॥२॥
श्रवणीं कुंडलें देती ढाळ । दशांगुळीं मुद्रिका माळ । दंतओळी हिरे झळाळ । मुख निर्मळ सुखरासी ॥३॥
कडीं कडदोरा वांकी वेळा । बाहीं बाहुवटे पदक गळां । मृगनाभी रेखिला टिळा । लवती डोळां विद्युल्लता ॥४॥
सुंदरपणाची साम्यता । काय वणूप ते पावे आतां । तुकयाबंधु म्हणे रे अच्युता । धन्य ते मातापिता प्रसवली ॥५॥
६६७
एक मागणें हृषीकेशी । चत्ति द्यावें सांगतों वचनासी । मज अंतर तुझ्या चरणासी । न पडे ऐसी कृपा करीं ॥१॥
नको दुजी बुद्धी आणीक । रिद्धीसिद्धी परलोक । तूं स्वामी मी सेवक । खंडणा नको करूं ऐसी ॥ध्रु.॥
मना येईल तो जन्म देई । भलते कुळीं भलते ठायीं । तें मी सांकडें घालीत नाहीं । हृदयींहुनीं तूं न वजें ॥२॥
इतुलें करीं भलत्या परी । भलत्या भावें तुझें द्वारीं । राहेन दास होऊनि कामारी । वदो वैखरी नित्य नाम ॥३॥
नको विचारूं दुसरें आतां । शरण आलों जी पंढरीनाथा । तुकयाबंधु म्हणे रे अच्युता । आहेसि तूं दाता दानशूर ॥४॥
६६८
कई देखतां होईन डोळीं । सकळां भूतीं मूर्ति सांवळी । जीवा नांव भूमंडळीं । जळीं स्थळीं काष्ठीं पाषाणीं ॥१॥
ऐसा कृपा करील नारायण । जीव जगाचा होईन । प्रेमसागरीं बुडईन । होईल स्नान अनुतापीं ॥ध्रु.॥
ऐसा कई येईन दैवास । दृश्य नासोनि जाईल आस । सदा संतचरणीं देहाचा वास । सेवीन शेष धणीवरी ॥२॥
कई नवसा येतील अंकुर । सुखा नाहींसा होईल पार । अमृत तें पृथ्वीजळ सागर । वाहाती पूर आनंदाचे ॥३॥
प्रसन्न दया क्षमा शांति । कई नवविधा होईल भक्ति । भोगीन वैराग्यसंपत्ति । मनोरथ कळती तई पुरले ॥४॥
तुकयाबंधु म्हणे सांग । नव्हे तुजविण निरसेना पांग । म्हणोनि घातलें साष्टांग । पांडुरंगा वरी चरणा ॥५॥
६६९
तूं बळिया शिरोमणी । आहेसि माजी ये त्रिभुवनीं । रिघालों पाठी तुझी म्हणउनी । आतां करीन मी असेल तें ॥१॥
तूं देवा प्रतापदिनकर । सुरा असुरांचा सुर । महावीरां वीर धनुर्धर । मी तों पामर काय तेथें ॥ध्रु.॥
कृपासिंधु दीनवत्सल । फोडिली देवाची बंदशाळ । संहारूनि राक्षसदळ । शरणागत राजीं स्थापिला ॥२॥
उपकर्म करावा बहुत । तरी तूं जाणसी धर्मनीत । उचित काय तें अनुचित । राखें शरणागत आलों आतां ॥३॥
किती म्यां काय विनवावें । शरण आलों जीवें भावें । तुकयाबंधु म्हणे करावें । क्षेम अवघें येणें काळें ॥४॥
६७०
देवा मी चांडाळ चांडाळ । म्हणतां लागताहे वेळ । नसे पाहातां भूमंडळ । ऐसा अमंगळ खळ दुसरा ॥१॥
जन्मा उपजलियापासुनी । असत्य कर्म तें अझुनी । सत्य आचरण नेणें स्वप्नीं । निखळ खाणी अवगुणांची ॥२॥
भक्ति दया अथवा कथा । कानीं न साहवे वार्ता । अखंड विषयांची वेथा । अधम पुरता अधमाहुनी ॥३॥
काम क्रोध दंभ अहंकार । गर्व ताठा मद मत्सर । यांचें तरी माहेरघर । परउपकार वैरी तैसा ॥४॥
निंदा द्वेष घात विश्वास । करितां नाहीं केला आळस । करूं नये ते केले संतउपहास । अभक्ष तें ही भिक्षलें ॥५॥
पाळिलें नाहीं पितृवचन । सदा परद्वारीं परधनीं ध्यान । बोलों नये घडलें ऐसें अनोविन । दासीगमन आदिकरूनी ॥६॥
कायामनें वाचाइंद्रियांशीं । सकळ पापांची च राशी । तुकयाबंधु म्हणे ऐसियासी । आलों हृषीकेशी तुज शरण ॥७॥
६७१
काय काय करितों या मना । परी नाइके नारायणा । करूं नये त्याची करी विवंचना । पतना नेऊं आदरिलें ॥१॥
भलतिये सवें धांवे सैराट । वाट आडवाट दरे दरकुट । न विचारी कुडें कांहीं कपट । घात बळकट मांडियेला ॥२॥
न पुरती भ्रमणा दाही दिशा । सप्त ही पाताळ आकाशा । घाली उडी बळें चि देखोनि फांसा । केलों या देशा पाहुणा ॥३॥
चेतवूनि इंद्रियें सकळ । आशा तृष्णा कल्पना काम क्रोध काळ । दुराविली शुद्ध बुद्धी केली राळ । ऐसें चांडाळ अनिवार हें ॥४॥
आतां काय ऐसें करावें यासी । बहु जाचिलों केलों कासाविसी । तुकयाबंधु म्हणे हृषीकेशी । धांव मज ऐसी परी जाली ॥५॥
६७२
काय खावें आतां कोणीकडे जावें । गांवांत राहावें कोण्या बळें ॥१॥
कोपला पाटील गांवचे हे लोक । आतां घाली भीक कोण मज ॥ध्रु.॥
आतां येणें चवी सांडिली म्हणती । निवाडा करिती दिवाणांत ॥२॥
भल्या लोकीं यास सांगितली मात । केला माझा घात दुर्बळाचा ॥३॥
तुका म्हणे याचा संग नव्हे भला । शोधीत विठ्ठला जाऊं आतां ॥४॥
६७३
संत मागे पाणी नेदी एक चूळ । दासीस आंघोळ ठेवी पाणी ॥१॥
संतासी देखोनी होय पाठमोरा । दासीचिया पोरा चुंबन देतो ॥ध्रु.॥
संतासी देखोनि करितो ढवाळ्या । भावें धुतो चोळ्या दासीचिया ॥२॥
तुका म्हणे त्याच्या तोंडावरी थुंका । जातो यमलोका भोगावया ॥३॥
६७४
एक प्रेमगुज ऐकें जगजेठी । आठवली गोष्टी सांगतसें ॥१॥
एक मृग दोन्ही पाडसांसहित । आनंदें चरत होती वनी ॥ध्रु.॥
अवचिता तेथें पारधी पावला । घेऊनियां आला श्वानें दोन्ही ॥२॥
एकीकडे त्याणें चिरिल्या वाघुरा । ठेविलें श्वानपुत्रा एकीकडे ॥३॥
एकीकडे तेणें वोणवा लाविला । आपण राहिला एकीकडे ॥४॥
चहूंकडोनियां मृगें वेढियेलीं । स्मरों तें लागलीं नाम तुझें ॥५॥
रामा कृष्णा हरी गोविंदा केशवा । देवाचिया देवा पावें आतां ॥६॥
कोण रक्षी आतां ऐसिये संकटीं । बापा जगजेठी तुजविण ॥७॥
आइकोनि तुम्ही तयांचीं वचनें । कृपाअंतःकरणें कळवळिलां ॥८॥
आज्ञा तये काळीं केली पर्जन्यासी । वेगीं पावकासी विझवावें ॥९॥
ससें एक तेथें उठवुनी पळविलें । तया पाठीं गेली श्वानें दोन्ही ॥१०॥
मृगें चमकोनी सत्वर चाललीं । गोविंदें रिक्षलीं म्हणोनियां ॥११॥
ऐसा तूं कृपाळु दयाळु आहेसी । आपुल्या भक्तांसी जीवलग ॥१२॥
ऐसी तुझी कीर्ती जीवीं आवडती । रखुमाईच्या पती तुका म्हणे ॥१३॥
६७५
आशाबद्ध वक्ता । धाक श्रोतयाच्या चित्ता ॥१॥
वांयां गेलें तें भजन । उभयतां लोभी मन ॥ध्रु.॥
बहिर्मुख एके ठायीं । तैसें जालें तया दोहीं ॥२॥
माप तैसी गोणी । तुका म्हणे रितीं दोन्ही ॥३॥
६७६
विठ्ठला रे तूं उदाराचा राव । विठ्ठला तूं जीव या जगाचा ॥१॥
विठ्ठला रे तूं उदाराची रासी । विठ्ठला तुजपाशीं सकळसिद्धी ॥ध्रु.॥
विठ्ठला रे तुझें नाम बहु गोड । विठ्ठला रे कोड पुरविसी ॥२॥
विठ्ठला रे तुझें श्रीमुख चांगलें । विठ्ठला लागलें ध्यान मनीं ॥३॥
विठ्ठला रे वाचे बोला बहुरस । विठ्ठला रे सास घेतला जीवें ॥४॥
विठ्ठला रे शोक करीतसे तुका । विठ्ठला तूं ये कां झडकरी ॥५॥
६७७
बाहिर पडिलों आपुल्या कर्तव्यें । संसारासि जीवें वेटाळिलों ॥१॥
एकामध्यें एक नाहीं मिळो येत । ताक नवनीत निवडीलें ॥ध्रु.॥
जालीं दोनी नामें एका चि मथनीं । दुसरिया गुणीं वेगळालीं ॥२॥
तुका म्हणे दाखविल्या मुक्ताफळीं । शिंपले चि स्वस्थळीं खुंटलिया ॥३॥
६७८
बरवा बरवा बरवा रे देवा तूं । जीवाहूनी आवडसी जीवा रे देवा तूं ॥१॥
पाहातां वदन संतुष्ट लोचन । जाले आइकतां गुण श्रवण रे देवा ॥ध्रु.॥
अष्टै अंगें तनु त्रिविध ताप गेला सीण । वर्णितां लक्षण रे देवा ॥२॥
मन जालें उन्मन अनुपम ग्रहण । तुकयाबंधु म्हणे महिमा नेणें रे ॥३॥
६७९
सोलीव जें सुख अतिसुखाहुनि । उभें हें अंगणीं वैष्णवांच्या ॥१॥
वृंदावन सडे चौक रंग माळा । नाचे तो सोहोळा देखोनियां ॥ध्रु.॥
भूषणमंडित सदा सर्वकाळ । मुद्रा आणि माळ तुळसी कंठीं ॥२॥
नामओघ मुखीं अमृताचें सार । मस्तक पवित्र सहित रजें ॥३॥
तुका म्हणे मोक्ष भक्तचिया मना । नये हा वासना त्याची करी ॥४॥
६८०
तीर्थेचकेलीं कोटीवरी । नाहीं देखिली पंढरी ॥१॥
जळो त्याचें ज्यालेंपण । न देखे चि समचरण ॥ध्रु.॥
योग याग अनंत केले । नाहीं समचरण देखिले ॥२॥
तुका म्हणे विठ्ठलपायीं । अनंत तीर्थे घडिलीं पाहीं ॥३॥
६८१
कोणतें कारण राहिलें यामुळें । जें म्यां तुज बळें कष्टवावें ॥१॥
नाहीं जात जीव नाहीं होत हानी । सहज तें मनीं आठवलें ॥ध्रु.॥
नाहीं कांहीं चिंता मरतों उपवासी । अथवा त्या म्हैसी गाई व्हाव्या ॥२॥
हें तों तुज कळों येतसे अंतरीं । लाखणीक वरी साच भाव ॥३॥
तुका म्हणे देवा नासिवंतासाठीं । पायांसवें तुटी करिती तुझ्या ॥४॥
६८२
रामा अयोध्येच्या राया । दिनानाथा रे सखया ॥१॥
पाप ताप विघ्न हरीं । दिनानाथा सुख करीं ॥ध्रु.॥
भिलटीचिया रे उच्छिष्टा । स्वीकारिसी रे तूं भ्रष्टा ॥२॥
मी तों सलगीचें मूल । तुका म्हणे तू सखोल ॥३॥
६८३
तुजवरी ज्याचें मन । दरुषण दे त्याचें ॥१॥
कैसा जाती शुद्ध भाव । हात पाव ना वृत्ती ॥ध्रु.॥
अवघियांचा करूनि मेळा । तुज डोळां रोखिलें ॥२॥
तुका म्हणे तुज आड । लपोनि कोड दावीं देवा ॥३॥
६८४
विश्वव्यापी माया । तिणें झाकुळिलें छाया ॥१॥
सत्य गेलें भोळ्यावारी । अविद्येची चाली थोरी ॥ध्रु.॥
आपुलें चि मन । करवी आपणां बंधन ॥२॥
तुका म्हणे देवा । तुम्ही कोडीं हीं उगवा ॥३॥
६८५
पोटीं जन्मती रोग । तरि कां म्हणावे आप्तवर्ग ॥१॥
रानीं वसती औषधी । तरि कां म्हणाव्या निपराधी ॥२॥
तैसें शरीराचें नातें । तुका म्हणे सर्व आप्तें ॥३॥
६८६
नव्हे शब्द एक देशी । सांडी गवशी कोणाला ॥१॥
जाली माझी वैखरी । विश्वंभरी व्यापक ॥ध्रु.॥
मोकलिलें जावें बाणें । भाता जेणे वाइलें ॥२॥
आतां येथें कैचा तुका । बोले सिका स्वामीचा ॥३॥
६८७
गायनाचे रंगीं । शक्ति अद्भुत हे अंगीं ॥१॥
हें तों देणें तुमचें देवा । घ्यावी अखंडित सेवा ॥ध्रु.॥
अंगीं प्रेमाचें भरतें । नाहीं उतार चढतें ॥२॥
तुका म्हणे वाणी । नाम अमृताची खाणी ॥३॥
६८८
माप म्हणे मी मवितें । भरी धणी ठेवी रितें ॥१॥
देवा अभिमान नको । माझेठायीं देऊं सकों ॥ध्रु.॥
देशी चाले सिका । रितें कोण लेखी रंका ॥२॥
हातीं सूत्रदोरी । तुका म्हणे त्याची थोरी ॥३॥
६८९
कोण सांगायास । गेलें होतें देशोदेश ॥१॥
नेलें वार्यां हातीं माप । समर्थ तो माझा बाप ॥ध्रु.॥
कोणाची हे सत्ता । जाली वाचा वदविता ॥२॥
तुका म्हणे या निश्चयें । माझें निरसलें भय ॥३॥
६९०
सकळिकांच्या पायां माझी विनवणी । मस्तक चरणीं ठेवीतसें ॥१॥
अहो श्रोते वक्ते सकळ ही जन । बरें पारखुन बांधा गांठी ॥ध्रु.॥
फोडिलें भांडार धन्याचा हा माल । मी तंव हामाल भारवाही ॥२॥
तुका म्हणे चाली जाली चहूं देशी । उतरला कसीं खरा माल ॥३॥
६९१
कोण त्याचा पार पावला धुंडितां । पुढें विचारितां विश्वंभरा ॥१॥
अणुरेणु सूक्ष्मस्थूळा पार नाहीं । श्रुती नेती त्या ही खुंटलिया ॥ध्रु.॥
फळांत कीटक येवढें आकाश । ऐसीं तरुवरास अनेक किती ॥२॥
दाविलें अनंतें अर्जुनासि पोटीं । आणीक त्या सृष्टी कृष्णलोक ॥३॥
तुका म्हणे लागा संतांचिये कासे । ठाव घेतां कैसे वांचा जीवें ॥४॥
६९२
जें जें कांही करितों देवा । तें तें सेवा समर्पें ॥१॥
भेद नाहीं सर्वात्मना । नारायणा तुज मज ॥ध्रु.॥
आम्ही दुजें नेणों कोणा । हें चि मना मन साक्ष ॥२॥
तुका म्हणे जगन्नाथा । हें अन्यथा नव्हे कीं ॥३॥
६९३
स्तुति करूं तरी नव्हे चि या वेदा । तेथें माझा धंदा कोणीकडे ॥१॥
परी हे वैखरी गोडावली सुखें । रसना रस मुखें इच्छीतसे ॥ध्रु.॥
रूप वर्णावया कोठें पुरे मती । रोमीं होती जाती ब्रम्हांडें हीं ॥२॥
तुका म्हणे तूं ऐसा एक साचा । ऐसी तंव वाचा जाली नाहीं ॥३॥
६९४
तुज वर्णी ऐसा तुज विण नाहीं । दुजा कोणी तीहीं त्रिभुवनीं ॥१॥
सहस्रमुखें शेष सिणला बापुडा । चिरलिया धडा जिव्हा त्याच्या ॥ध्रु.॥
अव्यक्त अलक्षा अपारा अनंता । निर्गुणा सचिद नारायणा ॥२॥
रूप नाम घेसी आपुल्या स्वइच्छा । होसी भाव तैसा त्याकारणें ॥३॥
तुका म्हणे जरी दाविसी आपणा । तरि च नारायणा कळों येसी ॥४॥
६९५
पूर आला आनंदाचा । लाटा उसळती प्रेमाच्या ॥१॥
बांधूं विठ्ठलसांगडी । पोहुनि जाऊं पैल थडी । अवघे जन गडी । घाला उडी भाई नो ॥ध्रु.॥
हें तों नाहीं सर्वकाळ । अमुप अमृतांचें जळ ॥२॥
तुका म्हणे थोरा पुण्यें । ओघ आला पंथें येणें ॥३॥
६९६
आणीक दुसरें मज नाहीं आतां । नेमिलें या चित्तीपासुनियां ॥१॥
पांडुरंग मनीं पांडुरंग ध्यानीं । जाग्रतीं स्वप्नीं पांडुरंग ॥ध्रु.॥
पडिलें वळण इंद्रियां सकळां । भाव तो निराळा नाहीं दुजा ॥२॥
तुका म्हणे नेत्रीं केलें ओळखण । साजिरें तें ध्यान विटेवरी ॥३॥
६९७
मी तों सर्वभावें अनधिकारी । होइल कैसी परी नेणों देवा ॥१॥
पुराणींचे अर्थ आणितां मनास । होय कासावीस जीव माझा ॥ध्रु.॥
इंद्रियांचीं आम्ही पांगिलों अंकितें । त्यांचे रंगीं चत्ति रंगलेंसे ॥२॥
एकाचें ही मज न घडे दमन । अवघीं नेमून कैसीं राखों ॥३॥
तुका म्हणे मज तारीं पंढरीराया । नाहीं तरी वांयां गेलों दास ॥४॥
६९८
लक्षूनियां योगी पाहाती आभास । तें दिसे आम्हांस दृष्टीपुढें ॥१॥
कर दोनी कटी राहिलासे उभा । सांवळी हे प्रभा अंगकांती ॥ध्रु.॥
व्यापूनि वेगळें राहिलेंसे दुरी । सकळां अंतरीं निर्विकार ॥२॥
रूप नाहीं रेखा नाम ही जयासी । आपुला मानसीं शिव ध्याय ॥३॥
अंत नाहीं पार वर्णा नाहीं थार । कुळ याति शिर हस्त पाद ॥४॥
अचेत चेतलें भक्ताचिया सुखें । आपुल्या कौतुकें तुका म्हणे ॥५॥
६९९
कैसें करूं ध्यान कैसा पाहों तुज । वर्म दावीं मज याचकासी ॥१॥
कैसी भक्ति करूं सांग तुझी सेवा । कोण्या भावें देवा आतुडसी ॥ध्रु.॥
कैसी कीर्ती वाणूं कैसा लक्षा आणूं । जाणूं हा कवण कैसा तुज ॥२॥
कैसा गाऊं गीतीं कैसा ध्याऊं चित्ती । कैसी स्थिती मती दावीं मज ॥३॥
तुका म्हणे जैसें दास केलें देवा । तैसें हें अनुभवा आणीं मज ॥४॥
७००
निगमाचें वन । नका शोधूं करूं सीण ॥१॥
या रे गौळियांचे घरीं । बांधलें तें दावें वरी ॥ध्रु.॥
पीडलेती भ्रमें । वाट न कळतां वर्में ॥२॥
तुका म्हणे भार । माथा टाका अहंकार ॥३॥
७०१
मन वोळी मना । बुद्धी बुद्धी क्षण क्षणां ॥१॥
मी च मज राखण जालों । ज्याणें तेथें चि धरिलों ॥ध्रु.॥
जें जें जेथें उठी । तें तें तया हातें कुंटी ॥२॥
भांजिली खांजनी । तुका साक्ष उरला दोन्ही ॥३॥
७०२
ब्रम्ह न लिंपे त्या मेळें । कर्माअकर्मा वेगळें ॥१॥
तो चि एक तया जाणे । पावे अनुभविलें खुणें ॥ध्रु.॥
शोच अशौचाचे संधी । तन आळा तना चि मधीं ॥२॥
पापपुण्यां नाहीं ठाव । तुका म्हणे सहज भाव ॥३॥
७०३
काय दरा करील वन । समाधान नाहीं जंव ॥१॥
तरी काय तेथें असती थोडीं । काय जोडी तयांसी ॥ध्रु.॥
रिगतां धांवा पेंवामध्यें । जोडे सिद्धी ते ठायीं ॥२॥
काय भस्म करील राख । अंतर पाख नाहीं तों ॥३॥
वर्णाआश्रमाचे धर्म । जाती श्रम जालिया ॥४॥
तुका म्हणे सोंग पाश । निरसे आस तें हित ॥५॥
७०४
तें हीं नव्हे जें करितां कांहीं । ध्यातां ध्यायीं तें ही नव्हे ॥१॥
तें ही नव्हे जें जाणवी जना । वाटे मना तें नव्हे ॥ध्रु.॥
त्रास मानिजे कांटाळा । अशुभ वाचाळा तें ही नव्हे ॥२॥
तें ही नव्हे जें भोंवतें भोंवे । नागवें धांवे तें ही नव्हे ॥३॥
तुका म्हणे एक चि आहे । सहजिं पाहें सहज ॥४॥
७०५
बोल बोलतां वाटे सोपें । करणी करितां टीर कांपे ॥१॥
नव्हे वैराग्य सोपारें । मज बोलतां न वटे खरें ॥ध्रु.॥
विष खावें ग्रासोग्रासीं । धन्य तो चि एक सोसी ॥२॥
तुका म्हणे करूनि दावी । त्याचे पाय माझे जीवीं ॥३॥
७०६
होईन भिकारी । पंढरीचा वारकरी ॥१॥
हा चि माझा नेम धर्म । अवघें विठोबाचें नाम ॥ध्रु.॥
हे चि माझी उपासना । लागन संतांच्या चरणा ॥२॥
तुका म्हणे देवा । करीन ते भोळी सेवा ॥३॥
७०७
सांटविला हरी । जींहीं हृदयमंदिरीं ॥१॥
त्यांची सरली वेरझार । जाला सफळ व्यापार ॥ध्रु.॥
हरी आला हाता । मग कैंची भय चिंता । तुका म्हणे हरी । कांहीं उरों नेदी उरी ॥३॥
७०८
मोक्ष तुमचा देवा । तुम्ही दुर्लभ तो ठेवा ॥१॥
मज भक्तीची आवडी । नाहीं अंतरीं ते गोडी ॥ध्रु.॥
आपल्या प्रकारा । करा जतन दातारा ॥२॥
तुका म्हणे भेटी । पुरे एक चि शेवटीं ॥३॥
७०९
नामपाठ मुक्ताफळांच्या ओवणी । हें सुख सगुणीं अभिनव ॥१॥
तरी आम्ही जालों उदास निर्गुणा । भक्तांचिया मना मोक्ष नये ॥ध्रु.॥
द्यावें घ्यावें ऐसें येथें उरे भाव । काय ठाया ठाव पुसोनियां ॥२॥
तुका म्हणे आतां अभयदान करा । म्हणा विश्वंभरा दिलें ऐसें ॥३॥
७१०
भवसिंधूचें काय कोडें । दावी वाट चाले पुढें ॥१॥
तारूं भला पांडुरंग । पाय भिजों नेदी अंग ॥ध्रु.॥
मागें उतरिलें बहुत । पैल तिरीं साधुसंत ॥२॥
तुका म्हणे लाग वेगें । जाऊं तयाचिया मागें ॥३॥
७११
नाहीं साजत हो मोठा । मज अळंकार खोटा ॥१॥
असें तुमचा रजरेण । संतां पायींची वाहाण ॥ध्रु.॥
नाहीं स्वरूपीं ओळखी । भक्तिभाव करीं देखीं ॥२॥
नाहीं शून्याकारीं । क्षर ओळखी अक्षरीं ॥३॥
नाहीं विवेक या ठायीं । आत्मा अनात्मा काई ॥४॥
कांहीं नव्हें तुका । पांयां पडने हें ऐका ॥५॥
७१२
सत्य साच खरें । नाम विठोबाचें बरें ॥१॥
जेणें तुटती बंधनें । उभयलोकीं कीर्ति जेणें ॥ध्रु.॥
भाव ज्याचे गांठी । त्यासी लाभ उठाउठी ॥२॥
तुका म्हणे भोळा । जिंकुं जाणे कळिकाळा ॥३॥
७१३
सत्य तो आवडे । विकल्पानें भाव उडे ॥१॥
आम्ही तुमच्या कृपादानें । जाणों शुद्ध मंद सोनें ॥ध्रु.॥
आला भोग अंगा । न लवूं उसीर त्या त्यागा ॥२॥
तुका म्हणे देवा । अंजन ते तुझी सेवा ॥३॥
७१४
करावें चिंतन । तें चि बरें न भेटून ॥१॥
बरवा अंगीं राहे भाव । तो गे तो चि जाणा देव ॥ध्रु.॥
दर्शणाची उरी । अवस्था चि अंग धरी ॥२॥
तुका म्हणे मन । तेथें सकळ कारण ॥३॥
७१५
जें जें जेथें पावे । तें तें समर्पावें सेवे ॥१॥
सहज पूजा या चि नांवें । गळित अभिमानें व्हावें ॥ध्रु.॥
अवघें भोगितां गोसावी । आदीं आवसानीं जीवी ॥२॥
तुका म्हणे सिण । न धरितां नव्हे भिन्न ॥३॥
७१६
नसे तरी मनो नसो । परी वाचे तरी वसो ॥१॥
देह पडो या चिंतनें । विठ्ठलनामसंकीर्तनें ॥ध्रु.॥
दंभस्थिती भलत्या भावें । मज हरिजन म्हणावें ॥२॥
तुका म्हणे काळें तरी । मज सांभाळील हरी ॥३॥
७१७
नये जरी कांहीं । तरी भलतें चि वाहीं ॥१॥
म्हणविल्या ढास । कोण न धरी वेठीस ॥ध्रु.॥
समर्थाच्या नांवें । भलतैसें विकावें ॥२॥
तुका म्हणे सत्ता । वरी असते बहुतां ॥३॥
७१८
न संडवे अन्न । मज न सेववे वन ॥१॥
म्हणउनी नारायणा । कींव भाकितों करुणा ॥ध्रु.॥
नाहीं अधिकार । कांहीं घोकाया अक्षर ॥२॥
तुका म्हणे थोडें । आयुष्य अवघें चि कोडें ॥३॥
७१९
एकांचीं उत्तरें । गोड अमृत मधुरें ॥१॥
ऐशा देवाच्या विभुती । भिन्न प्रारब्धाची गती ॥ध्रु.॥
एकांचीं वचनें । कडु अत्यंत तीक्षणें ॥२॥
प्रकाराचें तीन । तुका म्हणे केलें जन ॥३॥
७२०
वचनें ही नाड । न बोले तें मुकें खोड ॥१॥
दोहीं वेगळें तें हित । बोली अबोलणी नीत ॥ध्रु.॥
अंधार प्रकाशी । जाय दिवस पावे निशी ॥२॥
बीज पृथिवीच्या पोटीं । तुका म्हणे दावी दृष्टी ॥३॥
७२१
विचारा वांचून । न पवीजे समाधान ॥१॥
देह त्रिगुणांचा बांधा । माजी नाहीं गुण सुदा ॥ध्रु.॥
देवाचिये चाडे । देवा द्यावें जें जें घडे ॥२॥
तुका म्हणे होतें । बहु गोमटें उचितें ॥३॥
७२२
तुटे भवरोग । संचितक्रियमाणभोग ॥१॥
ऐसें विठोबाचें नाम । उच्चारितां खंडे जन्म ॥ध्रु.॥
वसों न सके पाप । पळे त्रिविध तो ताप ॥२॥
तुका म्हणे माया । होय दासी लागे पायां ॥३॥
७२३
मुसावलें अंग । रंगीं मेळविला रंग ॥१॥
एकीं एक दृढ जालें । मुळा आपुलिया आलें ॥ध्रु.॥
सागरीं थेंबुडा । पडिल्या निवडे कोण्या वाटा ॥२॥
तुका म्हणे नवें । नव्हे जाणावें हें देवें ॥३॥
७२४
अनुतापें दोष । जाय न लगतां निमिष ॥१॥
परि तो राहे विसावला । आदीं अवसानीं भला ॥ध्रु.॥
हें चि प्रायिश्चत । अनुतापीं न्हाय चित्त ॥२॥
तुका म्हणे पापा । शिवों नये अनुतापा ॥३॥
७२५
चहूं आश्रमांचे धर्म । न राखतां जोडे कर्म ॥१॥
तैसी नव्हे भोळी सेवा । एक भाव चि कारण देवा ॥ध्रु.॥
तपें इंद्रियां आघात । क्षणें एका वाताहात ॥२॥
मंत्र चळे थोडा । तरि धड चि होय वेडा ॥३॥
व्रतें करितां सांग । तरी एक चुकतां भंग ॥४॥
धर्म सत्व चि कारण । नाहीं तरी केला सिण ॥५॥
भूतदयेसि आघात । उंचनिच वाताहात ॥६॥
तुका म्हणे दुजें । विधिनिषेधाचें ओझें ॥७॥
७२६
सोडिला संसार । माया तयावरि फार ॥१॥
धांवत चाले मागें मागें । सुखदुःख साहे अंगे ॥ध्रु.॥
यानें घ्यावें नाम । तीसीकरणें त्याचें काम ॥२॥
तुका म्हणे भोळी । विठ्ठलकृपेची कोंवळी ॥३॥
७२७
बैसों खेळूं जेवूं । तेथें नाम तुझें गाऊं ॥१॥
रामकृष्णनाममाळा । घालूं ओवुनियां गळा ॥ध्रु.॥
विश्वास हा धरूं । नाम बळकट करूं ॥२॥
तुका म्हणे आतां । आम्हां जीवन शरणागतां ॥३॥
७२८
पाटीं पोटीं देव । कैचा हरिदासां भेव ॥१॥
करा आनंदें कीर्तन । नका आशंकितमन ॥ध्रु.॥
एथें कोठें काळ । करील देवापाशीं बळ ॥२॥
तुका म्हणे धनी । सपुरता काय वाणी ॥३॥
७२९
मनोमय पूजा । हे चि पढीयें केशीराजा ॥१॥
घेतो कल्पनेचा भोग । न मानेती बाह्य रंग ॥ध्रु.॥
अंतरींचें जाणे । आदिवर्तमान खुणे ॥२॥
तुका म्हणे कुडें । कोठें सरे त्याच्या पुढें ॥३॥
७३०
जाणे भक्तीचा जिव्हाळा । तो चि देवीचा पुतळा ॥१॥
आणीक नये माझ्या मना । हो का पंडित शाहाणा ॥ध्रु.॥
नामरूपीं जडलें चत्ति । त्याचा दास मी अंकित ॥२॥
तुका म्हणे नवविध । भक्ति जाणे तो चि शुद्ध ॥३॥
७३१
याजसाठीं वनांतरा । जातों सांडुनियां घरा ॥१॥
माझें दिठावेल प्रेम । बुद्धी होईल निष्काम ॥ध्रु.॥
अद्वैताची वाणी । नाहीं ऐकत मी कानीं ॥२॥
तुका म्हणे अहंब्रम्ह । आड येऊं नेदीं भ्रम ॥३॥
७३२
बुडतां आवरीं । मज भवाचे सागरीं ॥१॥
नको मानूं भार । पाहों दोषांचे डोंगर ॥ध्रु.॥
आहे तें सांभाळीं । तुझी कैसी ब्रीदावळी ॥२॥
तुका म्हणे दोषी । मी तों पातकांची राशी ॥३॥
७३३
अक्षई तें झालें । आतां न मोडे रचिलें ॥१॥
पाया पडिला खोले ठायीं । तेथें पुढें चाली नाहीं ॥ध्रु.॥
होतें विखुरलें । ताळा जमे झडती आलें ॥२॥
तुका म्हणे बोली । पुढें कुंटित चि जाली ॥३॥
७३४
तुझे थोर थोर । भक्त करिती विचार ॥१॥
जपतपादि साधनें । मज चिंतवेना मनें ॥ध्रु.॥
करुणावचनें । म्यां भाकावीं तुम्हां दीनें ॥२॥
तुका म्हणे घेई । माझें थोडें फार ठायीं ॥३॥
७३५
लावुनि काहाळा । सुखें करितों सोहोळा ॥१॥
सादवीत गेलों जना । भय नाहीं सत्य जाणां ॥ध्रु.॥
गात नाचत विनोदें । टाळघागर्यांच्या छंदें ॥२॥
तुका म्हणे भेव । नाहीं पुढें येतो देव ॥३॥
७३६
मुक्त कासया म्हणावें । बंधन तें नाहीं ठावें ॥१॥
सुखें करितों कीर्तन । भय विसरलें मन ॥ध्रु.॥
देखिजेना नास । घालूं कोणावरी कास ॥२॥
तुका म्हणे साहे । देव आहे तैसा आहे ॥३॥
७३७
ओनाम्याच्या काळें । खडें मांडविलें बाळें ॥१॥
तें चि पुढें पुढें काई । मग लागलिया सोई ॥ध्रु.॥
रज्जु सर्प होता । तोंवरी चि न कळतां ॥२॥
तुका म्हणे साचें । भय नाहीं बागुलाचें ॥३॥
७३८
आतां पुढें धरीं । माझे आठव वैखरी ॥१॥
नको बडबडूं भांडे । कांहीं वाउगें तें रांडें ॥ध्रु.॥
विठ्ठल विठ्ठल । ऐसे सांडुनियां बोल ॥२॥
तुका म्हणे आण । तुज स्वामीची हे जाण ॥३॥
७३९
काय नव्हे करितां तुज । आतां राखें माझी लाज ॥१॥
मी तों अपराधाची राशी । शिखा अंगुष्ट तोंपाशीं ॥ध्रु.॥
त्राहें त्राहें त्राहें । मज कृपादृष्टी पाहें ॥२॥
तुका म्हणे देवा । सत्या घ्यावी आतां सेवा ॥३॥
७४०
वंदीन मी भूतें । आतां अवघीं चि समस्तें ॥१॥
तुमची करीन भावना । पदोपदीं नारायणा ॥ध्रु.॥
गाळुनियां भेद । प्रमाण तो ऐसा वेद ॥२॥
तुका म्हणे मग । नव्हे दुजयाचा संग ॥३॥
७४१
पूजा पुज्यमान । कथे उभे हरिजन ॥१॥
ज्याची कीर्ती वाखाणिती । तेथें ओतली ते मुर्ती ॥ध्रु.॥
देहाचा विसर । केला आनंदें संचार ॥२॥
गेला अभिमान । लाज बोळविला मान ॥३॥
शोक मोह चिंता । याची नेणती ते वार्ता ॥४॥
तुका म्हणे सखे । विठोबा च ते सारिखे ॥५॥
७४२
भाव तैसें फळ । न चले देवापाशीं बळ ॥१॥
धांवे जातीपाशीं जाती । खुण येरयेरां चित्तीं ॥ध्रु.॥
हिरा हिरकणी । काढी आंतुनि आहिरणी ॥२॥
तुका म्हणे केलें । मन शुद्ध हें चांगलें ॥३॥
७४३
वरि बोला रस । कथी ज्ञान माजी फोस ॥१॥
ऐसे लटिके जे ठक । तयां येहे ना पर लोक ॥ध्रु.॥
परिस एक सांगे । अंगा धुळी हे न लगे ॥२॥
तुका म्हणे हाडें । कुतर्यां लाविलें झगडें ॥३॥
७४४
हे चि तुझी पूजा । आतां करीन केशीराजा ॥१॥
अवघीं तुझींच हें पदें । नमस्कारीन अभेदें ॥ध्रु.॥
न वर्जितदिशा । जाय तेथें चि सरिसा ॥२॥
नव्हे एकदेशी । तुका म्हणे गुणदोषीं ॥३॥
७४५
आपलें तों कांहीं । येथें सांगिजेसें नाहीं ॥१॥
परि हे वाणी वायचळ । छंद करविते बरळ ॥ध्रु.॥
पंचभूतांचा हा मेळा । देह सत्यत्वें निराळा ॥२॥
तुका म्हणे भुली । इच्या उफराट्या चाली ॥३॥
७४६
विठ्ठल नावाडा फुकाचा । आळविल्या साटीं वाचा ॥१॥
कटीं कर जैसे तैसे । उभा राहिला न बैसे ॥ध्रु.॥
न पाहे सिदोरी । जाती कुळ न विचारी ॥२॥
तुका म्हणे भेटी । हाका देतां उठाउठीं ॥३॥
७४७
कृपावंत किती । दीनें बहु आवडती ॥१॥
त्यांचा भार वाहे माथां । करी योगक्षेमचिंता ॥ध्रु.॥
भुलें नेदी वाट । करीं धरूनि दावी नीट ॥२॥
तुका म्हणे जीवें । अनुसरतां एका भावें ॥३॥
७४८
नेणती वेद श्रुति कोणी । आम्हां भाविकां वांचुनी ॥१॥
रूप आवडे आम्हांशी । तैसी जोडी हृषीकेशी ॥ध्रु.॥
आम्हीं भावें बळिवंत । तुज घालूं हृदयांत ॥२॥
तुका म्हणे तुज धाक । देतां पावसील हाक ॥३॥
७४९
मन गुंतलें लुलयां । जाय धांवोनि त्या ठाया ॥१॥
मागें परती तो बळी । शूर एक भूमंडळीं ॥ध्रु.॥
येऊनियां घाली घाला । नेणों काय होई तुला ॥२॥
तुका म्हणें येणें । बहु नाडिले शाहाणे ॥३॥
७५०
घेई माझे वाचे । गोड नाम विठोबाचें ॥१॥
तुम्ही घ्या रे डोळे सुख । पाहा विठोबाचें मुख ॥ध्रु.॥
तुम्ही ऐका रे कान । माझ्या विठोबाचे गुण ॥२॥
मना तेथें धांव घेई । राहें विठोबाचे पायीं ॥३॥
तुका म्हणे जीवा । नको सोडूं या केशवा ॥४॥
७५१
धणी न पुरे गुण गातां । रूप दृष्टी न्याहाळितां ॥१॥
बरवा बरवा पांडुरंग । कांति सांवळी सुरंग ॥ध्रु.॥
सर्वमंगळाचें सार । मुख सिद्धीचें भांडार ॥२॥
तुका म्हणे सुखा । अंतपार नाहीं लेखा ॥३॥
७५२
जरी मी नव्हतों पतित । तरि तूं पावन कैंचा येथ ॥१॥
म्हणोनि माझें नाम आधीं । मग तूं पावन कृपानिधी ॥ध्रु.॥
लोहो महिमान परिसा । नाहीं तरीं दगड जैसा ॥२॥
तुका म्हणे याचकभावें । कल्पतरु मान पावे ॥३॥
७५३
एक भाव चित्तीं । तरीं न लगे कांहीं युक्ती ॥१॥
कळों आलें जीवें । मज माझियाचि भावें ॥ध्रु.॥
आठव चि पुरे । सुख अवघें मोहो रे ॥२॥
तुका म्हणे मन । पूजा इच्छी नारायण ॥३॥
७५४
मज संतांचा आधार । तूं एकलें निर्विकार ॥१॥
पाहा विचारूनि देवा । नको आम्हांसवें दावा ॥ध्रु.॥
तुज बोल न बोलवे । आम्हां भांडायाची सवे ॥२॥
तुका म्हणे तरी । ऐक्यभाव उरे उरी ॥३॥
७५५
तुज मागणें तें देवा । आम्हां तुझी चरणसेवा ॥१॥
आन नेघों देसी तरी । रिद्धी सिद्धी मुक्ति चारी ॥ध्रु.॥
संतसंगति सर्वकाळ । थोर प्रेमाचा सुकाळ ॥२॥
तुका म्हणे नाम । तेणें पुरे माझें काम ॥३॥
७५६
तुझा शरणागत । जन्मोजन्मींचा अंकित ॥१॥
आणीक नेणें कांहीं हेवा । तुजवांचूनि केशवा ॥ध्रु.॥
हें चि माझें गाणें । तुझें नामसंकीर्तन ॥२॥
तुझ्या नामाचीं भूषणें । तुका म्हणे ल्यालों लेणें ॥३॥
७५७
उतरलों पार । सत्य झाला हा निर्धार ॥१॥
तुझें नाम धरिलें कंठीं । केली संसारासी तुटी ॥ध्रु.॥
आतां नव्हे बाधा । कोणेविशीं कांहीं कदा ॥२॥
तुका म्हणे कांहीं । आतां उरलें ऐसें नाहीं ॥३॥
७५८
क्रियामतिहीन । एक मी गा तुझें दीन ॥१॥
देवा करावा सांभाळ । वारीं माझी तळमळ ॥ध्रु.॥
नको माझे ठायीं । गुणदोष घालूं कांहीं ॥२॥
अपराधाच्या कोटी । तुका म्हणे घालीं पोटीं ॥३॥
७५९
नाहीं निर्मळ जीवन । काय करील साबण ॥१॥
तैसी चत्तिशुद्धी नाहीं । तेथें बोध करील काई ॥ध्रु.॥
वृक्ष न धरी पुष्पफळ । काय करील वसंतकाळ ॥२॥
वांजे न होती लेकरें । काय करावें भ्रतारें ॥३॥
नपुंसका पुरुषासी । काय करील बाइल त्यासी ॥४॥
प्राण गेलिया शरीर । काय करील वेव्हार ॥५॥
तुका म्हणे जीवनेंविण । पीक नव्हे नव्हे जाण ॥६॥
७६०
नवां नवसांचीं । जालों तुम्हासी वाणीचीं ॥१॥
कोण तुझें नाम घेतें । देवा पिंडदान देतें ॥ध्रु.॥
कोण होतें मागें पुढें । दुजें बोलाया रोकडें ॥२॥
तुका म्हणे पांडुरंगा । कोणा घेतासि वो संगा ॥३॥
७६१
एका बीजा केला नास । मग भोगेल कणीस ॥१॥
कळे सकळां हा भाव । लाहानथोरांवरी जीव ॥ध्रु.॥
लाभ नाहीं फुकासाठीं । केल्यावीण जीवासाठीं ॥२॥
तुका म्हणे रणीं । जीव देतां लाभ दुणी ॥३॥
७६२
आयुष्य गेलें वांयांविण । थोर झाली नागवण ॥१॥
आतां धांवें धांवें तरी । काय पाहातोसि हरी ॥ध्रु.॥
माझे तुझे या चि गती । दिवस गेले तोंडीं माती ॥२॥
मन वाव घेऊं नेदी । बुडवूं पाहे भवनदी ॥३॥
पडिला विषयाचा घाला । तेणें नागविलें मला ॥४॥
शरण आलों आतां धांवें । तुका म्हणे मज पावें ॥५॥
७६३
सोसोनि विपत्ती । जोडी दिली तुझे हातीं ॥१॥
त्याचा हा चि उपकार । अंतीं आम्हाशीं वेव्हार ॥ध्रु.॥
नामरूपा केला ठाव । तुज कोण म्हणतें देव ॥२॥
तुका म्हणे हरी । तुज ठाव दिला घरीं ॥३॥
७६४
आपुलें मागतां । काय नाहीं आम्हां सत्ता ॥१॥
परि या लौकिकाकारणें । उरीं ठेविली बोलणें ॥ध्रु.॥
ये चि आतां घडी । करूं बैसों ते ची फडी ॥२॥
तुका म्हणे करितों तुला । ठाव नाहींसें विठ्ठला ॥३॥
७६५
असो आतां किती । तुज यावें काकुलती ॥१॥
माझें प्रारब्ध हें गाढें । तूं बापुडें तयापुढें ॥ध्रु.॥
सोडवीन आतां । ब्रीदें तुझीं पंढरीनाथा ॥२॥
तुका म्हणे बळी । तो गांढ्याचे कान पिळी ॥३॥
७६६
काय नव्हे केलें । एका चिंतितां विठ्ठलें ॥१॥
सर्व साधनांचें सार । भवसिंधु उतरी पार ॥ध्रु.॥
योगायागतपें । केलीं तयानें अमुपें ॥२॥
तुका म्हणे जपा । मंत्र तीं अक्षरी सोपा ॥३॥
७६७
हो कां दुराचारी । वाचे नाम जो उच्चारी ॥१॥
त्याचा दास मी अंकित । कायावाचामनेंसहित ॥ध्रु.॥
नसो भाव चित्तीं । हरिचे गुण गातां गीतीं ॥२॥
करी अनाचार । वाचे हरिनामउच्चार ॥३॥
हो कां भलतें कुळ । शुचि अथवा चांडाळ ॥४॥
म्हणवी हरिचा दास । तुका म्हणे धन्य त्यास ॥५॥
७६८
हाकेसरिसी उडी । घालूनियां स्तंभ फोडी ॥१॥
ऐसी कृपावंत कोण । माझे विठाईवांचून ॥ध्रु.॥
करितां आठव । धांवोनियां घाली कव ॥२॥
तुका म्हणे गीती गातां । नामें द्यावी सायुज्यता ॥३॥
७६९
लोह चुंबकाच्या बळें । उभें राहिलें निराळें ॥१॥
तैसा तूं चि आम्हांठायीं । खेळतोसी अंतर्बाहीं ॥ध्रु.॥
भक्ष अग्नीचा तो दोरा । त्यासि वांचवी मोहरा ॥२॥
तुका म्हणे अधीलपणें । नेली लांकडें चंदनें ॥३॥
७७०
डोई वाढवूनि केश । भूतें आणिती अंगास ॥१॥
तरी ते नव्हति संतजन । तेथें नाहीं आत्मखुण ॥ध्रु.॥
मेळवूनि नरनारी । शकुन सांगती नानापरी ॥२॥
तुका म्हणे मैंद । नाहीं त्यापासीं गोविंद ॥३॥
७७१
गाढवाचे घोडे । आम्ही करूं दृष्टीपुढें ॥१॥
चघळी वाहाणा । माघारिया बांडा सुना ॥ध्रु.॥
सोंगसंपादनी । तरि करूं शुद्ध वाणी ॥२॥
तुका म्हणे खळ । करूं समयीं निर्मळ ॥३॥
७७२
बाईल मेली मुक्त जाली । देवें माया सोडविली ॥१॥
विठो तुझें माझें राज्य । नाहीं दुसर्यांचें काज ॥ध्रु.॥
पोर मेलें बरें जालें । देवें मायाविरहित केलें ॥२॥
माता मेली मज देखतां । तुका म्हणे हरली चिंता ॥३॥
७७३
योग तप या चि नांवें । गळित व्हावें अभिमानें ॥१॥
करणें तें हें चि करा । सत्यें बरा व्यापार ॥ध्रु.॥
तरि खंडे येरझार । निघे भार देहाचा ॥२॥
तुका म्हणे मानामान । हें बंधन नसावें ॥३॥
७७४
करी संध्यास्नान । वारी खाउनियां अन्न ॥१॥
तया नाहीं लाभहानी । आदा वेंचाचिये मानीं ॥ध्रु.॥
मजुराचें धन । विळा दोर चि जतन ॥२॥
तुका म्हणे नाहीं । अधीरासी देव कांहीं ॥३॥
७७५
वाखर घेउनि आलें । त्यासी तरवारेणें हालें ॥१॥
नव्हे आपुलें उचित । करुनि टाकावें फजित ॥ध्रु.॥
अंगुळिया मोडी । त्यासी काय सिलें घोडीं ॥२॥
नपुंसकासाठीं । तुका म्हणे न लगे जेठी ॥३॥
७७६
वर्णाश्रम करिसी चोख । तरि तूं पावसी उत्तम लोक ॥१॥
तुजला तें नाहीं ठावें । जेणें अंगें चि ब्रम्ह व्हावें ॥ध्रु.॥
जरि तूं जालासी पंडित । करिसी शब्दाचें पांडित्य ॥२॥
गासी तान मान बंध । हाव भाव गीत छंद ॥३॥
जाणसील तूं स्वतंत्र । आगमोक्त पूजायंत्र ॥४॥
साधनाच्या ओढी । डोळियांच्या मोडामोडी ॥५॥
तुका म्हणे देहीं । संत जाहाले विदेही ॥६॥
७७७
प्रेमसूत्र दोरी । नेतो तिकडे जातों हरी ॥१॥
मनेंसहित वाचा काया । अवघें दिलें पंढरीराया ॥ध्रु.॥
सत्ता सकळ तया हातीं । माझी कींव काकुलती ॥२॥
तुका म्हणे ठेवी तैसें । आम्ही राहों त्याचे इच्छे ॥३॥
७७८
पाववील ठाया । पांडुरंग चिंतिलिया ॥१॥
त्यासी चिंतिलिया मनीं । चित्ता करी गंवसणी ॥ध्रु.॥
पावावया फळ । अंगीं असावें हें बळ ॥२॥
तुका म्हणे तई । सिद्धी वोळगती पायीं ॥३॥
७७९
धन्य भावशीळ । ज्याचें हृदय निर्मळ ॥१॥
पूजी प्रतिमेचे देव । संत म्हणती तेथें भाव ॥ध्रु.॥
विधिनिषेध नेणती । एक निष्ठा धरुनी चित्तीं ॥२॥
तुका म्हणे तैसें देवा । होणें लागे त्यांच्या भावा ॥३॥
७८०
आधीं च आळशी । वरी गुरूचा उपदेशी ॥१॥
मग त्या कैंची आडकाठी । विधिनिषेधाची भेटी ॥ध्रु.॥
नाचरवे धर्म । न करवे विधिकर्म ॥२॥
तुका म्हणे ते गाढव । घेती मनासवें धांव ॥३॥
७८१
नाचे टाळी पिटी । प्रेमें अंग धरणीं लोटी ॥१॥
माझे सखे ते सज्जन । भोळे भाविक हरिजन ॥ध्रु.॥
न धरिती लाज । नाहीं जनासवें काज ॥२॥
तुका म्हणे दाटे । कंठ नेत्रीं जळ लोटे ॥३॥
७८२
टिळा टोपी माळा देवाचें गवाळें । वागवी वोंगळ पोटासाटीं ॥१॥
तुळसी खोवी कानीं दर्भ खोवी शेंडी । लटिकी धरी बोंडी नासिकाची ॥ध्रु.॥
कीर्तनाचे वेळे रडे पडे लोळे । प्रेमेंविण डोळे गळताती ॥२॥
तुका म्हणे ऐसे मावेचे मइंद । त्यांपाशीं गोविंद नाहीं नाहीं ॥३॥
७८३
धन्य देहूं गांव पुण्य भूमि ठाव । तेथें नांदे देव पांडुरंग ॥१॥
धन्य क्षेत्रवासी लोक दइवाचे । उच्चारिती वाचे नामघोष ॥ध्रु.॥
कर कटी उभा विश्वाचा जनिता । वामांगीं ते माता रखुमादेवी ॥२॥
गरुड पारीं उभा जोडुनियां कर । अश्वत्थ समोर उत्तरामुख ॥३॥
दिक्षणे शंकर लिंग हरेश्वर । शोभे गंगातीर इंद्रायणी ॥४॥
लक्ष्मीनारायण बल्लाळाचें वन । तेथें अधिष्ठान सिद्धेश्वर ॥५॥
विघ्नराज द्वारीं बहिरव बाहेरी । हनुमंत शेजारीं सहित दोघे ॥६॥
तेथें दास तुका करितो कीर्तन । हृदयीं चरण विठोबाचे ॥७॥
शाक्तावर - अभंग १३
७८४
टंवकारूनि दृष्टी लावुनियां रंग । दावी झगमग डोळ्यांपुढें ॥१॥
म्हणती शिष्यासी लागली समाधी । लटकी चि उपाधी झकविती ॥ध्रु.॥
दीपाचिया ज्योती कोंडियेलें तेज । उपदेश सांजरात्रीमाजी ॥२॥
रांगोळिया चौक शृंगारुनी वोजा । आवरण पूजा यंत्र करी ॥३॥
पडदा लावोनियां दीप चहूं कोनीं । बैसोनि आसनीं मुद्रा दावी ॥४॥
नैवेद्यासी म्हणे करावें पक्वान्न । पात्रासी दिव्यान्न परवडी ॥५॥
जाला उपदेश कवळ घ्या रे मुखीं । आपोशन शेखीं बुडविलें ॥६॥
पाषांड करोनि मांडिली जीविका । बुडवी भाविकां लोकांप्रती ॥७॥
कायावाचामनें सोडवी संकल्प । गुरु गुरु जप प्रतिपादी ॥८॥
शुद्ध परमार्थ बुडविला तेणें । गुरुत्वभूषणें भोग भोगी ॥९॥
विधीचा ही लोप बुडविला वेद । शास्त्रांचा ही बोध हरविला ॥१०॥
योगाची धारणा नाहीं प्राणायाम । सांडी यम नेम नित्यादिक ॥११॥
वैराग्याचा लोप हरिभजनीं विक्षेप । वाढविलें पाप मतिलंडें ॥१२॥
तुका म्हणे गेलें गुरुत्व गुखाडी । पूर्वजांसी धाडी नर्कवासा ॥१३॥
७८५
शाक्त गधडा जये देशीं । तेथें राशी पापाच्या ॥१॥
सुकृताचा उदो केला । गोंधळ घाला इंद्रियें ॥ध्रु.॥
क्रोधरूपें वसे काम । तीचें नाम जपतसे ॥२॥
मद्यभक्षण मांगिण जाती । विटाळ चित्तीं सांटविला ॥३॥
स्तवुनियां पूजी रांड । न लजे भांड दाढीसी ॥४॥
तुका म्हणे भगवती । नेइल अंतीं आपणापें ॥५॥
७८६
राजा प्रजा द्वाड देश । शाक्त वास करिती तो ॥१॥
अधर्माचें उबड पीक । धर्म रंक त्या गांवीं ॥ध्रु.॥
न पिके भूमि कांपे भारें । मेघ वारें पीतील ॥२॥
तुका म्हणे अवघीं दुःखें । येती सुखें वस्तीसी ॥३॥
७८७
ऐसें कलियुगाच्या मुळें । जालें धर्माचें वाटोळें ॥१॥
सांडुनियां रामराम । ब्राम्हण म्हणती दोमदोष ॥ध्रु.॥
शिवों नये तीं निळी । वस्त्रें पांघरती काळीं ॥२॥
तुका म्हणे वृत्ति । सांडुनि गदा मागत जाती ॥३॥
७८८
अवघ्या पापें घडला एक । उपासक शक्तीचा ॥१॥
त्याचा विटाळ नको अंगा । पांडुरंगा माझिया ॥ध्रु.॥
काम क्रोध मद्य अंगीं । रंगला रंगीं अवगुणी ॥२॥
करितां पाप न धरी शंका । म्हणे तुका कोणी ही ॥३॥
७८९
वारितां बळें धरितां हातीं । जुलुमें जाती नरकामधीं ॥१॥
रंडीदासाप्रति कांहीं । उपदेश तो ही चालेना ॥ध्रु.॥
जन्म केला वाताहात । थोर घात येठायीं ॥२॥
तुका म्हणे पंढरीनाथा । तुझी कथा दूषीती ॥३॥
७९०
शाक्तांची शूकरी माय । विष्ठा खाय बिदीची ॥१॥
तिची त्या पडली सवे । मागें धांवें म्हणोनि ॥ध्रु.॥
शाक्तांची गाढवी माय । भुंकत जाय वेसदारा ॥२॥
तुका म्हणे शिंदळीचे । बोलतां वाचे निंद्य ते ॥३॥
७९१
हरिहर सांडूनि देव । धरिती भाव क्षुल्लकीं ॥१॥
ऐका त्यांची विटंबणा । देवपणा भक्तांची ॥ध्रु.॥
अंगीं कवडे घाली गळां । परडी कळाहीन हातीं ॥२॥
गळां गांठा हिंडें दारीं । मनुष्य परी कुतरीं तीं ॥३॥
माथां सेंदुर दांत खाती । जेंगट हातीं सटवीचें ॥४॥
पूजिती विकट दौंद । पशु सोंड गजाची ॥५॥
ऐशा छंदें चुकलीं वाटा । भाव खोटा भजन ॥६॥
तुका म्हणे विष्णुशिवा । वांचुनि देवा भजती ती ॥७॥
७९२
कांद्यासाठी जालें ज्ञान । तेणें जन नाडिलें ॥१॥
ऐकाकाम क्रोध बुचबुची । भुंके पुची व्यालीची ॥ध्रु.॥
पूजेलागीं द्रव्य मागे । काय सांगे शिष्यातें ॥२॥
तुका म्हणे कैंचें ब्रम्ह । अवघा भ्रम विषयांचा ॥३॥
७९३
सांडुनियां पंढरीराव । कवणातें म्हणों देव ॥१॥
बहु लाज वाटे चित्ता । आणिकांतें देव म्हणतां ॥ध्रु.॥
सांडुनियां हिरा । कोणें वेचाव्या त्या गारा ॥२॥
तुका म्हणे हरिहर । ऐसी सांडुनियां धुर ॥३॥
७९४
बहुतें गेलीं वांयां । न भजतां पंढरीराया ॥१॥
करिती कामिकांची सेवा । लागोन मागोन खात्या देवा ॥ध्रु.॥
अवघियांचा धनी । त्यासी गेलीं विसरोनि ॥२॥
तुका म्हणे अंतीं । पडती यमाचिया हातीं ॥३॥
७९५
असो आतां ऐसा धंदा । तुज गोविंदा आठवूं ॥१॥
रक्षिता तूं होसी जरी । तरि काय येरीं करावें ॥ध्रु.॥
काया वाचा मन पायीं । राहे ठायीं करूं तें ॥२॥
तुका म्हणे गाइन गीतीं । रूप चित्तीं धरूनियां ॥३॥
७९६
नाहीं आम्ही विष्णुदास । करीत आस कोणांची ॥१॥
कां हे नष्ट करिती निंदा । नेणों सदा आमुची ॥ध्रु.॥
असों भलते ठायीं मनें । समाधानें आपुलिया ॥२॥
तुका म्हणे करूं देवा । तुझी सेवा धंदा तो ॥३॥
॥१३॥
७९७
पाखांड्यांनीं पाठी पुरविला दुमाला । तेथें मी विठ्ठला काय बोलों ॥१॥
कांद्याचा खाणार चोजवी कस्तुरी । आपुलें भिकारी अर्थ नेणे ॥ध्रु.॥
न कळे तें मज पुसती छळूनी । लागतां चरणीं न सोडिती ॥२॥
तुझ्या पांयांविण दुजें नेणें कांहीं । तूं चि सर्वांठायीं एक मज ॥३॥
तुका म्हणे खीळ पडो त्यांच्या तोंडा । किती बोलों भांडां वादकांशीं ॥४॥
७९८
कलियुगीं कवित्व करिती पाषांड । कुशळ हे भांड बहु जाले ॥१॥
द्रव्य दारा चित्तीं प्रजांची आवडी । मुखें बडबडी कोरडा चि ॥ध्रु.॥
डंव करी सोंग मानावया जग । मुखें बोले त्याग मनीं नाहीं ॥२॥
वेदाज्ञे करोनि न करिती स्वहित । नव्हती अलिप्त देहाहुनी ॥३॥
तुका म्हणे दंड साहील यमाचे । न करी जो वाचे बोले तैसें ॥४॥
७९९
विषयाचें सुख एथें वाटे गोड । पुढें अवघड यमदंड ॥१॥
मारिती तोडिती झोडिती निष्ठ । यमाचे किंकर बहुसाल ॥ध्रु.॥
असिपत्रीं तरुवरखैराचे विंगळ । निघतील ज्वाळ तेलपाकीं ॥२॥
तप्तभूमीवरि लोळविती पाहीं । अग्निस्तंभ बाहीं कवळविती ॥३॥
म्हणऊनि तुका येतो काकुलती । पुरे आतां योनी गर्भवास ॥४॥
८००
अल्प माझी मती । म्हणोनि येतों काकुलती ॥१॥
आतां दाखवा दाखवा । मज पाउलें केशवा ॥ध्रु.॥
धीर माझ्या मना । नाहीं नाहीं नारायणा ॥२॥
तुका म्हणे दया । मज करा अभागिया ॥३॥
८०१
वाटुली पाहातां सिणले डोळुले । दाविसी पाउलें कइं वो डोळां ॥१॥
तूं माय माउली कृपेची साउली । विठ्ठले पाहिली वास तुझी ॥२॥
तुका म्हणे माझ्या असांवल्या बाह्या । तुज क्षेम द्याया पांडुरंगा ॥३॥
८०२
देह हा सादर पाहावा निश्चित । सर्व सुख एथें नाम आहे ॥१॥
ब्रम्ह जें देखणें द्वैत जेव्हां गेलें । शरीर तें जालें ब्रम्हरूप ॥ध्रु.॥
यजन याजन तप व्रतें करिती । विकल्पें नागवती शुद्ध पुण्या ॥२॥
तुका म्हणे सर्व सुख एथें आहे । भ्रांति दूर पाहें टाकुनियां ॥३॥
॥१३॥
८०३
तुझे वणूप गुण ऐसी नाहीं मती । राहिल्या त्या श्रुती मौन्यपणें ॥१॥
मौन्यपणें वाचा थोंटावल्या चारी । ऐसें तुझें हरी रूप आहे ॥ध्रु.॥
रूप तुझें ऐसें डोळां न देखवे । जेथें हें झकवे ब्रम्हादिक ॥२॥
ब्रम्हादिक देवा कर्माची कचाटी । म्हणोनि आटाटी फार त्यांसी ॥३॥
तुका म्हणे तुझें गुण नाम रूप । आहेसी अमुप वाणूं काई ॥४॥
८०४
मनवाचातीत तुझें हें स्वरूप । म्हणोनियां माप भक्ति केलें ॥१॥
भक्तीचिया मापें मोजितों अनंता । इतरानें तत्वता न मोजवे ॥ध्रु.॥
योग याग तपें देहाचिया योगें । ज्ञानाचिया लागें न सांपडेसी ॥२॥
तुका म्हणे आम्ही भोळ्या भावें सेवा । घ्यावी जी केशवा करितों ऐसी ॥३॥
८०५
देवा ऐसा शिष्य देई । ब्रम्हज्ञानी निपुण पाहीं ॥१॥
जो कां भावाचा आगळा । भक्तिप्रेमाचा पुतळा ॥ध्रु.॥
ऐशा युक्ति ज्याला बाणे । तेथें वैराग्याचें ठाणें ॥२॥
ऐसा जाला हो शरीरीं । तुका लिंबलोण करी ॥३॥
८०६
जंव नाहीं देखिली पंढरी । तोंवरी वर्णिसी थोर वैकुंठींची ॥१॥
मोक्षसिद्धी तेथें हिंडे दारोदारीं । होऊनि कामारी दीनरूप ॥ध्रु.॥
वृंदावन सडे चौक रंग माळा । अभिन्नव सोहोळा घरोघरीं ॥२॥
नामघोष कथापुराणकीर्तनीं । ओविया कांडणीं पांडुरंग ॥३॥
सर्व सुख तेथें असे सर्वकाळ । ब्रम्ह तें केवळ नांदतसे ॥४॥
तुका म्हणे जें न साधे सायासें । तें हें प्रत्यक्ष दिसे विटेवरि ॥५॥
८०७
दुःख वाटे ऐसी ऐकोनियें गोष्टी । जेणें घडे तुटी तुझ्या पायीं ॥१॥
येतो कळवळा देखोनियां घात । करितों फजित नाइकती ॥ध्रु.॥
काय करूं देवा ऐसी नाहीं शक्ति । दंडुनि पुढती वाटे लावूं ॥२॥
तुका म्हणे मज दावूं नको ऐसे । दृष्टीपुढें पिसे पांडुरंगा ॥३॥
८०८
शूकरासी विष्ठा माने सावकास । मिष्टान्नाची त्यास काय गोडी ॥१॥
तेवीं अभक्तांसी आवडे पाखांड । न लगे त्यां गोड परमार्थ ॥ध्रु.॥
श्वानासी भोजन दिलें पंचामृत । तरी त्याचें चित्त हाडावरि ॥२॥
तुका म्हणे सर्पा पाजिलिया क्षीर । वमितां विखार विष जालें ॥३॥
८०९
रासभ धुतला महा तीर्थांमाजी । नव्हे जैसा तेजी शामकर्ण ॥१॥
तेवीं खळा काय केला उपदेश । नव्हे चि मानस शुद्ध त्याचें ॥ध्रु.॥
सर्पासी पाजिलें शर्करापीयूष । अंतरींचें विष जाऊं नेणे ॥२॥
तुका म्हणे श्वाना क्षिरीचें भोजन । सवें चि वमन जेवी तया ॥३॥
८१०
जेवीं नवज्वरें तापलें शरीर । लागे तया क्षीर विषातुल्य ॥१॥
तेवीं परमार्थ जीहीं दुराविला । तयालागीं झाला सन्निपात ॥ध्रु.॥
कामिनी जयाच्या जाहाली नेत्रासी । देखी तो चंद्रासी पीतवर्ण ॥२॥
तुका म्हणे मद्यपानाची आवडी । न रुचे त्या गोडी नवनीताची ॥३॥
८११
आतां असों मना अभक्तांची कथा । न होई दुश्चिता हरिनामीं ॥१॥
नये त्याची कदा गोष्टी करूं मात । जिव्हे प्रायश्चित्त त्याच्या नांवें ॥ध्रु.॥
प्रभातें न घ्यावें नांव माकडाचें । तैसें अभक्ताचें सर्वकाळ ॥२॥
तुका म्हणे आतां आठवूं मंगळ । जेणें सर्व काळ सुखरूप ॥३॥
८१२
नाम आठवितां सद्गदित कंठीं । प्रेम वाढे पोटीं ऐसें करीं ॥१॥
रोमांच जीवन आनंदाश्रु नेत्रीं । अष्टांग ही गात्रीं प्रेम तुझें ॥ध्रु.॥
सर्व ही शरीर वेचो या कीर्तनीं । गाऊं निशिदिनीं नाम तुझें ॥२॥
तुका म्हणे दुजें न करीं कल्पांतीं । सर्वदा विश्रांति संतां पाई ॥३॥
८१३
जननी हे जाणे बाळकाचें वर्म । सुख दुःख धर्म जें जें कांहीं ॥१॥
अंधापुढें जेणें दिधला आधार । त्याचा हा विचार तो चि जाणे ॥ध्रु.॥
शरणागता जेणें घातलें पाठीशीं । तो जाणे तेविशीं राखों तया ॥२॥
कासे लागे तया न लगती सायास । पोहोणारा त्यास पार पावी ॥३॥
तुका म्हणे जीव विठ्ठलाचे हातीं । दिला त्याची गति तो चि जाणे ॥४॥
८१४
नका वांटूं मन विधिनिषेधांसी । स्मरावा मानसीं पांडुरंग ॥१॥
खादलिया अन्ना मासी बोलों नये । अवघें चि जाये एका घांसें ॥ध्रु.॥
जोडी होते परी ते बहु कठिण । करितां जतन सांभाळावें ॥२॥
तुका म्हणें येथें न मना विषाद । निंबेंविण व्याध तुटों नये ॥३॥
८१५
नको होऊं देऊं भावीं अभावना । या चि नांवें जाणा बहु दोष ॥१॥
मेघवृष्टी येथें होते अनिवार । जिव्हाळ्या उखर लाभ नाड ॥ध्रु.॥
उत्तमा विभागें कनिष्ठाची इच्छा । कल्पतरु तैसा फळे त्यासी ॥२॥
तुका म्हणे जिणें बहु थोडें आहे । आपुलिया पाहें पुढें बरें ॥३॥
८१६
त्याग तंव मज न वजतां केला । कांहीं च विठ्ठला मनांतूनि ॥१॥
भागलिया आला उबग सहज । न धरितां काज जालें मनीं ॥ध्रु.॥
देह जड जालें ॠणाच्या आभारें । केलें संवसारें कासावीस ॥२॥
तुका म्हणे गेला आळसकळिस । अकर्तव्य दोष निवारिले ॥३॥
८१७
मढें झांकुनियां करिती पेरणी । कुणबियाचे वाणी लवलाहें ॥१॥
तयापरी करीं स्वहित आपुलें । जयासी फावलें नरदेह ॥ध्रु.॥
ओटीच्या परिस मुठीचें तें वाढे । यापरि कैवाडें स्वहिताचें ॥२॥
नाहीं काळसत्ता आपुलिये हातीं । जाणते हे गुंती उगविती ॥३॥
तुका म्हणे पाहें आपुली सूचना । करितो शाहाणा मृत्युलोकीं ॥४॥
८१८
राजा चाले तेथें वैभव सांगातें । हें काय लागतें सांगावें त्या ॥१॥
कोणी कोणा एथें न मनी जी फुका । कृपेविण एका देवाचिया ॥ध्रु.॥
शृंगारिलें नाहीं तगोंयेत वरि । उमटे लौकरि जैसे तैतें ॥२॥
तुका म्हणे घरीं वसे नारायण । कृपेची ते खुण साम्या येते ॥३॥
८१९
वत्स पळे धेनु धांवे पाठीलागीं । प्रीतीचा तो अंगीं आयुर्भाव ॥१॥
शिकविलें काय येईल कारणा । सूत्र ओढी मना आणिकांच्या ॥ध्रु.॥
सांडिलें तें नाहीं घेत मेळवितां । म्हणऊनि लाता मागें सारी ॥२॥
तुका म्हणे आग्रह करावा न लगे । सांगतसे अंगें अनुभव ॥३॥
८२०
देवाच्या संबंधें विश्व चि सोयरें । सूत्र ओढे दोरें एका एक ॥१॥
आहाच हें नव्हे विटायासारिखें । जीव जीवनीं देखें सामावलें ॥ध्रु.॥
आणिकांचें सुख दुःख उमटे अंतरीं । एथील इतरीं तेणें न्यायें ॥२॥
तुका म्हणे ठसावलें शुद्ध जाती । शोभा चि पुढती विशेषता ॥३॥
८२१
अवघा वेंचलों इंद्रियांचे ओढी । जालें तें तें घडी निरोपिलें ॥१॥
असावा जी ठावा सेवेसी विचार । आपुला म्यां भार उतरिला ॥ध्रु.॥
कायावाचामनें तो चि निजध्यास । एथें जालों ओस भक्तिभावें ॥२॥
तुका म्हणे करूं येईल धावणें । तरि नारायणें सांभाळावें ॥३॥
८२२
राहो आतां हें चि ध्यान । डोळा मन लंपटो ॥१॥
कोंडकोंडुनि धरीन जीवें । देहभावें ओंवाळीन ॥ध्रु.॥
होईल येणें कळसा आलें । स्थिरावलें अंतरीं ॥२॥
तुका म्हणे गोजिरिया । विठोबा पायां पडों द्या ॥३॥
८२३
आदि मध्य अंत दाखविला दीपें । हा तों आपणापें यत्न बरा ॥१॥
दाशत्वे दाविलें धन्याचें भांडार । तोंतों नव्हे सार एथुनियां ॥ध्रु.॥
उपायानें सोस नासला सकळ । सत्ते सत्ताबळ अंगा आलें ॥२॥
तुका म्हणे दृष्टी सकळांचे शिरीं । वचन चि करी बैसोनियां ॥३॥
८२४
सांटविले वाण । पैस घातला दुकान ॥१॥
जें ज्या पाहिजे जे काळीं । आहे सद्धी चि जवळी ॥ध्रु.॥
निवडिलें साचें । उत्तममध्यमकनिष्ठाचें ॥२॥
तुका बैसला दुकानीं । दावी मोला ऐसी वाणी ॥३॥
८२५
लागलिया मुख स्तनां । घाली पान्हा माउली ॥१॥
उभयतां आवडी लाडें । कोडें कोड पुरतसे ॥ध्रु.॥
मेळवितां अंगें अंग । प्रेमें रंग वाढतो ॥२॥
तुका म्हणे जड भारी । अवघें शिरीं जननीचे ॥३॥
८२६
अवगुण तों कोणीं नाहीं प्रतिष्ठिले । मागें होत आले शिष्टाचार ॥१॥
दुर्बळाच्या नांवें पिटावा डांगोरा । हा तों नव्हे बरा सत्यवाद ॥ध्रु.॥
मद्य आणि मधु एकरासी नांवें । तरि कां तें खावें आधारें त्या ॥२॥
तुका म्हणे माझा उच्छिष्ट प्रसाद । निवडी भेदाभेद वृष्टीन्यायें ॥३॥
८२७
भूतीं भगवंत । हा तों जाणतों संकेत ॥१॥
भारी मोकलितों वाण । ज्याचा त्यासी कळे गुण ॥ध्रु.॥
करावा उपदेश । निवडोनि तरि दोष ॥२॥
तुका म्हणे वाटे । चुकतां आडरानें कांटे ॥३॥
८२८
आम्हां हें कवतुक जगा द्यावी नीत । करावे फजित चुकती ते ॥१॥
कासयाचा बाध एकाच्या निरोपें । काय व्हावें कोपें जगाचिया ॥ध्रु.॥
अविद्येचा येथें कोठें परिश्रम । रामकृष्णनाम ऐसे बाण ॥२॥
तुका म्हणे येथें खर्यांचा विकरा । न सरती येरा खोट्या परी ॥३॥
८२९
दर्पणासी नखटें लाजे । शुद्ध खिजे देखोनि ॥१॥
ऐसें अवगुणांच्या बाधें । दिसे सुदें विपरीत ॥ध्रु.॥
अंधळ्यास काय हिरा । गारां चि तो सारिखा ॥२॥
तुका म्हणे भुंके सुनें । ठाया नेणे ठाव तो ॥३॥
८३०
नावडे तरि कां येतील हे भांड । घेउनियां तोंड काळें येथें ॥१॥
नासोनियां जाय रस यासंगती । खळाचे पंगती नारायणा ॥ध्रु.॥
तोंडावाटा नर्क काढी अमंगळ । मिष्टान्ना विटाळ करी सुनें ॥२॥
तुका म्हणे नाहीं संतांची मर्यादा । निंदे तो चि निंदा मायझवा ॥३॥
८३१
लेकरा आईतें पित्याची जतन । दावी निजधन सर्व जोडी ॥१॥
त्यापरि आमचा जालासे सांभाळ । देखिला चि काळ नाहीं आड ॥ध्रु.॥
भुकेचे संनिध वसे स्तनपान । उपायाची भिन्न चिंता नाहीं ॥२॥
आळवूनि तुका उभा पैलथडी । घातली या उडी पांडुरंगें ॥३॥
८३२
शुद्ध चर्या हें चि संताचें पूजन । लागत चि धन नाहीं वत्ति ॥१॥
सगुणाचे सोई सगुण विश्रांती । आपण चि येती चोजवीत ॥ध्रु.॥
कीर्तनीं चि वोळे कृपेचा वोरस । दुरीपणें वास संनिधता ॥२॥
तुका म्हणे वर्म सांगतों सवंगें । मन लावा लागें स्वहिताच्या ॥३॥
८३३
जीवींचें जाणावें या नांवें आवडी । हेंकड तें ओढी अमंगळ ॥१॥
चित्तीच्या संकोचें कांहीं च न घडे । अतिशयें वेडे चार तो चि ॥ध्रु.॥
काळाविण कांहीं नाहीं रुचों येत । करूनि संकेत ठेवियेला ॥२॥
तुका म्हणे कळे वचनें चांचणी । काय बोलवूनि वेळोवेळां ॥३॥
८३४
कामातुर चवी सांडी । बरळ तोंडीं बरळे ॥१॥
रंगलें तें अंगीं दावी । विष देववी आसडे ॥ध्रु.॥
धनसोसें लागे वेड । ते बडबड शमेना ॥२॥
तुका म्हणे वेसनें दोन्ही । नर्कखाणी भोगावया ॥३॥
८३५
कृष्णांजनें जाले सोज्वळ लोचन । तेणें दिले वान निवडुनी ॥१॥
निरोपाच्या मापें करीं लडबड । त्याचें त्यानें गोड नारायणें ॥ध्रु.॥
भाग्यवंतांघरीं करितां विश्वासें । कार्य त्यासरिसें होईजेतें ॥२॥
तुका म्हणे पोट भरे बरे वोजा । निज ठाव निजा निजस्थानीं ॥३॥
८३६
मैंद आला पंढरीस । हातीं घेउनि प्रेमपाश ॥१॥
पुढें नाडियलें जग । नेतो लागों नेदी माग ॥ध्रु.॥
उभारोनि बाहे । दृष्टादृष्टी वेधीताहे ॥२॥
वैकंठीहुनि पेणें । केलें पंढरीकारणें ॥३॥
पुंडलिकें यारा । देउनि आणिलें चोरा ॥४॥
तुका म्हणे चला । तुम्ही आम्ही धरूं त्याला ॥५॥
८३७
भांडवी माउली कवतुकें बाळा । आपणा सकळां साक्षित्वेसीं ॥१॥
माझी माझी म्हणे एकएकां मारी । हें तों नाहीं दुरी उभयतां ॥ध्रु.॥
तुझें थोडें भातें माझें बहु फार । छंद करकर वाद मिथ्या ॥२॥
तुका म्हणे एके ठायीं आहे वर्म । हें चि होय श्रम निवारितें ॥३॥
८३८
लटिकियाच्या आशा । होतों पडिलों वळसा । होउनियां दोषा । पात्र मिथ्या अभिमानें ॥१॥
बरवी उघडली दृष्टी । नाहीं तरी होतों कष्टी । आक्रंदते सृष्टी । मात्र या चेष्टांनीं ॥ध्रु.॥
मरणाची नाहीं शुद्धी । लोभीं प्रवर्तली बुद्धी । परती तों कधीं । घडे चि ना माघारीं ॥२॥
सांचूनि मरे धन । लावी पोरांसी भांडण । नाहीं नारायण । तुका म्हणे स्मरीला ॥३॥
८३९
जवळी मुखापाशीं । असतां नेघे अहर्निशीं ॥१॥
भवनिर्दाळण नाम । विठ्ठल विठ्ठल नासी काम ॥ध्रु.॥
सुखाचें शेजार । करूं कां नावडें घर ॥२॥
तुका म्हणे ठेवा । कां हा न करी चि बरवा ॥३॥
८४०
बरवें देशाउर जालें । काय बोलें बोलावें ॥१॥
लाभें लाभ दुणावला । जीव धाला दरुषणें ॥ध्रु.॥
भाग्यें जाली संतभेटी । आवडी पोटीं होती ते ॥२॥
तुका म्हणे श्रम केला । अवघा आला फळासी ॥३॥
८४१
सांगतां हें नये सुख । कीर्ती मुख न पुरे ॥१॥
आवडीनें सेवन करू । जीवींचें धरूं जीवीं च ॥ध्रु.॥
उपमा या देतां लाभा । काशा शोभा सारिखी ॥२॥
तुका म्हणे नुचलीं डोई । ठेविली पायीं संतांचे ॥३॥
८४२
आपुलाला लाहो करूं । केणें भरूं हा विठ्ठल ॥१॥
भाग्य पावलों या ठाया । आतां काया कुरवंडी ॥ध्रु.॥
पुढती कोठें घडे ऐसें । बहुतां दिसें फावलें ॥२॥
तुका म्हणे जाली जोडी । चरण घडी न विसंभें ॥३॥
८४३
उजळलें भाग्य आतां । अवघी चिंता वारली ॥१॥
संतदर्शनें हा लाभ । पद्मनाभ जोडला ॥ध्रु.॥
संपुष्ट हा हृदयपेटी । करूनि पोटीं सांटवूं ॥२॥
तुका म्हणे होता ठेवा । तो या भावा सांपडला ॥३॥
८४४
आम्हां आपुलें नावडे संचित । चरफडी चत्ति कळवळ्यानें ॥१॥
न कळतां जाला खोळंब मारगा । जगीं जालों जगा बहुरूपी ॥ध्रु.॥
कळों आलें बरें उघडले डोळे । कर्णधार मिळे तरि बरें ॥२॥
तुका म्हणे व्हाल ऐकत करुणा । तरि नारायणा उडी घाला ॥३॥
८४५
बरगासाटीं खादलें शेण । मळितां अन्न न संडी ॥१॥
फजित तो केला आहे । ताडण साहे गौरव ॥ध्रु.॥
ओढाळाची ओंगळ ओढी । उगी खोडी नवजाय ॥२॥
तुका फजीत करी बुच्या । विसरे कुच्या खोडी तेणें ॥३॥
८४६
धांव घालीं आई । आतां पाहातेसी काई ॥१॥
धीर नाहीं माझे पोटीं । जालें वियोगें हिंपुटीं ॥ध्रु.॥
करावें सीतळ । बहु जाली हळहळ ॥२॥
तुका म्हणे डोई । कधीं ठेवीन हे पायीं ॥३॥
८४७
तुम्हां ठावा होता देवा । माझें अंतरींचा हेवा ॥१॥
होती काशानें सुटका । तरि हे वैकुंठनायका ॥ध्रु.॥
नसतें सांभाळिलें । जरि तुम्हीं आश्वासिलें ॥२॥
तुका म्हणे कृपाळुवा । बरवा केला सावाधावा ॥३॥
८४८
देऊं ते उपमा । आवडीनें पुरुषोत्तमा ॥१॥
पाहातां काशा तूं सारिखा । तिंहीं लोकांच्या जनका ॥ध्रु.॥
आरुष हे वाणी । गोड वरूनि घेतां कानीं ॥२॥
आवडीनें खेळे । तुका पुरवावे सोहाळे ॥३॥
८४९
दर्शनाची आस । आतां ना साहे उदास ॥१॥
जीव आला पायांपाशीं । येथें असें कलिवरेंसीं ॥ध्रु.॥
कांहीं च नाठवे । ठायीं बैसलें नुठवे ॥२॥
जीव असतां पाहीं । तुका ठकावला ठायीं ॥३॥
८५०
भोगावरि आम्हीं घातला पाषाण । मरणा मरण आणियेलें ॥१॥
विश्व तूं व्यापक काय मी निराळा । काशासाठीं बळा येऊं आतां ॥ध्रु.॥
काय सारूनियां काढावें बाहेरी । आणूनि भीतरी काय ठेवूं ॥२॥
केला तरी उरे वाद चि कोरडा । बळें घ्यावी पीडा स्वपनींची ॥३॥
आवघे चि वाण आले तुम्हां घरा । मजुरी मजुरा रोज कीदव ॥४॥
तुका म्हणे कांहीं नेणें लाभ हानी । असेल तो धनी राखो वाडा ॥५॥
८५१
कां हो एथें काळ आला आम्हां आड । तुम्हांपाशीं नाड करावया ॥१॥
कां हो विचाराचें पडिलें सांकडें । काय ऐसें कोडें उपजलें ॥ध्रु.॥
कां हो उपजेना द्यावी ऐशी भेटी । काय द्वैत पोटीं धरिलें देवा ॥२॥
पाप फार किंवा जालासी दुर्बळ । मागिल तें बळ नाहीं आतां ॥३॥
काय जालें देणें निघालें दिवाळें । कीं बांधलासि बळें ॠणेंपायीं ॥४॥
तुका म्हणे कां रे ऐसी केली गोवी । तुझी माझी ठेवी निवडुनियां ॥५॥
८५२
काय देह घालूं करवती करमरी । टाकुं या भितरी अग्नीमाजी ॥१॥
काय सेवूं वन शीत उष्ण तान । साहों कीं मोहन धरुनी बैसों ॥ध्रु.॥
काय लावूं अंगीं भस्म उधळण । हिंडूं देश कोण खुंट चारी ॥२॥
काय तजूं अन्न करूनि उपास । काय करूं नास जीवित्वाचा ॥३॥
तुका म्हणे काय करावा उपाव । ऐसा देई भाव पांडुरंगा ॥४॥
८५३
दंभें कीर्ति पोट भरे मानी जन । स्वहित कारण नव्हे कांहीं ॥१॥
अंतरती तुझे पाय मज दुरी । धरितां हे थोरी जाणिवेची ॥ध्रु.॥
पिंडाच्या पाळणें धांवती विकार । मज दावेदार मजमाजी ॥२॥
कैसा करूं घात आपुला आपण । धरूनि गुमान लोकलाज ॥३॥
तुका म्हणे मज दावी तो सोहोळा । देखें पाय डोळां तुझे देवा ॥४॥
८५४
धिग जिणें त्याचा स्वामी हीन वर । मरण तें बर भलें मग ॥१॥
ऐका जी देवा ऐसी आहे नीत । काय तें उचित सांभाळावें ॥ध्रु.॥
देशोदेशीं धाक जयाच्या उत्तरें । तयाचें कुतरें परि भलें ॥२॥
तुका म्हणे हें कां सुचलें उत्तर । जाणोनि अंतर ओळखावें ॥३॥
८५५
आतां गाऊं तुज ओविया मंगळीं । करूं गदारोळी हरिकथा ॥१॥
होसि निवारिता आमुचें सकळ । भय तळमळ पापपुण्य ॥ध्रु.॥
भोगिले ते भोग लावूं तुझे अंगीं । अलिप्त या जगीं होउनि राहों ॥२॥
तुका म्हणे आम्ही लाडिकीं लेंकरें । न राहों अंतरे पायांविण ॥३॥
८५६
सर्व सुखें आजी एथें चि वोळलीं । संतांचीं देखिलीं चरणांबुजें ॥१॥
सर्वकाळ होतों आठवीत मनीं । फिटली ते धणी येणें काळें ॥२॥
तुका म्हणे वाचा राहिली कुंटित । पुढें जालें चत्ति समाधान ॥३॥
८५७
विठ्ठल सोयरा सज्जन सांगाती । विठ्ठल या चित्तीं बैसलासे ॥१॥
विठ्ठलें हें अंग व्यापिली ते काया । विठ्ठल हे छाया माझी मज ॥ध्रु.॥
बैसला विठ्ठल जिव्हेचिया माथां । न वदे अन्यथा आन दुजें ॥२॥
सकळां इंद्रियां मन एक प्रधान । तें ही करी ध्यान विठोबाचें ॥३॥
तुका म्हणे या विठ्ठलासी आतां । नये विसंबतां माझें मज ॥४॥
८५८
होयें वारकरी । पांहे पांहे रे पंढरी ॥१॥
काय करावीं साधनें । फळ अवघें चि तेणें ॥ध्रु.॥
अभिमान नुरे । कोड अवघें चि पुरे ॥२॥
तुका म्हणे डोळां । विठो बैसला सांवळा ॥३॥
८५९
पंढरीसी जाय । तो विसरे बापमाय ॥१॥
अवघा होय पांडुरंग । राहे धरूनियां अंग ॥ध्रु.॥
न लगे धन मान । देहभावें उदासीन ॥२॥
तुका म्हणे मळ । नासी तात्काळ तें स्थळ ॥३॥
८६०
बळें बाह्यात्कारें संपादिलें सोंग । नाहीं जाला त्याग अंतरींचा ॥१॥
ऐसें येतें नित्य माझ्या अनुभवा । मनासी हा ठावा समाचार ॥ध्रु.॥
जागृतीचा नाहीं अनुभव स्वप्नीं । जातों विसरुनि सकळ हें ॥२॥
प्रपंचाबाहेरि नाहीं आलें चत्ति । केले करी नित्य वेवसाय ॥३॥
तुका म्हणे मज भोरप्या चि परी । जालें सोंग वरी आंत तैसें ॥४॥
८६१
म्हणवितों दास ते नाहीं करणी । आंत वरी दोन्ही भिन्न भाव ॥१॥
गातों नाचतों तें दाखवितों जना । प्रेम नारायणा नाहीं अंगीं ॥ध्रु.॥
पाविजे तें वर्म न कळे चि कांहीं । बुडालों या डोहीं दंभाचिया ॥२॥
भांडवल काळें हातोहातीं नेलें । माप या लागलें आयुष्यासी ॥३॥
तुका म्हणे वांयां गेलों ऐसा दिसें । होईल या हांसें लौकिकाचें ॥४॥
८६२
न कळतां काय करावा उपाय । जेणें राहे भाव तुझ्या पायीं ॥१॥
येऊनियां वास करिसी हृदयीं । ऐसें घडे कई कासयानें ॥ध्रु.॥
साच भावें तुझें चिंतन मानसीं । राहे हें करिसी कैं गा देवा ॥२॥
लटिकें हें माझें करूनियां दुरी । साच तूं अंतरीं येउनि राहें ॥३॥
तुका म्हणे मज राखावें पतिता । आपुलिया सत्ता पांडुरंगा ॥४॥
८६३
चिंतिलें तें मनिंचें जाणें । पुरवी खुणे अंतरींचें ॥१॥
रात्री न कळे दिवस न कळे । अंगीं खेळे दैवत हें ॥ध्रु.॥
नवसियाचे नव रस । भोगी त्यास भिन्न नाहीं ॥२॥
तुका म्हणे सम चि देणें । समचरण उभा असे ॥३॥
८६४
उधाराचा संदेह नाहीं । याचा कांहीं सेवकां ॥१॥
पांडुरंग अभिमानी । जीवदानी कोंवसा ॥ध्रु.॥
बुडतां जळीं जळतां अंगीं । ते प्रसंगीं राखावें ॥२॥
तुका म्हणे आम्हांसाटीं । कृपा पोटीं वागवी ॥३॥
८६५
काय विरक्ति कळे आम्हां । जाणों एका नामा विठोबाच्या ॥१॥
नाचों सुखें वैष्णवमेळीं । टाळघोळीं आनंदें ॥ध्रु.॥
शांति क्षमा दया मी काय जाणें । गोविंद कीर्तनेंवांचूनियां ॥२॥
कासया उदास असों देहावरी । अमृतसागरीं बुडोनियां ॥३॥
कासया एकांत सेवूं तया वना । आनंद तो जनामाजी असे ॥४॥
तुका म्हणे आम्हां ऐसा भरवसा । विठ्ठल सरसा चालतसे ॥५॥
८६६
जेथें वैष्णवांचा वास । धन्य भूमी पुण्य देश ॥१॥
दोष नाहीं ओखदासी । दूत सांगे यमापाशीं ॥ध्रु.॥
गरुडटकयांच्या भारें । भूमि गर्जे जेजेकारें ॥२॥
सहज तयां जनां छंद । वाचे गोविंद गोविंद ॥३॥
तुळसीवनें रंगमाळा । अवघा वैकुंठसोहळा ॥४॥
तुका म्हणे भेणें । काळ नये तेणें राणें ॥५॥
८६७
माझ्या विठोबाचा कैसा प्रेमभाव । आपण चि देव होय गुरू ॥१॥
पढियें देहभावें पुरवितो वासना । अतीं तें आपणापाशीं न्यावें ॥ध्रु.॥
मागें पुढें उभा राहे सांभाळीत । आलिया आघात निवारावे ॥२॥
योगक्षेम जाणे जडभारी । वाट दावी करीं धरूनियां ॥३॥
तुका म्हणे नाहीं विश्वास ज्या मनीं । पाहावें पुराणीं विचारूनी ॥४॥
८६८
सकळ धर्म मज विठोबाचें नाम । आणीक त्यां वर्म नेणें कांहीं ॥१॥
काय जाणों संतां निरविलें देवें । करिती या भावें कृपा मज ॥२॥
तुका म्हणे माझा कोण अधिकार । तो मज विचार कळों यावा ॥३॥
८६९
उदंड शाहाणे होत तर्कवंत । परि या नेणवे अंत विठोबाचा ॥१॥
उदंडा अक्षरां करोत भरोवरी । परि ते नेणवे थोरी विठोबाची ॥२॥
तुका म्हणे नाहीं भोळेपणाविण । जाणीव ते सिण रितें माप ॥३॥
८७०
आधारावांचुनी । काय सांगसी काहाणी ॥१॥
ठावा नाहीं पंढरीराव । तोंवरी अवघें चि वाव ॥ध्रु.॥
मानिताहे कोण । तुझें कोरडें ब्रम्हज्ञान ॥२॥
तुका म्हणे ठेवा । जाणपण एक सवा ॥३॥
८७१
अनाथांची तुम्हां दया । पंढरीराया येतसे ॥१॥
ऐसी ऐकोनियां कीर्ति । बहु विश्रांति पावलों ॥ध्रु.॥
अनाथांच्या धांवा घरा । नामें करा कुडावा ॥२॥
तुका म्हणे सवघड हित । ठेवूं चित्त पायांपें ॥३॥
८७२
येथें नाहीं उरों आले अवतार । येर ते पामर जीव किती ॥१॥
विषयांचे झणी व्हाल लोलिंगत । चेवलिया अंत न लगे मज ॥ध्रु.॥
वाहोनियां भार कुंथसील ओंझे । नव्हे तें चि माझें थीता त्याग ॥२॥
तुका म्हणे कैसी नाहीं त्याची लाज । संतीं केशीराज साधियेला ॥३॥
८७३
हीं च त्यांचीं पंचभूतें । जीवन भातें प्रेमाचें ॥१॥
कळवळा धरिला संतीं । ते निगुती कैवाड ॥ध्रु.॥
हा च काळ वर्तमान । साधन ही संपत्ती ॥२॥
तुका म्हणे दिवसरातीं । हें चि खाती अन्न ते ॥३॥
८७४
दीप न देखे अंधारा । आतां हें चि करा जतन ॥१॥
नारायण नारायण । गांठी धन बळकट ॥ध्रु.॥
चिंतामणीपाशीं चिंता । तत्वता ही नयेल ॥२॥
तुका म्हणे उभयलोकीं । हे चि निकी सामोग्री ॥३॥
८७५
धन्य काळ संतभेटी । पायीं मिठी पडिली तो ॥१॥
संदेहाची सुटली गांठी । जालें पोटीं शीतळ ॥ध्रु.॥
भवनदीचा जाला तारा । या उत्तरा प्रसादें ॥२॥
तुका म्हणे मंगळ आतां । कोण दाता याहूनि ॥३॥
८७६
दिनरजनीं हा चि धंदा । गोविंदाचे पवाडे ॥१॥
संकिल्पला देह देवा । सकळ हेवा तये ठायीं ॥ध्रु.॥
नाहीं अवसान घडी । सकळ जोडी इंद्रियां ॥२॥
कीतिऩ मुखें गर्जे तुका । करी लोकां सावध ॥३॥
८७७
खरें नानवट निक्षेपीचें जुनें । काढिलें ठेवणें समर्थाचें ॥१॥
मजुराच्या हातें मापाचा उकल । मी तों येथें फोल सत्ता त्याची ॥ध्रु.॥
कुलाळाच्या हातें घटाच्या उत्पत्ति । पाठवी त्या जाती पाकस्थळा ॥२॥
तुका म्हणे जीवन तें नारायणीं । प्रभा जाते कीर्णीं प्रकाशाची ॥३॥
८७८
गंगेचिया अंताविण काय चाड । आपुलें तें कोड तृषेपाशीं ॥१॥
विठ्ठल हे मूर्ति साजिरी सुंदर । घालीं निरंतर हृदयपुटीं ॥ध्रु.॥
कारण तें असे नवनीतापाशीं । गबाळ तें सोसी इतर कोण ॥२॥
बाळाचे सोईतें घांस घाली माता । आटाहास चिंता नाहीं तया ॥३॥
गाऊं नाचों करूं आनंदसोहळा । भाव चि आगळा नाहीं हातां ॥४॥
तुका म्हणे अवघें जालें एकमय । परलोकींची काय चाड आतां ॥५॥
८७९
स्त्रीपुत्रादिकीं राहिला आदर । विषयीं पडिभर अतिशय ॥१॥
आतां हाता धांवा नारायणा । मज हे वासना अनावर ॥ध्रु.॥
येउनियां आड ठाके लोकलाज । तें हें दिसे काज अंतरलें ॥२॥
तुका म्हणे आम्हां जेथें जेथें गोवा । तेथें तुम्हीं देवा सांभाळावें ॥३॥
८८०
पडिलों भोवणीं । होतों बहु चिंतवणी ॥१॥
होतों चुकलों मारग । लाहो केला लाग वेगें ॥ध्रु.॥
इंद्रियांचे संदी । होतों सांपडलों बंदीं ॥२॥
तुका म्हणे बरें जालें । विठ्ठलसें वाचे आलें ॥३॥
८८१
बरें जालें आलीं ज्याचीं त्याच्या घरा । चुकला पार्हेरा ओढाळांचा ॥१॥
बहु केलें दुखी त्यांचिया सांभाळें । आतां तोंड काळें तेणें लोभें ॥ध्रु.॥
त्यांचिया अन्यायें भोगा माझें अंग । सकळ ही लाग द्यावा लागे ॥२॥
नाहीं कोठें स्थिर राहों दिलें क्षण । आजिवरी सिण पावलों तो ॥३॥
वेगळाल्या खोडी केली तडातडी। सांगावया घडी नाहीं सुख ॥४॥
निरवूनि तुका चालिला गोवारें । देवापाशीं भार सांडवूनि ॥५॥
८८२
न करावी आतां पोटासाटीं चिंता । आहे त्या संचिता माप लावूं ॥१॥
दृष्टी ते घालावी परमार्थाठायीं । क्षुल्लका उपायीं सिण जाला ॥ध्रु.॥
येथें तंव नाहीं घेइजेसें सवें । कांहीं नये जीवें वेचों मिथ्या ॥२॥
खंडणें चि नव्हे उद्वेग वेरझारीं । बापुडे संसारीं सदा असों ॥३॥
शेवटा पाववी नावेचें बैसनें । भुजाबळें कोणें कष्टी व्हावें ॥४॥
तुका म्हणे आतां सकळांचें सार । करावा व्यापार तरी ऐसा ॥५॥
८८३
आमच्या हें आलें भागा । जीव्हार या जगाचें ॥१॥
धरूनियां ठेलों जीवें । बळकट भावें एकविध ॥ध्रु.॥
आणूनियां केला रूपा । उभा सोपा जवळी ॥२॥
तुका म्हणे अंकित केला । खालीं आला वचनें ॥३॥
८८४
खरें भांडवल सांपडलें गांठी । जेणें नये तुटी उदमासी ॥१॥
संवगाचें केणें सांपडलें घरीं । भरूनि वैखरी सांटविलें ॥ध्रु.॥
घेतां देतां लाभ होतसे सकळां । सदेवां दुर्बळा भाव तैसा ॥२॥
फडा आलिया तो न वजे निरासे । जरि कांहीं त्यास न कळतां ॥३॥
तुका म्हणे आतां जालीसे निश्चिंती । आणीक तें चित्तीं न धरूं दुजें ॥४॥
८८५
पदोपदीं दिलें अंग । जालें सांग कारण ॥१॥
रुधवूनि ठेलों ठाव । जगा वाव सकळ ॥ध्रु.॥
पुढती चाली मनालाहो । वाढे देहो संतोष ॥२॥
तुका म्हणे क्षरभागीं । जालों जगीं व्यापक ॥३॥
८८६
निवडुनि दिलें नवनीत । संचित ते भोगीत ॥१॥
आतां पुढें भावसार । जीवना थार पाहावया ॥ध्रु.॥
पारखियाचे पडिलें हातीं । चांचपती आंधळीं ॥२॥
तुका म्हणे सेवन घडे । त्यासी जोडे लाभ हा ॥३॥
८८७
उचित न कळे इंद्रियाचे ओढी । मुखें बडबडी शिकलें तें ॥१॥
आपण जाऊन न्यावीं नरकास । बळें बेताळीस कुळें जग ॥ध्रु.॥
अबोलणें बोले डोळे झांकुनियां । बडबडी वांयां दंभासाटीं ॥२॥
तुका म्हणे आम्ही तेथील पारखी । नाचे देखोवेखीं जाणों खरें ॥३॥
८८८
एक मन तुझ्या अवघ्या भांडवला । वांटितां तें तुला येई कैसें ॥१॥
म्हणउनि दृढ धरीं पांडुरंग । देहा लावीं संग प्रारब्धाचा ॥ध्रु.॥
आणिका संकल्पा नको गोऊं मन । तरी च कारण साध्य होय ॥२॥
तुका म्हणे ऐसें जाणावें उचित । तरी सहज स्थित येईल कळों ॥३॥
८८९
गावे म्हणउनि गीत । धरुनि राहे तैसें चत्ति ॥१॥
हें चि थोर अवघड आहे । अन्न देखोनि भूक राहे ॥ध्रु.॥
ऐकावी म्हूण कथा । राहे तैसें धरुनि चित्ता ॥२॥
तुका म्हणे धणी । नव्हे जेविल्यावांचुनि ॥३॥
८९०
कळल हे खुण । तरि दावी नारायण ॥१॥
सत्य संतांपाशीं राहे । येरां भय आड आहे ॥ध्रु.॥
अनुचिया ऐसें । असे भरलें प्रकाशें ॥२॥
इंद्रियांचें धनी । ते हे जाती समजूनि ॥३॥
तर्क कुतर्क वाटा । नागवण घटापटा ॥४॥
तुका म्हणे ल्यावें । डोळां अंजन बरवें ॥५॥
८९१
जातो न येतिया वाटा । काय निरवितो करंटा ॥१॥
कैसा जालासे बेश्रम । लाज नाहीं न म्हणे राम ॥ध्रु.॥
पाहे वैरियाकडे । डोळे वासुनियां रडे ॥२॥
बांधुनियां यमा हातीं । दिला नाहीं त्याची खंती ॥३॥
नाहीं यांपें काम । ऐसें जाणे तो अधम ॥४॥
अझुन तरि मुका । कां रे जालासि म्हणे तुका ॥५॥
८९२
वांटा घेई लवकरि । मागें अंतरसी दुरी । केली भरोवरी । सार नेती आणीक ॥१॥
ऐसीं भांमावलीं किती । काय जाणों नेणों किती । समय नेणती । माथां भार वाहोनि ॥ध्रु.॥
नाहीं सारिलें तोंवरी । धांव घेई वेग करीं । घेतलें पदरीं । फावलें तें आपुलें ॥२॥
फट लंडी म्हणे तुका । एक न साहावे धका । तरि च या सुखा । मग कैसा पावसी ॥३॥
८९३
चालावा पंथ तो पाविजे त्या ठाया । ऐकिल्या वांयां वारता त्या ॥१॥
ऐका जी वोजे पडतसें पायां । भावाचि तें जायावाट नव्हे ॥ध्रु.॥
व्याली कुमारीचा अनुभवें अनुभव । सांगतां तो भाव येत नाहीं ॥२॥
तुका म्हणे येथें पाहिजे आरालें । बिंबीं निवळलें तरि भासे ॥३॥
८९४
काय नाहीं लवत झाडें । विसरे वेडें देहभाव ॥१॥
जया न फळे उपदेश । धस ऐसा त्या नांवें ॥ध्रु.॥
काय नाहीं असत जड । दगड तो अबोलणा ॥२॥
तुका म्हणे कुचर दाणा । तैसा म्हणा डेंग हा ॥३॥
८९५
देखीचा दिमाख शिकोनियां दावी । हिर्यां ऐसी केवीं गारगोटी ॥१॥
मर्यादा ते जाण अरे अभागिया । देवाच्या ऐसिया सकळ मूर्ति ॥ध्रु.॥
काय पडिलेंसी लटिक्याचे भरी । वोंवाळुनि थोरी परती सांडीं ॥२॥
तुका म्हणे पुढें दिसतसे घात । करितों फजित म्हणउनी ॥३॥
८९६
संसाराचा माथां भार । कांहीं पर न ठेवीं ॥१॥
भक्तीची ते जाती ऐसी । सर्वस्वासी मुकावें ॥ध्रु.॥
भिक्षाणी वेवसाव । काला करितो गाढव ॥२॥
करुनि वस्ती बाजारीं । म्हणवी कासया निस्पृही ॥३॥
प्रसादा आडुनि कवी । केलें तुप पाणी तेवीं ॥४॥
तुका म्हणे होंई सुर । किंवा निसुर मजुर ॥५॥
८९७
तेज्या इशारती । तटा फोक वरी घेती ॥१॥
काय सांगावें त्याहूनी । ऐका रे धरा मनीं ॥ध्रु.॥
नव्हे भांडखोर । ओढूनि धरूं पदर ॥२॥
तुका म्हणे तोंड । काळें करा खालीं मुंड ॥३॥
८९८
मागें संतीं होतें जें जें सांगितलें । तें येऊं लागलें अनुभवा ॥१॥
आचारभ्रष्ट होती लोक कळी । पुण्य क्षीण बळी जालें पाप ॥ध्रु.॥
वर्णधर्म कोण न धरी विटाळ । घालिती गोंधळ एके ठायीं ॥२॥
वेदाचे पाठक सेवितील मद्य । न देखती भेद विषयीं भांड ॥३॥
तुका म्हणे किती करावे फजित । ते चि छंद नित्य बहु होती ॥४॥
८९९
अक्षरांचा श्रम केला । फळा आला तेणें तो ॥१॥
अवघियाचा तळ धरी । जीवा उरी नुरउनी ॥ध्रु.॥
फळलें तें लवे भारें । पीक खरें आलें तई ॥२॥
तुका म्हणे देवा । पुढें भाव सारावा ॥३॥
९००
उचित जाणावें मुख्य धर्म आधीं । चित्तशुद्ध बुद्धी ठायीं स्थिर ॥१॥
न घलावी धांव मनाचिये ओढी । वचन आवडी संताचिये ॥२॥
अंतरीं या राहे वचनाचा विश्वास । न उगे उपदेश तुका म्हणे ॥३॥
९०१
जीवन हे मुक्त नर जाले पावन । तजा हो दुर्जनसंगति ही ॥१॥
बहुत अन्न विष मोहरीच्या मानें । अवघें चि तेणें विष होय ॥२॥
तुका म्हणे जेणें आपलें स्वहित । तैसी करीं नीत विचारूनि ॥३॥
९०२
द्रव्याचा तो आम्ही धरितों विटाळ । तया पाठी काळ लाग करी ॥१॥
करोनियां हें चि राहिलों जीवन । एक नारायण नाम ऐसें ॥२॥
तुका म्हणे हें चि करुनि जतन । आलिया ही दान याचकासी ॥३॥
९०३
द्रव्याचिया मागें किळकाळाचा लाग । म्हणोनियां संग खोटा त्याचा ॥१॥
निरयाचें मूळ घालुनिया मागें । मांडिली प्रसंगें कथा पुढें ॥ध्रु.॥
आजिच्या प्रसंगें हा चि लाभ घ्यावा । पुढील भार देवावरी घाला ॥२॥
प्रालब्ध कांहीं न पालटे सोसें । तृष्णेचें हें पिसें वांयांविण ॥३॥
तुका म्हणे घेई राहे ऐसें धन । सादर श्रवण करोनियां ॥४॥
९०४
रडे अळंकार दैन्याचिये कांती । उतमा विपित्तसंग घडे ॥१॥
एकाविण एक अशोभ दातारा । कृपेच्या सागरा पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
रांधूं नेणे तया पुढील आइतें । केलें तें सोइतें वांयां जाय ॥२॥
तुका म्हणे चिंतामणि शेळी गळा । पावे अवकळा म्हणउनी ॥३॥
९०५
दुःखाचे डोंगर लागती सोसावे । ऐसें तंव ठावें सकळांसीं ॥१॥
कांहीं न करिती विचार हिताचा । न करिती वाचा नामघोष ॥ध्रु.॥
भोग कळों येतो मागिल ते जन्म । उत्तम मध्यम कनिष्ठ ते ॥२॥
तुका म्हणे येथें झांकितील डोळे । भोग देतेवेळे येइल कळों ॥३॥
९०६
सदैव तुम्हां अवघें आहे । हातपाय चालाया ॥१॥
मुखीं वाणी कानीं कीर्ति । डोळे मूर्ती देखाया ॥ध्रु.॥
अंध बहिर ठकलीं किती । मुकीं होती पांगुळें ॥२॥
घरास आगि लावुनि जागा । न पळे तो गा वांचे ना ॥३॥
तुका म्हणे जागा हिता । कांहीं आतां आपुल्या ॥४॥
९०७
ऐसे पुढती मिळतां आतां । नाहीं सत्ता स्वतंत्र ॥१॥
म्हणउनि फावलें तें घ्यावें । नाम गावें आवडी ॥ध्रु.॥
संचित प्रारब्ध गाढें । धांवे पुढें क्रियमाण ॥२॥
तुका म्हणे घुबडा ऐसें । जन्म सरिसे शुकराचें ॥३॥
९०८
सर्वविशीं माझा त्रासलासे जीव । आतां कोण भाव निवडे एक ॥१॥
संसाराची मज न साहे चि वार्ता । आणीक म्हणतां माझें कोणी ॥ध्रु.॥
देहसुख कांहीं बोलिले उपचार । विष तें आदर बंद वाटे ॥२॥
उपाधि दाटणी प्रतिष्ठा गौरव । होय माझा जीव कासावीस ॥३॥
तुका म्हणे कांहीं आणीक न साहे । आवडती पाय वैष्णवांचे ॥२॥
९०९
आणीक कांहीं या उत्तराचें काज । नाहीं आतां मज बोलावया ॥१॥
भिन्न भेद हे भावनास्वभाव । नव्हे कांहीं देव एकविध ॥ध्रु.॥
गुण दोष कोणें निवडावे धर्म । कोण जाणे कर्म अकर्म तें ॥२॥
तरिच भलें आतां न करावा संग । दुःखाचा प्रसंग तोडावया ॥३॥
तुका म्हणे गुण गाई या देवाचे । घेई माझे वाचे हे चि धणी ॥४॥
९१०
आपुल्या विचार करीन जीवाशीं । काय या जनाशीं चाड मज ॥१॥
आपुलें स्वहित जाणती सकळ । निरोधितां बळें दुःख वाटे ॥ध्रु.॥
आइको नाइको कथा कोणी तरी । जाऊनियां घरीं निजो सुखें ॥२॥
माझी कोण वोज जाला हा शेवट । देखोनियां वाट आणिकां लावूं ॥३॥
तुका म्हणे भाकुं आपुली करुणा । जयाची वासना तथा फळे ॥४॥
९११
धाई अंतरिंच्या सुखें । काय बडबड वाचा मुखें ॥१॥
विधिनिषेध उर फोडी । जंव नाहीं अनुभवगोडी ॥ध्रु.॥
वाढे तळमळ उभयता । नाहीं देखिलें अनुभवितां ॥२॥
अपुल्या मतें पिसें । परि तें आहे जैसेंतैसें ॥३॥
साधनाची सिद्धि । मोन करा र बुद्धि ॥४॥
तुका म्हणे वादें । वांयां गेलीं ब्रम्हवृंदें ॥५॥
९१२
कुशळ गुंतले निषेधा । वादी प्रवर्तले वादा ॥१॥
कैसी ठकलीं बापुडीं । दंभविषयांचे सांकडीं ॥ध्रु.॥
भुस उपणुनि केलें काय । हारपले दोन्ही ठाय ॥२॥
तुका म्हणे लागे हातां । काय मथिलें घुसळितां ॥३॥
९१३
संतांचीं उच्छिष्टें बोलतों उत्तरें । काय म्यां गव्हारें जाणावें हें ॥१॥
विठ्ठलाचे नाम घेता नये शुद्ध । तेथें मज बोध काय कळे ॥ध्रु.॥
करितो कवतुक बोबडा उत्तरी । झणी मजवरि कोप धरा ॥२॥
काय माझी याति नेणां हा विचार । काय मी तें फार बोलों नेणें ॥३॥
तुका म्हणे मज बोलवितो देव । अर्थ गुह्य भाव तो चि जाणे ॥४॥
९१४
चंदनाच्या वासें धरितील नाक । नावडे कनक न घडे हें ॥१॥
साकरेसी गोडी सारिखी सकळां । थोरां मोट्या बाळां धाकुटियां ॥२॥
तुका म्हणे माझें चित्त शुद्ध होतें । तरि का निंदितें जन मज ॥३॥
९१५
तुज ऐसा कोण उदाराची रासी । आपुलें चि देसी पद दासा ॥१॥
शुद्ध हीन कांहीं न पाहासी कुळ । करिसी निर्मळ वास देहीं ॥२॥
भावें हें कदान्न खासी त्याचे घरीं । अभक्तांची परी नावडेती ॥३॥
न वजासी जेथें दुरी दवडितां । न येसी जो चित्ता योगियांच्या ॥४॥
तुका म्हणे ऐसीं ब्रीदें तुझीं खरीं । बोलतील चारी वेद मुखें ॥५॥
९१६
तरि कां नेणते होते मागें ॠषी । तींहीं या जनासी दुराविलें ॥१॥
वोळगती जया अष्टमासिद्धि । ते या जनबुद्धी नातळती ॥२॥
कंदमूळें पाला धातूच्या पोषणा । खातील वास राणां तरी केला ॥३॥
लावुनियां नेत्र उगे चि बैसले । न बोलत ठेले मौन्यमुद्रे ॥४॥
तुका म्हणे ऐसें करीं माझ्या चित्ता । दुरावीं अनंता जन दुरी ॥५॥
९१७
कोणाच्या आधारें करूं मी विचार । कोण देइल धीर माझ्या जीवा ॥१॥
शास्त्रज्ञ पंडित नव्हें मी वाचक । यातिशुद्ध एक ठाव नाहीं ॥२॥
कलियुगीं बहु कुशळ हे जन । छळितील गुण तुझे गातां ॥३॥
मज हा संदेह झाला दोहीं सवा । भजन करूं देवा किंवा नको ॥४॥
तुका म्हणे आतां दुरावितां जन । किंवा हें मरण भलें दोन्ही ॥५॥
९१८
काय उणें जालें तुज समर्थासी । ऐसा मजपाशीं कोण दोष ॥१॥
जो तूं माझा न करिसी अंगीकार । सांगेन वेव्हार संतांमधीं ॥२॥
तुजविण रत आणिकांचे ठायीं । ऐसें कोण ग्वाही दावीं मज ॥३॥
तुका म्हणे काय धरूनी गुमान । सांग उगवून पांडुरंगा ॥४॥
९१९
काय करूं आन दैवतें । एका विण पंढरीनाथें ॥१॥
सरिता मिळाली सागरीं । आणिकां नांवां कैची उरी ॥ध्रु.॥
अनेक दीपीचा प्रकाश । सूर्य उगवतां नाश ॥२॥
तुका म्हणे नेणें दुजें । एका विण पंढरीराजें ॥३॥
९२०
काय करूं कर्माकर्म । बरें सांपडलें वर्म ॥१॥
होसी नामा च सारिका । समजाविली नाहीं लेखा ॥ध्रु.॥
नाहीं वेचावेच जाला । उरला आहेसी संचला ॥२॥
तुका म्हणे माझें । काय होईंल तुम्हां ओझें ॥३॥
९२१
एकाएकीं हातोफळी । ठाया बळी पावले ते ॥१॥
आम्ही देवा शक्तिहीनें । भाकुं तेणें करुणा ॥ध्रु.॥
पावटणी केला काळ । जया बळ होतें तें ॥२॥
तुका म्हणे वीर्यावीर । संतधीर समुद्र ॥३॥
९२२
पुढिलाचें इच्छी फळ । नाहीं बळ तें अंगीं ॥१॥
संत गेले तया ठाया । देवराया पाववीं ॥ध्रु.॥
ज्येष्ठांचीं कां आम्हां जोडी । परवडी न लभों ॥२॥
तुका म्हणे करीं कोड । पुरवीं लाड आमुचा ॥३॥
९२३
कैवल्याच्या तुम्हां घरीं । रासी हरी उदंड ॥१॥
मजसाठीं कां जी वाणी । नव्हे धणी विभागा ॥ध्रु.॥
सर्वा गुणीं सपुरता । ऐसा पिता असोनी ॥२॥
तुका म्हणे पांडुरंगा । जालों सांगा सन्मुख ॥३॥
९२४
आपलाल्या तुम्ही रूपासी समजा । कासया वरजा आरसिया ॥१॥
हें तों नव्हे देहबुद्धीचें कारण । होइल नारायणें दान केलें ॥ध्रु.॥
बब्रूचिया बाणें वर्मासि स्पर्शावें । हें तों नाहीं ठावें मोकलित्या ॥२॥
तुका म्हणे बहु मुखें या वचना । सत्याविण जाणा चाल नाहीं ॥३॥
९२५
न मनावी चिंता तुम्हीं संतजनीं । हिरा स्पटिकमणी केंवि होय ॥१॥
पडिला प्रसंग स्तळा त्या सारिखा । देखिला पारिखा भाव कांहीं ॥ध्रु.॥
बहुतांसी भय एकाचिया दंडें । बहुत या तोंडें वचनासी ॥२॥
तुका म्हणे नाहीं वैखरी बा सर । करायाचे चार वेडे वेडे ॥३॥
९२६
यथाविधि पूजा करी । सामोग्री तोंवरि हे नाहीं ॥१॥
आतां माझा सर्व भार । तूं दातार चालविसी ॥ध्रु.॥
मंगळ तें तुम्ही जाणां । नारायणा काय तें ॥२॥
तुका म्हणे समर्पिला । तुज विठ्ठला देहभाव ॥३॥
९२७
भवसिंधूचें हें तारूं । मज विचारूं पाहातां ॥१॥
चित्तीं तुझे धरिन पाय । सुख काय तें तेथें ॥ध्रु.॥
माझ्या खुणा मनापाशीं । तें या रसीं बुडालें ॥२॥
तुका म्हणे वर्म आलें । हातां भलें हें माझ्या ॥३॥
९२८
पाहातां श्रीमुख सुखावलें सुख । डोळियांची भूक न वजे माझी ॥१॥
जिव्हे गोडी तीन अक्षरांचा रस । अमृत जयास फिकें पुढें ॥ध्रु.॥
श्रवणीची वाट चोखाळली शुद्ध । गेले भेदाभेद वारोनियां ॥२॥
महामळें मन होतें जें गांदलें । शुद्ध चोखाळलें स्पटिक जैसें ॥३॥
तुका म्हणे माझ्या जीवाचें जीवन । विठ्ठल निधान सांपडलें ॥४॥
९२९
हा चि परमानंद आळंगीन बाहीं । क्षेम देतां ठायीं द्वैत तुटे ॥१॥
बोलायासि मात मन निवे हरषें चित्त । दुणी वाढे प्रीत प्रेमसुख ॥ध्रु.॥
जनांत भूषण वैकुंठीं सरता । फावलें स्वहिता सर्वभावें ॥२॥
तुटला वेव्हार माया लोकाचार । समूळ संसार पारुषला ॥३॥
तुका म्हणे हा विठ्ठल चि व्हावा । आणिकी या जीवा चाड नाहीं ॥४॥
९३०
आमुची कृपाळू तूं होसी माउली । विठ्ठले साउली शरणागता ॥१॥
प्रेमपान्हा स्तनीं सदा सर्वकाळ । दृष्टि हे निर्मळ अमृताची ॥ध्रु.॥
भूक तान दुःख वाटों नेदीं सीण । अंतरींचा गुण जाणोनियां ॥२॥
आशा तृष्णा माया चिंता दवडीं दुरी । ठाव आम्हां करीं खेळावया ॥३॥
तुका म्हणे लावीं संताचा सांगात । जेथें न पवे हात किळकाळाचा ॥४॥
९३१
जेथें जावें तेथें कपाळ सरिसें । लाभ तो विशेषें संतसंगें ॥१॥
पूर्व पुण्यें जरि होतीं सानुकूळ । अंतरायमूळ नुपजे तेथें ॥ध्रु.॥
भाग्य तरी नव्हे धन पुत्र दारा । निकट वास बरा संतांपायीं ॥२॥
तुका म्हणे हे चि करावी मिरासी । बळी संतांपाशीं द्यावा जीव ॥३॥
९३२
आतां कांहीं सोस न करीं आणीक । धरीन तें एक हें चि दृढ ॥१॥
जेणें भवसिंधु उतरिजे पार । तुटे हा दुस्तर गर्भवास ॥ध्रु.॥
जोडीन ते आतां देवाचे चरण । अविनाश धन परमार्थ ॥२॥
तुका म्हणे बरा जोडला हा देह । मनुष्यपणें इहलोका आलों ॥३॥
९३३
जतन करीन जीवें । शुद्धभावें करूनी ॥१॥
विठ्ठल विठ्ठल हें धन । जीवन अंतकाळींचें ।ध्रु.॥
वर्दळ हें संचित सारूं । बरवा करूं उदिम हा ॥२॥
तुका म्हणे हृदयपेटी । ये संपुटीं सांटवूं ॥३॥
९३४
एवढा प्रभु भावें । तेणें संपुष्टी राहावें ॥१॥
होय भक्तीं केला तैसा । पुरवी धरावी ते इच्छा ॥ध्रु.॥
एवढा जगदानी । मागे तुळसीदळ पाणी ॥२॥
आला नांवा रूपा । तुका म्हणे जाला सोपा ॥३॥
९३५
भाग्यें ऐसी जाली जोडी । आतां घडी विसंभेना ॥१॥
विटेवरी समचरण । संतीं खुण सांगितली ॥ध्रु.॥
अवघें आतां काम सारूं । हा चि करूं कैवाड ॥२॥
तुका म्हणे खंडूं खेपा । पुढें पापापुण्याच्या ॥३॥
९३६
पतिव्रते जैसा भ्रतार प्रमाण । आम्हां नारायण तैशापरी ॥१॥
सर्वभावें लोभ्या आवडे हें धन । आम्हां नारायण तैशापरी ॥२॥
तुका म्हणे एकविध जालें मन । विठ्ठला वांचून नेणे दुजें ॥३॥
९३७
विठ्ठल गीतीं गावा विठ्ठल चित्तीं ध्यावा । विठ्ठल उभा पाहावा विटेवरी ॥१॥
अनाथाचा बंधु विठ्ठल कृपासिंधु । तोडी भवबंधु यमपाश ॥ध्रु.॥
तो चि शरणागतां हा विठ्ठल मुक्तिदाता । विठ्ठल या संतांसमागमें ॥२॥
विठ्ठल गुणनिधि विठ्ठल सर्व सिद्धि । लागली समाधि विठ्ठलनामें ॥३॥
विठ्ठलाचें नाम घेतां जालें सुख । गोडावलें मुख तुका म्हणे ॥४॥
९३८
विठो सांपडावया हातीं । ठावी जाली एक गती । न धरीं भय चित्तीं । बळ किती तयाचें ॥१॥
लागे आपण चि हातीं । किंव भाकावी काकुलती । करी मग चित्तीं । असेल तें तयाचें ॥ध्रु.॥
एकलिया भावबळें । कैं सांपडे तो काळें । वैष्णवांच्या मेळें। उभा ठाके हाकेसी ॥२॥
बांधा माझिया जीवासी । तुका म्हणे प्रेमपाशीं । न सोडीं तयासी । सर्वस्वासी उदार ॥३॥
९३९
वाट वैकुंठीं पाहाती । भक्त कैं पां येथें येती । तयां जन्ममरणखंती । नाहीं चित्तीं परलोक ॥१॥
धन्यधन्य हरिचे दास । तयां सुलभ गर्भवास । ब्रम्हादिक करिती आस । तीर्थावास भेटीची ॥ध्रु.॥
कथाश्रवण व्हावयास । यमधर्मा थोर आस । पाहे रात्रदिवस । वाट कर जोडोनियां ॥२॥
रिद्धिसिद्धि पाचारितां । त्या धुंडिती हरिभक्तां । मोक्ष सायोज्यता । वाट पाहे भक्तांची ॥३॥
असती जेथें उभे ठेले । सदा प्रेमसुखें धाले । आणीक ही उद्धरिले । महादोषी चांडाळ ॥४॥
सकळ करिती त्यांची आस । सर्वभावें ते उदास । धन्यभाग्य त्यांस । तुका म्हणे दरुषणें ॥५॥
९४०
सोनें दावी वरी तांबें तयापोटीं । खरियाचे साटीं विकुं पाहे ॥१॥
पारखी तो जाणे तयाचे जीवींचें । निवडी दोहींचें वेगळालें ॥ध्रु.॥
क्षीरा नीरा कैसें होय एकपण । स्वादीं तो चि भिन्न भिन्न काढी ॥२॥
तुका म्हणे थीता नागवला चि खोटा । अपमान मोटा पावईल ॥३॥
९४१
फोडुनि सांगडी बांधली माजासी । पैल थडी कैसी पावे सहजीं ॥१॥
आपला घात आपण चि करी । आणिकां सांगतां नाइके तरी ॥ध्रु.॥
भुकेभेणें विष देऊ पाहे आतां । आपल्या चि घाता करूं पाहे ॥२॥
तुका म्हणे एक चालतील पुढें । तयांसी वांकडें जातां ठके ॥३॥
९४२
उपकारासाटीं बोलों हे उपाय । येणेंविण काय आम्हां चाड ॥१॥
बुडतां हे जन न देखवे डोळां । येतो कळवळा म्हणउनि ॥२॥
तुका म्हणे माझे देखतिल डोळे । भोग देते वेळे येईल कळों ॥३॥
९४३
आठवे देव तो करावा उपाव । येर तजीं वाव खटपटा ॥१॥
होई बा जागा होई वा जागा । वाउगा कां गा सिणसील ॥ध्रु.॥
जाणिवेच्या भारें भवाचिये डोहीं । बुडसी तों कांहीं निघेसि ना ॥२॥
तुका म्हणे देवा पावसील भावें । जाणतां तें ठावें कांहीं नव्हे ॥३॥
९४४
माझ्या मुखावाटा नयो हें वचन । व्हावें संतान द्रव्य कोणां ॥१॥
फुकाचा विभाग पतनदुःखासी । दोहींमुळें त्यासी तें चि साधे ॥ध्रु.॥
नाइकावी निंदा स्तुति माझ्या कानें । सादर या मनें होऊनियां ॥२॥
तुका म्हणे देव असाध्य यामुळें । आशामोहजाळें गुंतलिया ॥३॥
९४५
चित्त ग्वाही तेथें लौकिकाचें काई । स्वहित तें ठायीं आपणापें ॥१॥
मनासी विचार तो चि साच भाव । व्यापक हा देव अंतर्बाहीं ॥ध्रु.॥
शुद्ध भावा न लगे सुचावा परिहार । उमटे साचार आणिके ठायीं ॥२॥
भोगित्यासी काज अंतरीचें गोड । बाहिरल्या चाड नाहीं रंगें ॥३॥
तुका म्हणे भाव शुद्ध हें कारण । भाट नारायण होईल त्यांचा ॥४॥
९४६
नव्हती माझे बोल । अवघें करितो विठ्ठल ॥१॥
कांहीं न धरावी खंती । हित होइल धरा चित्तीं ॥ध्रु.॥
खोटी ते अहंता । वाट टाकिली सांगतां ॥२॥
ज्याचें तो चि जाणें । मी मापाडें तुका म्हणे ॥३॥
९४७
वासनेच्या मुखीं अदळूनि भीतें । निर्वाहापुरतें कारण तें ॥१॥
या नांवें अंतरा आला नारायण । चित्तसमाधान खुण त्याची ॥ध्रु.॥
सर्वकाळ हा चि करणें विचार । विवेकीं सादर आत्मत्वाचे ॥२॥
तुका म्हणे जों जों भजनासी वळे । अंग तों तों कळे सन्निधता ॥३॥
९४८
चिंतनें अचिंत राहिलों निश्चळ । तें चि किती काळ वाढवावें ॥१॥
अबोल्याचा काळ आतां ऐशावरी । वचनाची उरी उरली नाहीं ॥ध्रु.॥
करूं आला तों तों केला लवलाहो । उरों च संदेहे दिला नाहीं ॥२॥
तुका म्हणे मोह परते चि ना मागें । म्हणउनि त्यागें त्याग जाला ॥३॥
९४९
निर्गुणाचे घ्यावें गुणासी दर्शन । एकाएकीं भिन्न भेद घडे ॥१॥
तुम्हां आम्हां आतां न पडे यावरी । आहों तें चि बरी जेथें तेथें ॥ध्रु.॥
आपणापासुनी नसावें अंतर । वेचिलें उत्तर म्हणउनि ॥२॥
तुका म्हणे अंगा आली कठिन्यता । आमच्या अनंता तुम्हां ऐसी ॥३॥
९५०
तुज च पासाव जालोंसों निर्माण । असावें तें भिन्न कासयानें ॥१॥
पाहावा जी ठायीं करूनि विचार । नुन्य कोठें फार असे चि ना ॥ध्रु.॥
ठेविलिये ठायीं आज्ञेचें पाळण । करूनि जतन राहिलोंसें ॥२॥
तुका म्हणें आतां बोलतसें स्पष्ट । जालों क्रियानष्ट तुम्हाऐसा ॥३॥
९५१
प्रीतिभंग माझा केला पांडुरंगा । भक्तिरस सांगा कां जी तुम्हीं ॥१॥
म्हणऊनि कांहीं न ठेवीं चि उरी । आलों वर्मावरी एकाएकीं ॥ध्रु.॥
न देखों चि कांहीं परती माघारी । उरली ते उरी नाहीं मुळीं ॥२॥
तुका म्हणे आला अंतरासी खंड । तरि माझें तोंड खविळलें ॥३॥
९५२
लटिका ऐसा म्हणतां देव । संदेहसा वाटतसे ॥१॥
ऐसें आलें अनुभवा । मज ही सेवा करिता ॥ध्रु.॥
शून्याकारी बहु मोळा । भेंडोळा हे पवाडे ॥२॥
तुका म्हणे ताळी नाहीं । एके ठायीं चपळत्वें ॥३॥
९५३
जैशासाठीं तैसें हावें । हें बरवें कळलेंसे ॥१॥
उदास तूं नारायणा । मी ही म्हणा तुम्ही च ॥ध्रु.॥
ठका महाठक जोडा । जो धडफुडा लागासी ॥२॥
एकांगी च भांडे तुका । नाहीं धोका जीवित्वें ॥३॥
९५४
बहुतां रीती काकुलती । आलों चित्तीं न धरा च ॥१॥
आतां काशासाटीं देवा । मिथ्या हेवा वाढवूं ॥ध्रु.॥
तुम्हां आम्हां जाली तुटी । आतां भेटी चिंतनें ॥२॥
तुका म्हणे लाजिरवाणें । आधर जिणें इच्छेचें ॥३॥
९५५
आश्चर्य तें एक जालें । मना आलें माझिया ॥१॥
मढ्यापाशीं करुणा केली । तैसी गेली वृथा हे ॥ध्रु.॥
न यावा तो कैसा राग । खोटें मग देखोनि ॥२॥
तुका म्हणे कैंचा बोला । शोध विठ्ठला माझिया ॥३॥
९५६
मागायाची नाहीं इच्छा । जो मी ऐसा संकोचों ॥१॥
लटिकियाची न करूं स्तुति । इच्छा चित्तीं धरूनि ॥ध्रु.॥
हिशोबें तें आलें घ्यावें । हें तों ठावें सकळांसी ॥२॥
तुका म्हणे स्वामिसेवा । येथें देवा काशाची ॥३॥
९५७
पाठवणें पडणें पायां । उद्धार वांयां काशाचा ॥१॥
घडलें तें भेटीसवें । दिसेल बरवें सकळां ॥ध्रु.॥
न घडतां दृष्टादृष्टी । काय गोष्टी कोरड्या ॥२॥
अबोल्यानें असे तुका । अंतर ऐका साक्षीतें ॥३॥
९५८
अभयाचें स्थळ । तें हें एक अचळ ॥१॥
तरि धरिला विश्वास । ठेलों होउनियां दास ॥ध्रु.॥
पुरली आवडी । पायीं लागलीसे गोडी ॥२॥
तुका म्हणे कंठीं नाम । अंगीं भरलें सप्रेम ॥३॥
९५९
संदेह निरसे तरि रुचिकर । फिक्यासी आदर चवी नाहीं ॥१॥
आतां नको मज खोट्यानें फटवूं । कोठें येऊं जाऊं वेळोवेळां ॥ध्रु.॥
गेला तरि काय जीवाचें सांकडें । वांचउनि पुढें काय काज ॥२॥
तुका म्हणे कसीं निवडा जी बरें । केलीं तैसीं पोरें आळीपायीं ॥३॥
९६०
वदे वाणी परि दुर्लभ अनुभव । चालीचा चि वाहो बहुतेक ॥१॥
आम्ही ऐसें कैसें राहावें निश्चळ । पाठिलाग काळ जिंतितसे ॥ध्रु.॥
वाढवितां पोट दंभाचे पसारे । येतील माघारे मुदला तोटे ॥२॥
तुका म्हणे बरें जागवितां मना । तुमच्या नारायणा अभयें करें ॥३॥
९६१
उगें चि हें मन राहातें निश्चळ । तरि कां तळमळ साट होती ॥१॥
काय तुमचीं नेणों कवतुक विंदानें । सर्वोत्तमपणें खेळतसां ॥ध्रु.॥
नानाछंदें आम्हां नाचवावें जीवां । वाढवाव्या हांवा भलत्यापुढें ॥२॥
तुका म्हणे तुम्ही आपुली प्रतिष्ठा । वाढवावया चेष्टा करीतसां ॥३॥
९६२
आम्ही बळकट जालों फिराउनी । तुमच्या वचनीं तुम्हां गोऊं ॥१॥
जालें तेव्हां जालें मागील तें मागें । आतां वर्मलागें ठावीं जालीं ॥ध्रु.॥
तोडावया अवघ्या चेष्टांचा संबंध । शुद्धापाशीं शुद्ध बुद्ध व्हावें ॥२॥
तुका म्हणे आम्हां आत्मत्वाची सोय । आपण चि होय तैसा चि तूं ॥३॥
९६३
तुम्ही साच नुपेक्षाल हा भरवसा । मज जाणतसां अधीरसें ॥१॥
कासया घातला लांबणी उद्धार । ठेवा करकर वारूनियां ॥ध्रु.॥
सुटों नये ऐसें कळले निरुतें । कां घ्यावें मागुतें आळवुनि ॥२॥
तुका म्हणे तुम्ही सभाग्य जी देवा । माझा तुम्हां केवा काय आला ॥३॥
९६४
तुम्हां होईल देवा पडिला विसर । आम्हीं तें उत्तर यत्न केलें ॥१॥
पतितपावन ब्रीदें मिरविसी । याचा काय देसी झाडा सांग ॥ध्रु.॥
आहाच मी नव्हें अर्थाचें भुकेलें । भलत्या एका बोलें वारेन त्या ॥२॥
तुका म्हणे देह देईन सांडणें । सहित अभिमानें ओवाळूनि ॥३॥
९६५
जडलों अंगाअंगीं । मग ठेवीं प्रसंगीं । कांहीं उरीजोगी। लोकीं आहे पुरती ॥१॥
ठेवीं निवारुनि आधीं । अवकाश तो चि बुद्धी । सांपडली संधी । मग बळ कोणासी ॥ध्रु.॥
गळा बांधेन पायीं । हालों नेदीं ठायिचा ठायीं । निवाड तो तईं । अवकळा केलिया ॥२॥
तुका म्हणे ठावे । तुम्ही असा जी बरवे । बोभाटाची सवे । मुळींहुनी विठोबा ॥३॥
९६६
आम्ही शक्तिहीनें । कैसें कराल तें नेणें । लिगाडाच्या गुणें । खोळंबला राहिलों ॥१॥
माझें मज देई देवा । असे ठेविला तो ठेवा । नाहीं करीत हेवा । कांहीं अधीक आगळा ॥ध्रु.॥
नाहीं गळां पडलों झोंड । तुमचें तें चि माझें तोंड । चौघां चार खंड । लांबणी हे अनुचित ॥२॥
नाहीं येत बळा । आतां तुम्हासी गोपाळा । तुका म्हणे गळा । उगवा पायां लागतों ॥३॥
९६७
काय कृपेविण घालावें सांकडें । निश्चिंती निवाडें कोण्या एका ॥१॥
आहों तैसीं पुढें असों दीनपणें । वेचूनि वचनें करुणेचीं ॥ध्रु.॥
धरूं भय आतां काय वाहों चिंता । काय करूं आतां आप्तपण ॥२॥
तुका म्हणे आम्ही भावहीन जीव । म्हणउनी देव दुरे दुरी ॥३॥
९६८
नाहीं उल्लंघिले कोणाचे वचन । मज कां नारायण दुरी जाला ॥१॥
अशंकितें मनें करीं आळवण । नाहीं समाधान निश्चिंतीचें ॥ध्रु.॥
दासांचा विसर हें तों अनुचित । असे सर्व नीत पायांपाशीं ॥२॥
तुका म्हणे तुम्हां लाज येत नाहीं । आम्हां चिंताडोहीं बुडवितां ॥३॥
९६९
जीव जायवरी सांडी करी माता । हे तों आश्चर्यता बाळकाची ॥१॥
दुर्बळ कीं नाहीं आइकत कानीं । काय नारायणीं न्यून जालें ॥ध्रु.॥
क्षणक्षणा माझा ने घावा सांभाळ । अभाग्याचा काळ ऐसा आला ॥२॥
तुका म्हणे नाहीं वचनासी रुचि । फल कटवें चि तें तें होय ॥३॥
९७०
म्हणउनी दास नव्हे ऐसा जालों । अनुभवें बोलों स्वामीपुढें ॥१॥
कां नाहीं वचन प्रतिउत्तराचें । मी च माझ्या वेचें अट्टाहासें ॥ध्रु.॥
कासयाने गोडी उपजावा विश्वास । प्रीती कांहीं रस वाचुनियां ॥२॥
तुका म्हणे अगा चतुरा शिरोमणी । विचारावें मनीं केशीराजा ॥३॥
९७१
काय आतां आम्हीं पोट चि भरावें । जग चाळवावें भक्त म्हुण ॥१॥
ऐसा तरि एक सांगा जी विचार । बहु होतों फार कासावीस ॥ध्रु.॥
काय कवित्वाची घालूनियां रूढी । करूं जोडाजोडी अक्षरांची ॥२॥
तुका म्हणे काय गुंपोनि दुकाना । राहों नारायणा करुनी घात ॥३॥
९७२
वर्म तरि आम्हां दावा । काय देवा जाणें मी ॥१॥
बहुतां रंगीं हीन जालों । तरि आलों शरण ॥ध्रु.॥
द्याल जरि तुम्ही धीर । होईल स्थिर मन ठायीं ॥२॥
तुका म्हणे सत्ताबळें । लडिवाळें राखावीं ॥३॥
९७३
सांगों काय नेणा देवा । बोलाची त्या आवडी ॥१॥
वांयां मज चुकुर करा । विश्वंभरा विनोदें ॥ध्रु.॥
आवडीच्या करा ऐसें । अंतर्वासें जाणतसां ॥२॥
तुका म्हणे समाधानें । होइन मनें मोकळा ॥३॥
९७४
निर्धाराचें अवघें गोड । वाटे कोड कौतुक ॥१॥
बैसलिया भाव पांयीं । बरा तई नाचेन ॥ध्रु.॥
स्वामी कळे सावधान । तरि मन उल्हासे ॥२॥
तुका म्हणे आश्वासावें । प्रेम द्यावें विठ्ठले ॥३॥
९७५
जाली तडातोडी । अवघीं पडिलों उघडीं ॥१॥
नव्हों कोणांची च कांहीं । तुझे भरलिया वाहीं ॥ध्रु.॥
पारुशला संवसार । मोडली बैसण्याची थार ॥२॥
आतां म्हणे तुका । देवा अंतरें राखों नका ॥३॥
९७६
आधार तो व्हावा । ऐसी आस करीं देवा ॥१॥
तुम्हांपाशीं काय उणें । काय वेचे समाधानें ॥ध्रु.॥
सेवेच्या अभिळासें । मन बहु जालें पिसें ॥२॥
अरे भक्तापराधीना । तुका म्हणे नारायणा ॥३॥
९७७
तुमचा तुम्हीं केला गोवा । आतां चुकवितां देवा ॥१॥
कैसें सरे चाळवणें । केलें काशाला शाहाणें ॥ध्रु.॥
कासया रूपा । नांवा आलेति गा बापा ॥२॥
तुका म्हणे आतां । न सरे हवाले घालितां ॥३॥
९७८
माझी भक्ती भोळी । एकविध भावबळी ॥१॥
मी कां पडेन निराळा । ऐसा सांडूनि सोहळा ॥ध्रु.॥
आतां अनारिसा । येथं न व्हावें सहसा ॥२॥
तुका म्हणे जोडुनि पाय । पुढें उगा उभा राहें ॥३॥
९७९
आहे तरिं सत्ता । ऐशा करितों वारता ॥१॥
अंगसंगाचीं उत्तरें । सलगीसेवेनें लेंकरें ॥ध्रु.॥
तरी निकटवासें । असों अशंकेच्या नासें ॥२॥
तुका म्हणे रुची । येथें भिन्नता कैची ॥३॥
९८०
काळ सारावा चिंतनें । एकांतवासीं गंगास्नानें । देवाचें पूजन । प्रदक्षणा तुळसीच्या ॥१॥
युक्त आहार वेहार । नेम इंद्रियांचा सार । नसावी वासर । निद्रा बहु भाषण ॥ध्रु.॥
परमार्थ महाधन । जोडी देवाचे चरण । व्हावया जतन । हे उपाय लाभाचे ॥२॥
देह समर्पिजे देवा । भार कांहीं च न घ्यावा । होईल आघवा । तुका म्हणे आनंद ॥३॥
९८१
मऊ मेनाहूनि आम्ही विष्णुदास । कठिण वज्रास भेदूं ऐसे ॥१॥
मेले जित असों निजोनियां जागे । जो जो जो जें मागे तें तें देऊं ॥ध्रु.॥
भले तरि देऊं गांडीची लंगोटी । नाठ्याळा चि गांठीं देऊं माथां ॥२॥
मायबापाहूनि बहू मायावंत । करूं घातपात शत्रूहूनि ॥३॥
अमृत तें काय गोड आम्हांपुढें । विष तें बापुडें कडू किती ॥४॥
तुका म्हणे आम्ही अवघे चि गोड । ज्याचें पुरे कोड त्याचेपरि ॥५॥
९८२
गाढवाचें तानें । पालटलें क्षणक्षणें ॥१॥
तैसे अधमाचे गुण । एकविध नाहीं मन ॥ध्रु.॥
उपजतां बरें दिसे । रूप वाढतां तें नासे ॥२॥
तुका म्हणे भुंकते वेळे । वेळ अवेळ न कळे ॥३॥
९८३
विटाळ तो परद्रव्य परनारी । येथुनि जो दुरी तो सोंवळा ॥१॥
गद्यें पद्यें कांहीं न धरावी उपाधी । स्वाधीन चि बुद्धि करुनी ठेवा ॥ध्रु.॥
विचाराचें कांहीं करावें स्वहित । पापपुण्यांचीत भांडवल ॥२॥
तुका म्हणे न लगे जावें वनांतरा । विश्व विश्वंभरा सारिखें चि ॥३॥
९८४
कल्पतरु रुया नव्हती बाभुळा । पुरविती फळा इच्छितिया ॥१॥
उदंड त्या गाई म्हैसी आणि शेळ्या । परि त्या निराळ्या कामधेनु ॥२॥
तुका म्हणे देव दाखवील दृष्टी । तया सवें भेटी थोर पुण्य ॥३॥
९८५
जळो प्रेमा तैसा रंग । जाय भुलोनि पतंग ॥१॥
सासूसाटीं रडे सून । भाव अंतरींचा भिन्न ॥ध्रु.॥
मैंद मुखींचा कोंवळा । भाव अंतरीं निराळा ॥२॥
जैसी वृंदावनकांती । उत्तम धरूं ये हातीं ॥३॥
बक ध्यान धरी । सोंग करूनि मासे मारी ॥४॥
तुका म्हणे सर्प डोले । तैसा कथेमाजी खुले ॥५॥
९८६
वेशा नाहीं बोल अवगुण दूषीले । ऐशा बोला भले झणें क्षोभा ॥१॥
कोण नेणे अन्न जीवाचें जीवन । विषमेळवण विष होय ॥ध्रु.॥
सोनें शुद्ध नेणे कोण हा विचार । डांकें हीनवर केलें त्यासी ॥२॥
याती शुद्ध परि अधम लक्षण । वांयां गेलें तेणें सोंगें ही तें ॥३॥
तुका म्हणे शूर तो चि पावे मान । आणीक मंडण भार वाही ॥४॥
९८७
अणुरणीयां थोकडा । तुका आकाशाएवढा ॥१॥
गिळुनि सांडिलें कळिवर । भव भ्रमाचा आकार ॥ध्रु.॥
सांडिली त्रिपुटी । दीप उजळला घटीं ॥२॥
तुका म्हणे आतां । उरलों उपकारापुरता ॥३॥
९८८
धन्य आजि दिन । जालें संताचें दर्शन ॥१॥
जाली पापातापा तुटी । दैन्य गेलें उठाउठीं ॥ध्रु.॥
जालें समाधान । पायीं विसांवले मन ॥२॥
तुका म्हणे आले घरा । तो चि दिवाळीदसरा ॥३॥
९८९
हें चि माझे धन । तुमचे वंदावे चरण ॥१॥
येणें भाग्यें असों जीत । एवढें समर्पूनी चित्त ॥ध्रु.॥
सांभाळिलें देवा । मज अनाथा जी जीवा ॥२॥
जोडूनियां कर । तुका विनवितो किंकर ॥३॥
९९०
फजितखोरा मना किती तुज सांगों । नको कोणा लागों मागें मागें ॥१॥
स्नेहवादें दुःख जडलेंसे अंगीं । निष्ठ हें जगीं प्रेमसुख ॥ध्रु.॥
निंदास्तुती कोणी करो दयामया । न धरीं चाड या सुखदुःखें ॥२॥
योगिराज कां रे न राहाती बैसोनी । एकिये आसनीं या चि गुणें ॥३॥
तुका म्हणे मना पाहें विचारून । होई रे कठिण वज्राऐसें ॥४॥
९९१
जळो माझी ऐसी बुद्धी । मज घाली तुजमधीं । आवडे हे विधि । निषेधीं चि चांगली ॥१॥
तूं स्वामी मी सेवक । उंच पद निंच एक । ऐसें करावें कौतुक । नको करूं खंडणा ॥ध्रु.॥
जळ न खाती जळा । वृक्ष आपुलिया फळा । भोक्ता निराळा । तेणें गोडी निवडिली ॥२॥
हिरा शोभला कोंदणें । अळंकारीं मिरवे सोनें । एक असतां तेणें । काय दुजें जाणावें ॥३॥
उष्णें छाये सुख वाटे । बाळें माते पान्हा फुटे । एका एक भेटे । कोण सुख ते काळीं ॥४॥
तुका म्हणे हित । हें चि मानी माझें चित्त । नव्हे आतां मुक्त । ऐसा जाला भरवसा ॥५॥
९९२
मनीं वसे त्याचें आवडे उत्तर । वाटे समाचार घ्यावा ऐसें ॥१॥
जातीचें तें झुरे येर येरासाटीं । वियोगें ही तुटी नेघे कधीं ॥ध्रु.॥
भेटीची अपेक्षा वरता आदर । पुसे नव्हे धीर मागुतालें ॥२॥
तुका म्हणे माझ्या जीवाचें जीवन । सोइरे हरिजन प्राणसखे ॥३॥
९९३
नव्हे आराणूक परि मनीं वाहे । होईल त्या साहे पांडुरंग ॥१॥
पंढरीसि जावें उदेग मानसीं । धरिल्या पावसी संदेह नाहीं ॥ध्रु.॥
नसो बळ देह असो पराधीन । परि हें चिंतन टाकों नको ॥२॥
तुका म्हणे देह पडो या चिंतनें । पुढें लागे येणें याजसाटीं ॥३॥
९९४
कोठें देवा आलें अंगा थोरपण । बरें होतें दीन होतों तरीं ॥१॥
साधन ते सेवा संतांची उत्तम । आवडीनें नाम गाईन तें ॥ध्रु.॥
न पुसतें कोणी कोठें ही असतां । समाधान चित्ताचिया सुखें ॥२॥
तुका म्हणे जन अव्हेरितें मज । तरी केशीराज सांभाळिता ॥३॥
९९५
चतुर मी जालों आपुल्या भोंवता । भावेंविण रिता फुंज अंगीं ॥१॥
आतां पुढें वांयां जावें हें तें काई । कामक्रोधें ठायीं वास केला ॥ध्रु.॥
गुणदोष आले जगाचे अंतरा । भूताच्या मत्सरावरी बुद्धि ॥२॥
तुका हमणे करूं उपदेश लोकां । नाहीं जालों एका परता दोषा ॥३॥
९९६
धन्य ते संसारीं । दयावंत जे अंतरीं ॥१॥
येथें उपकारासाठीं । आले घर ज्यां वैकुंठीं ॥ध्रु.॥
लटिकें वचन । नाहीं देहीं उदासीन ॥२॥
मधुरा वाणी ओटीं । तुका म्हणे वाव पोटीं ॥३॥
९९७
कुटल्याविण नव्हे मांडा । अळसें धोंडा पडतसे ॥१॥
राग नको धरूं मनीं । गांडमणी सांगतों ॥ध्रु.॥
तरटापुढें बरें नाचे । सुतकाचें मुसळ ॥२॥
तुका म्हणे काठी सार । करी फार शाहाणें ॥३॥
९९८
कळों येतें तरि कां नव्हे । पडती गोवें भ्रमाचे ॥१॥
जाणतां चि होतो घात । परिसा मत देवा हें ॥ध्रु.॥
आंविसासाटीं फासा मान । पाडी धनइच्छा ते ॥२॥
तुका म्हणे होणार खोटें । कर्म मोटें बिळवंत ॥३॥
९९९
मोकळें मन रसाळ वाणी । या चि गुणीं संपन्न ॥१॥
लIमी ते ऐशा नावें । भाग्यें ज्यावें तरि त्यांनीं ॥ध्रु.॥
नमन नम्रता अंगीं । नेघे रंगीं पालट ॥२॥
तुका म्हणे त्याच्या नांवें । घेतां व्हावें संतोषी ॥३॥
१०००
शेवटची विनवणी । संतजनीं परिसावी ॥१॥
विसर तो न पडावा । माझा देवा तुम्हांसी ॥ध्रु.॥
पुढें फार बोलों काई । अवघें पायीं विदित ॥२॥
तुका म्हणे पडिलों पायां । करा छाया कृपेची ॥३॥
