विशाळगड हा महान योद्धा छत्रपती शिवाजी महाराजांचा अतिशय प्रसिद्ध किल्ला आहे. येथे अनेक लढाया झाल्या त्यामुळे या किल्ल्याची अवस्था फारच कमकुवत आहे. कोल्हापूरपासून 80 किमी अंतरावर आणि रत्नागिरीपासून 89 किमी अंतरावर, विशाळगड किल्ला हा महाराष्ट्रातील कोल्हापूर जिल्ह्यातील विशाळगड गावात वसलेला एक प्राचीन किल्ला आहे. हा महाराष्ट्रातील ऐतिहासिक किल्ल्यांपैकी एक आहे, आणि कोल्हापूरजवळ भेट देण्याच्या सर्वोत्तम ठिकाणांपैकी एक आहे. विशाळगड किल्ला सह्याद्री पर्वत आणि कोकणच्या सीमेवर आणि आंबा घाट आणि अनुष्का घाट यांना वेगळे करणाऱ्या टेकडीवर वसलेला आहे.
नावाप्रमाणेच विशाळगड एक विशाल किल्ला आहे. सह्याद्रीच्या मुख्य रांगेतून निघालेला हा किल्ला नैसर्गिकरित्या दुर्गमतेने व्यापलेला आहे. हा प्राचीन किल्ला अनुष्का घाट आणि आंबा घाट, कोकणातील बंदरे आणि कोल्हापूरची बाजारपेठ यांना जोडणाऱ्या घाटमार्गाचे रक्षण आणि रक्षण करण्यासाठी बांधण्यात आला होता. अनेक महत्त्वाच्या ऐतिहासिक घटनांचा साक्षीदार असलेल्या आणि राजधानीचा दर्जा लाभलेल्या या किल्ल्याची सध्याची स्थिती सूचक आहे. पण इतिहास आणि दुर्गप्रेमींसाठी हा किल्ला संपूर्णपणे पाहणे नक्कीच आनंददायी आहे.
स्थानिक लोक त्याला खेलना किंवा खिलाना म्हणतात, विशाळगड किल्ला हा मराठा साम्राज्यातील एक महत्त्वाचा किल्ला होता. इतिहासानुसार विशाळगड किल्ला 1058 मध्ये शिलाहार राजा मारसिंह याने बांधला होता आणि सुरुवातीला तो खिलगिल म्हणून ओळखला जात होता. 1209 मध्ये देवगिरीचा तत्कालीन राजा सिउना यादव याने शिलाहारांचा पराभव करून किल्ला ताब्यात घेतला. 1309 मध्ये अल्लाउद्दीन खिलजीने देवगिरीच्या सेउना यादवांचा राजा रामचंद्राचा पराभव केला आणि लवकरच किल्ला खिलजी घराण्याशी जोडला गेला. नंतर हा किल्ला विजयनगर साम्राज्याच्या आणि नंतर आदिशलाही राजवटीच्या ताब्यात होता. 1659 मध्ये शिवाजींनी किल्ला आदिलशहाकडून ताब्यात घेतला आणि किल्ल्याचे नाव बदलून 'विशाळगड' म्हणजे भव्य किंवा विशाल किल्ला असे ठेवले.
जुलै 1660 मध्ये, किल्ले पन्हाळ्याच्या आसपासच्या आदिलशाही नाकेबंदीतून आणि पवनखिंडच्या लढाईतून शिवाजींची सुटका पाहिली. छत्रपती शिवाजींच्या मृत्यूनंतर, छत्रपती संभाजी आपला बहुतेक वेळ गडावर घालवायचे. किल्ल्याच्या काही भागांच्या आणि दरवाजांच्या जीर्णोद्धार आणि पुनर्बांधणीत त्यांनी पुढाकार घेतला. मराठा साम्राज्याच्या काळात विशाळगड ही कोल्हापूर आणि रत्नागिरी जिल्ह्यातील नव्वद शहरे आणि गावे असलेल्या मोठ्या प्रदेशाची राजधानी बनवण्यात आली. 1844 मध्ये किल्लेदारांच्या विद्रोहाच्या परिणामी ब्रिटिश सैन्याने संपूर्ण किल्ला उद्ध्वस्त केला.
3500 फूट उंचीवर असलेला हा किल्ला 1,130 मीटर क्षेत्रफळ व्यापतो. हजारो पर्यटक भेट देणारा हजरत सय्यद मलिक रेहान मीरा साहेब यांचा प्रसिद्ध दर्गा किल्ल्यात आहे. किल्ल्यात अमृतेश्वर व श्री नरसिंहाची मंदिरे आहेत. बाजी प्रभू देशपांडे आणि फुलाजी देशपांडे यांच्या स्मरणार्थ बांधलेली समाधी आहे. पावसाळ्यात अतिवृष्टीमुळे या प्रदेशात अनेक धबधबे तयार होतात. किल्ल्याच्या जीर्णोद्धाराचे काम नुकतेच झाले असून त्यात तटबंदी आणि प्रवेशद्वाराची कमान निश्चित करण्यात आली आहे.
