12 जानेवारी 1863 रोजी कलकत्ता येथे जन्मलेले नरेंद्रनाथ दत्त हे आध्यात्मिक मार्ग स्वीकारल्यानंतर स्वामी विवेकानंद म्हणून ओळखले जाऊ लागले. दरवर्षी 12 जानेवारी हा राष्ट्रीय युवा दिन National Youth Day 2023 म्हणून साजरा केला जातो. नरेंद्रनाथ यांनी अगदी लहान वयातच अध्यात्माचा मार्ग स्वीकारला होता. यासोबतच पाश्चात्य संस्कृतीत योग आणि वेदांत याविषयी जागरुकता आणण्याचे श्रेयही स्वामी विवेकानंदांना जाते. ज्यांनी 19व्या शतकात जगभर प्रवास करून धर्म, ज्ञान आणि योगाचे शिक्षण जनसामान्यांपर्यंत नेण्याचे काम केले. आजही त्यांनी शिकागो येथे दिलेल्या ऐतिहासिक भाषणाची चर्चा आहे. 'माझ्या अमेरिकन बंधू आणि भगिनींनो' असे म्हटल्यावर संपूर्ण सभा 2 मिनिटे टाळ्यांच्या कडकडाटात गुंजली.
स्वामी विवेकानंद लहानपणापासूनच हुशार विद्यार्थी होते. इंग्रजी, हिंदी, संस्कृत तसेच इतर अनेक भाषांवर त्यांचे प्रभुत्व होते. स्वामीजींचे वडील कलकत्ता उच्च न्यायालयात वकील होते आणि त्यांचे आजोबा दुर्गाचरण दत्त हे संस्कृत आणि पर्शियन भाषेचे उत्तम अभ्यासक होते. कुटुंबात शिक्षण आणि अध्यात्माची सांगड घातल्याने त्यांच्या विचारांना लोककल्याणाच्या मार्गावर पुढे जाण्याची प्रेरणा मिळाली. स्वामीजींना त्यांच्या हयातीत अनेक आध्यात्मिक गुरू भेटले. पण देशाटनाच्या वेळी त्यांना अशी अनेक माणसे भेटली ज्यांचा अभिमान स्वामीजींनी आपल्या साध्या पण अचूक उत्तराने धुळीला मिळवला.
स्वामी विवेकानंद बहुतेक वेळा त्यांचे सामान्य भिक्षू रुपी वस्त्र घालत असत. परदेशात जाऊनही ते असे साधे जीवन जगायचे. एके दिवशी स्वामीजी हे वस्त्र परिधान करून परदेशात फिरत होते. त्याच्या कपड्याने एका परदेशी व्यक्तीचे लक्ष वेधून घेतले. चिडवत त्या परदेशीने स्वामीजींची पगडी ओढली. स्वामीजींनी स्पष्ट इंग्रजीत असे करण्यामागचे कारण विचारले तेव्हा त्या परदेशीला आश्चर्य वाटले. साधूच्या रूपात असलेली ही व्यक्ती इतकं चांगलं इंग्रजी कसं बोलू शकते हे त्याला समजत नव्हतं. जेव्हा त्यांनी स्वामींना विचारले की तुम्ही शिक्षित आहात का? तेव्हा स्वामी विवेकानंद नम्रपणे म्हणाले, 'हो! मी सुशिक्षित आणि सज्जन आहे. तेव्हा त्या परदेशीने कपड्यांकडे बोट दाखवून सांगितले, 'तुझे कपडे बघून तू सुशिक्षित दिसत नाहीस.' यावर स्वामीजींनी नम्रपणे सांगितले की तुमच्या देशात शिंपी माणसाला शिक्षित बनवतो, पण माझ्या देशात माझी वागणूक मला सज्जन बनवते.' असे उत्तर ऐकून परदेशीला आपली चूक कळली.
