आज 23 ऑगस्ट जागतिक वडा पाव दिवस. हा दिवस दरवर्षी 23 ऑगस्ट रोजी साजरा केला जातो. अनेक मुंबईकरांसाठी नाश्ता, दुपारचे जेवण, रात्रीचे जेवण हे तिन्ही जेवण म्हणजे फक्त वडा पाव. मुंबईत येऊन कोणी वडापाव खाऊ नये, असे होऊ शकत नाही. वडापाव सुरू झाला तेव्हा तो 10 पैशांना विकला गेला. आज तुम्हाला हे 10 ते 80 रुपये, 100 रुपयांना मिळतात. मुंबईत आज दिवस-रात्र विकला जाणारा वडापाव सुरुवातीला फक्त सहा ते सात तासांसाठी उपलब्ध होता. एकेकाळी वडापावचे दोन स्टॉल दुपारी असायचे आणि ते रात्री आठ वाजेपर्यंत चालायचे.
दादर, परळ, गिरगाव इत्यादी ठिकाणी मराठी रेस्टॉरंट्सची संख्या वाढल्यानंतर बटाटावड्याला मुंबईत घर मिळाले. पण सुरुवातीच्या काळात फक्त बटाटावडा खाल्ला जायचा. पाव सोबत कधी खाल्ले यावर मतमतांतरे आहेत. दादर आणि इतर भागातील गिरणी कामगारांनी हे मौल्यवान खाद्यपदार्थ स्वीकारले. 23 ऑगस्ट 2001 रोजी, धीरज गुप्ता यांनी वडापावचे भारतीय बर्गरमध्ये रूपांतर करून जंबो वडापाव फूड चेन सुरू केली. त्यामुळे 9 शहरांमध्ये त्यांच्या शाखा सध्या जागतिक वडापाव दिन साजरा करतात. इतरांनीही त्याचे अनुकरण सुरू केले आहे. वडापाव हे खरे तर सामान्य खाद्य आहे. मुंबईतील गिरणी कामगारांच्या संस्कृतीत ते लवकर रुजले. ते खाण्यासाठी प्लेट किंवा चमच्याची गरज नाही. जितक्या लवकर बनवले जाते तितक्या लवकर खाल्ले जाते. त्यामुळेच मुंबईची कार्यसंस्कृती म्हणून ओळखली जाऊ लागली. आज मुंबईत दररोज 18 ते 20 लाख वडापाव वापरले जातात.
ते कधी सुरू झाले?
वडापावचा जन्म 1966 मध्ये दादर स्टेशनच्या बाहेर अशोक वैद्य यांच्या फूड ट्रकमध्ये झाल्याचे मानले जाते. याच काळात दादरमध्ये सुधाकर म्हात्रे यांचा वडापावही सुरू झाल्याचे जुने मुंबईकर सांगतात. बटाट्याची सब्जी आणि पोळी खाण्याऐवजी त्यांनी बेसनमध्ये बटाट्याची भाजी तळून वडा बनवायला सुरुवात केली. रोजगाराचे साधन आणि राजकीय पाठबळ - 1970 ते 1980 च्या दशकात मुंबईतील गिरण्या बंद पडू लागल्याने अनेक तरुण वडापावकडे उपजीविकेचे साधन म्हणून पाहू लागले. मग हळूहळू प्रत्येक रस्त्यावर आणि चौकाचौकात वडापावच्या गाड्या दिसू लागल्या. मराठी मुलांच्या या लढ्याला शिवसेनेने पाठिंबा दिला. मराठी माणसाने इंडस्ट्रीत यावे, असे बाळासाहेब ठाकरे यांचे नेहमीच मत होते. त्यामुळे वडापावच्या गाड्यांचा छोटा धंदा सुरू झाला. त्याचवेळी शिवसेनेने दक्षिण भारतीयांच्या विरोधात भूमिका घेतल्याने शिवसेनेने मुंबईतील दादर, माटुंगा यांसारख्या भागातील उडापी हॉटेल्समध्ये दाक्षिणात्य खाद्यपदार्थांचा निषेध करण्यासाठी वडा पावाचा प्रचार सुरू केला. उडपाऐवजी वडापाव खाण्याचे धोरण स्वीकारत शिवसेनेने वडा पावाला राजकीय पातळीवर ब्रँड केले आणि अशा शिव वडापावचा जन्म झाला. महापालिकेतील सत्ताधारी शिवसेनेने तर वडापावची वाहने डंप करण्याचे नियम करून वडापावला राजकीय पाठबळ दिले. आज अनेक कार्यालयांच्या कॅन्टीनमध्ये, शाळांच्या कॅन्टीनमध्ये वडापावांना कायमस्वरूपी जागा मिळाली आहे.
परदेशातही वडापावचे वर्चस्व – रिझवी कॉलेज, मुंबईच्या माजी विद्यार्थ्यांनी 15 ऑगस्ट 2010 रोजी लंडनमध्ये वडा पाव हॉटेल सुरू केले. ठाण्यातील सुजय सोहनी आणि वडाळ्यातील सुबोध जोशी यांनी मिळून हे हॉटेल सुरू केले. श्री कृष्णा वडापाव नावाच्या हॉटेल व्यवसायातून ते वर्षाला 4 कोटींहून अधिक कमावतात.
