A branch of the Bodhi tree in Sri Lankaराजपुत्र सिद्धार्थ गौतम बुद्ध यांना वयाच्या ३५ व्या वर्षी बोधगया येथील पिंपळाच्या वृक्षाखाली ४९ दिवस ध्यानसाधना केल्यानंतर ज्ञानप्राप्ती झाली होती. त्यामुळे बौद्ध धर्मात बोधगया आणि त्याठिकाणच्या पिंपळ वृक्ष अर्थात बोधिवृक्षाला अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. त्याच २३०० वर्षे जुन्या बोधिवृक्षाच्या कक्षा नाशिकमधील त्रिरश्मी लेणीच्या पायथ्याशी असलेल्या बुद्धस्मारकाच्या आवारात रुंदावणार आहेत. त्यामुळे या स्मारकाच्या सौंदर्यात आणि पावित्र्यात आणखी भर पडणार आहे.
बोधगया येथील भगवान गौतम बुद्ध यांना ज्या पिंपळाच्या वृक्षाखाली ‘बुद्धत्व’ प्राप्त झाले, त्या वृक्षाला ‘बोधिवृक्ष’ (ज्ञानाचा वृक्ष) म्हणून ओळखले जाते. २३०० वर्षांपूर्वी सम्राट अशोक यांचा मुलगा महेंद्र व मुलगी संघमित्रा यांच्या माध्यमातून श्रीलंकेला अनुराधापूर या ठिकाणी बोधिवृक्षाची रुजवात करण्यात आली. याच वृक्षाची फांदी नाशिकला मिळवण्यासाठी नाशिकमधील शांतिदूत चॅरिटेबल ट्रस्टने त्यासाठी पुढाकार घेतला. तर फांदीच्या रोपणांसह बुद्धस्मारकात इतर आवश्यक सुविधा पुरविण्यासाठी शासनदरबारी पाठपुरावा करण्याचे साकडे ट्रस्टने आमदार ॲड. राहुल ढिकले यांना घातले आहे. मग जाणून घेऊ बोधि वृक्ष व त्यांचे महत्व व महती
बोधी वृक्षा बद्दल तुम्ही ऐकलेच असेल. बोधी वृक्ष जेथे भगवान बुद्धांना ज्ञान प्राप्त झाले. सर्वप्रथम, तुम्ही हे जाणून घेतले पाहिजे की 'बोधी' म्हणजे 'ज्ञान' आणि वृक्ष म्हणजे वृक्ष म्हणजेच 'ज्ञानाचे झाड'. वास्तविक, बोधिवृक्ष हे बिहारच्या गया जिल्ह्यातील बोधगया येथील महाबोधी मंदिर परिसरात असलेले पीपळाचे झाड आहे. भगवान बुद्धांना ५३१ BC मध्ये याच झाडाखाली ज्ञान प्राप्त झाले. या झाडाचीही एक विचित्र कथा आहे, ज्याबद्दल तुम्हाला फारशी माहिती नसेल. तुम्हाला हे जाणून आश्चर्य वाटेल की, या झाडाला दोनदा नष्ट करण्याचा प्रयत्न करण्यात आला, पण प्रत्येक वेळी चमत्कारिकरित्या हे झाड पुन्हा वाढले.
बोधीवृक्षाचा नाश करण्याचा पहिला प्रयत्न ईसापूर्व तिसऱ्या शतकात झाला होता. सम्राट अशोक हे बौद्ध धर्माचे अनुयायी असले तरी त्यांची एक राणी तिष्यरक्षिताने गुपचूप वृक्ष तोडल्याचे सांगितले जाते. त्यावेळी सम्राट अशोक इतर राज्यांच्या दौऱ्यावर गेले होते. मात्र, त्याचा प्रयत्न फसला. बोधीवृक्ष पूर्णपणे नष्ट झाला नव्हता. काही वर्षांनी बोधीवृक्षाच्या मुळापासून नवे झाड उगवले. ते झाड सुमारे ८०० वर्षे जगलेल्या बोधीवृक्षाच्या दुसऱ्या पिढीतील वृक्ष असल्याचे मानले जाते.
बोधीवृक्ष नष्ट करण्याचा दुसरा प्रयत्न बंगालचा राजा शशांक याने सातव्या शतकात केला होता. तो बौद्ध धर्माचा कट्टर शत्रू होता असे म्हटले जाते. बोधीवृक्षाचा समूळ नाश करण्यासाठी त्याला उपटून टाकण्याचा विचार केला, पण त्यात तो अयशस्वी झाल्यावर त्याने ते झाड तोडून त्याची मुळे पेटवली. परंतु असे असतानाही बोधीवृक्ष नष्ट झाला नाही आणि काही वर्षांनी त्याच्या मुळापासून एक नवीन वृक्ष निघाला, जो तिसऱ्या पिढीचा वृक्ष मानला जातो, हा एक चमत्कार होता. हे झाड सुमारे १२५० वर्षे जगले.
तिसर्‍यांदा, १८७६ साली नैसर्गिक आपत्तीमुळे बोधीवृक्ष नष्ट झाला, त्यानंतर लॉर्ड कनिंगहॅम या इंग्रजाने श्रीलंकेतील अनुराधापुरा येथून बोधीवृक्षाची एक शाखा आणली आणि २०१२ साली बोधगया येथे पुन्हा स्थापन केली. १८८०. बोधिवृक्षाच्या पिढीतील हा चौथा वृक्ष आहे, जो आजही बोधगयेत आहे.
खरे तर ख्रिस्तपूर्व तिसऱ्या शतकात सम्राट अशोकाने आपला मुलगा महेंद्र आणि मुलगी संघमित्रा यांना बौद्ध धर्माच्या प्रचारासाठी बोधीवृक्षाच्या फांद्या देऊन श्रीलंकेला पाठवले. त्यांनीच अनुराधापुरा येथे वृक्षारोपण केले, जे आजही तेथे आहे. आम्ही तुम्हाला सांगतो की, अनुराधापुरा हे जगातील सर्वात जुन्या शहरांपैकी एक आहे. याशिवाय, हे श्रीलंकेच्या आठ जागतिक वारसा स्थळांपैकी एक आहे.
भोपाळ आणि मध्य प्रदेशची राजधानी विदिशा दरम्यान सलामतपूरच्या टेकडीवर बोधी वृक्षाची एक शाखा देखील आहे. खरे तर २०१२ मध्ये श्रीलंकेचे तत्कालीन राष्ट्रपती महिंदा राजपक्षे भारत दौऱ्यावर आले होते, त्यावेळी त्यांनी हे झाड लावले होते. या झाडाच्या सुरक्षेसाठी २४ तास पोलीस तैनात असतात हे जाणून तुम्हाला आश्चर्य वाटेल. या झाडाच्या देखभालीवर दरवर्षी १२ ते १५ लाख रुपये खर्च होत असल्याचे समजते.
Edited by : Ratnadeep Ranshoor
