वेबदुनिया: हिन्दी भाषेचा बुलंद आवाज

Webdunia Silver Jubilee Year: एप्रिल 1935 मध्ये इंदूरमधून हिंदीच्या बाजूने आवाज उठवला गेला. त्या वेळी इंदूर येथे झालेल्या अखिल भारतीय हिंदी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष म्हणून महात्मा गांधी म्हणाले होते - साहित्यिक दृष्टिकोनातून बंगाली भाषेला पहिले, त्यानंतर मराठी वगैरे हिंदी भाषेला चौथे स्थान आहे, तरीही आता हे सिद्ध झाले आहे की राष्ट्रभाषा होण्याचा अधिकार फक्त हिंदीला आहे. एवढेच नाही तर सर्व भारतीय भाषांच्या लिपी देवनागरीत बदलण्याचा विचारही मला योग्य वाटतो, असे बापू म्हणाले होते.

या घटनेच्या तब्बल 63 वर्षांनंतर इंदूरमध्येच हिंदीबाबत एक मोठी घटना घडली. 23 सप्टेंबर 1999 रोजी अहिल्या नगरी येथून जगातील पहिले हिंदी पोर्टल 'वेबदुनिया' सुरू करण्यात आले. या वेळी श्री विनय छजलानी यांनी हिंदीचा झेंडा रोवला. श्री छजलानी यांनी पत्रकारितेचे शिक्षण घुंटीतच मिळाले होते, परंतु त्यांनी भाषा आणि तंत्रज्ञानाचा समन्वय साधून हिंदी पोर्टल सुरू केले आणि इंटरनेटच्या माध्यमातून हिंदीचा प्रसार केवळ भारतातच नाही तर देशाच्या सीमेपलीकडे आणि परदेशातही झाला.

इंदूरच्या साहित्य संमेलनातही एक ठराव (आठवा ठराव) संमत करण्यात आला, ज्यामध्ये हिंदी लेखक आणि अभ्यासकांना दक्षिण भारतातील विविध भाषांचा अभ्यास करण्याची विनंती करण्यात आली, जेणेकरून राष्ट्रीय भाषिक एकता टिकून राहावी. हाही योगायोग आहे की हिंदी पोर्टलनंतर दक्षिण भारतीय भाषांची तमिळ, तेलगू, कन्नड आणि मल्याळम पोर्टल्सही वेबदुनियाच्या प्रवासात सामील झाली. श्री छजलानी यांच्या या प्रयत्नाने भाषिक ऐक्य निर्माण करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली.

भारतात इंटरनेट 80 च्या दशकात सुरू झाले, परंतु 15 ऑगस्ट 1995 रोजी भारत संचार निगम लिमिटेडने गेटवे सेवा सुरू करून त्याची औपचारिक सुरुवात केली. त्यावेळी फक्त इंग्रजी संकेतस्थळे होती आणि सर्व काम इंग्रजीतच होत असे. भारतात इंटरनेटचा परिचय झाल्यानंतर अवघ्या 4 वर्षांनी, 23 सप्टेंबर 1999 रोजी पहिले हिंदी पोर्टल Webdunia.com लाँच करण्यात आले. त्याकाळी इंटरनेटवर हिंदीत बातम्या आणि लेख वाचता येतील याची कल्पनाही कोणी केली नव्हती. वेबदुनियाची सुरुवात ही हिंदी भाषेसाठी एका नव्या क्रांतीची सुरुवात मानली जात होती.

वेबदुनिया 23 सप्टेंबर 2023 पासून रौप्यमहोत्सवी वर्षात प्रवेश करत आहे. वेबदुनियाच्या जन्माची कहाणी काही कमी मनोरंजक नाही. छोट्याशा खोलीतून सुरू झालेल्या या वेब पोर्टलने आता वटवृक्षाचे रूप धारण केले आहे. वेबदुनिया 1999 मध्ये सुरू झाला असला तरी त्यावर काम 1998 मध्येच सुरू झाले होते. पहिले काम बहुभाषिक ई-मेल सेवा ई-पत्रावर करण्यात आले.

जेव्हा वेबदुनिया लाँच झाला तेव्हा त्याच्या संघर्षाची स्क्रिप्टही त्यावेळी तयार होती. कारण ज्या देशात बहुतांश भाषिक वृत्तपत्रांची स्थिती फारशी चांगली नाही, तेथे वेब पोर्टल सुरू करणे निश्चितच धाडसी काम होते. दुसर्‍या शब्दांत, तो दुस्साहस  होता. पण काळानुसार परिस्थितीही बदलली, वेबदुनियाच्या मेहनतीला फळ आले आणि वाचकांचा ताफा वाढत गेला. आणि हा प्रवास 24 वर्षे पूर्ण आत्मविश्वासाने सुरू आहे. सध्या वेबदुनियाचे करोडो वाचक आहेत. तसेच यूट्यूबवर 20 लाखांहून अधिक सबस्क्राइबर्स आहेत.

वेबदुनिया लाँच झाल्यानंतर काही काळातच परदेशात राहणाऱ्या हिंदी भाषिक भारतीयांचे आवडते बनले आहे. कोणत्याही व्रताची किंवा सणाची माहिती मिळण्यासाठी  वेबदुनियाची गरज भासू लागली, असे म्हटल्यास अतिशयोक्ती होणार नाही. वेब मीडियाची सध्याची परिस्थिती पाहिल्यास, वेबदुनियाचे सीईओ श्री विनय छजलानी यांनी उचललेले हे अत्यंत दूरदृष्टीचे पाऊल होते असे आपण म्हणू शकतो.

प्रसिद्ध चित्रकार आणि साहित्यिक प्रभू जोशी (आता दिवंगत) यांनी वेबदुनियाबद्दल सांगितले होते - वेबदुनिया हे पहिले हिंदी पोर्टल असल्याने त्याची ऐतिहासिक भूमिका आहे. तेव्हा असे बोलले जात होते की हिंदीत कोणतेही पोर्टल शक्य नाही आणि इंटरनेट आल्यावर या देशातून हिंदी नाहीशी होईल किंवा ती दुर्लक्षित होईल, पण आज असे दिसते की जे पाऊल उचलले गेले ते इतके वैश्विक असावे. 

कारण मला स्वतःला माहित आहे की जेव्हा जेव्हा माझा कोणताही लेख, निबंध किंवा टिप्पण्या वेबदुनियावर जातात तेव्हा मला हिंदीमध्ये स्वारस्य असलेल्या अनेक देशांकडून प्रतिसाद मिळतात. वेबदुनियाने हा प्रवास जवळपास चळवळीच्या पातळीवर नेला. केवळ भाषेच्याच नव्हे तर तंत्रज्ञानाच्या बाबतीतही वेबदुनियाने केलेले काम अतिशय धाडसाचे आहे. मला असे वाटते की ज्यांना त्यांच्या भाषेवर प्रेम आहे अशा सर्व लोकांनी वेबदुनियामध्ये सामील व्हावे.

वेबदुनिया हे देखील विशेष आहे कारण ज्या काळात वर्तमानपत्रे तोफ आणि तलवारींपेक्षा अधिक शक्तिशाली आणि धारदार मानली जात होती, तेव्हा बातम्या वाचण्यासाठी लोकांच्या हाती संगणकाचा माऊस देणे खरोखरच मोठी गोष्ट होती. वेबदुनियाचे हे गुणही त्याला इतरांपेक्षा वेगळे करतात आणि आज हे वेब पोर्टल देशातील शीर्ष हिंदी पोर्टल्समध्ये गणले जाते.

 सध्या, हिंदी व्यतिरिक्त, वेबदुनियामध्ये गुजराती, मराठी, इंग्रजी, तमिळ, तेलुगु, कन्नड आणि मल्याळम भाषांमध्ये देखील पोर्टल आहेत. ही पोर्टल्स केवळ भारतातच नव्हे तर परदेशात राहणाऱ्या भारतीयांमध्येही अत्यंत लोकप्रिय आहेत.

वेबदुनियाने आपल्या प्रवासात अनेक यशांची नोंद केली आहे, जी भविष्यासाठी 'मैलाचा दगड' ठरली. बहुभाषिक ईमेल सेवा ई-पत्रपासून, पहिली बहुभाषिक ब्लॉगिंग साइट My Webdunia, games, classifieds पासून इंटरनेटवर Webduniaने  अनेक प्रयोग केले. शतकातील पहिला आणि सर्वात मोठा धार्मिक कार्यक्रम, 'अलाहाबाद कुंभ' (आताचा प्रयागराज), वेबदुनियाद्वारे हिंदीमध्ये प्रथमच इंटरनेटवर कव्हर करण्यात आला. गुगलचे सर्च इंजिन आज खूप लोकप्रिय असले तरी पहिले हिंदी सर्च इंजिन तयार करण्याचे श्रेय वेबदुनियाला जाते.

राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय बातम्यांव्यतिरिक्त, वेबदुनियावर, वाचक खेळ, चित्रपट इत्यादींवर केंद्रित बातम्या आणि लेख वाचू शकतात. वेबदुनियाचे धर्म आणि संस्कृतीवर आधारित लेख आणि माहिती केवळ भारतातच नाही तर परदेशातही खूप लोकप्रिय आहे. राम शलाका, टॅरो कार्ड्स, विवाह पत्रिका जुळणी, जनम कुंडली इत्यादी अशा अनेक सुविधा आहेत, ज्याचा वेबदुनियाचे वाचक बराच काळ लाभ घेत आहेत. वेबदुनियाचा प्रवास अखंड सुरू आहे. रौप्यमहोत्सवी वर्षात वाचकांना अनेक नवीन गोष्टी वाचायला आणि पाहायला मिळतील.