गुरु नानक जयंती: शांतता आणि एकात्मतेचा संदेश
प्रस्तावना
गुरु नानक जयंती, ज्याला गुरु पूरब म्हणूनही ओळखले जाते, हा शीख धर्मातील सर्वात महत्त्वाचा आणि पवित्र सण आहे. या दिवशी शीख धर्माचे संस्थापक आणि पहिले गुरु, गुरु नानक देव यांचा जन्म झाला. हा उत्सव कार्तिक पौर्णिमेला जगभरात अत्यंत भक्तीभावाने आणि उत्साहाने साजरा केला जातो. गुरु नानक देव यांनी आपले संपूर्ण जीवन मानवतेला, शांततेला, समतेला आणि ईश्वराच्या एकात्मतेला समर्पित केले. त्यांची शिकवण आजही जगभरातील लोकांना प्रेरणा देत आहे.
गुरु नानक देव यांचे जीवन आणि कार्य
गुरु नानक देव यांचा जन्म इ.स. १४६९ मध्ये तलवंडी (सध्याचे ननकाना साहिब, पाकिस्तान) येथे झाला. त्यांचे विचार आणि शिकवण अत्यंत साधी पण खूप प्रभावी होती. त्यांनी समाजातील अंधश्रद्धा, जातीयवाद आणि विषमतेवर कठोर टीका केली. त्यांनी लोकांना एकाच 'अकाल पुरख' (निराकार देव) वर विश्वास ठेवण्याचा आणि सर्व मानवजातीला समान मानण्याचा उपदेश केला.
गुरु नानक देव यांनी तीन मूलभूत तत्त्वे (शिकवण) दिली, जी शीख धर्माचा आधारस्तंभ आहेत:
नाम जपना (नामाचे स्मरण करणे): सतत देवाचे नामस्मरण करणे.
किरत करना (प्रामाणिकपणे काम करणे): प्रामाणिकपणे व कष्टाने जीवन जगणे.
वंड के छकना (वाटून घेणे): जे काही कमवाल ते गरजू लोकांमध्ये वाटून घेणे.
त्यांनी सुमारे २५ वर्षे लांब प्रवास करून भारत, मध्य पूर्व आणि आशियातील अनेक देशांमध्ये आपल्या विचारांचा प्रसार केला. त्यांची शिकवण 'गुरु ग्रंथ साहिब' या पवित्र ग्रंथात समाविष्ट आहे, जो शीख धर्माचा शाश्वत गुरु मानला जातो.
गुरु पूरब साजरा करण्याची पद्धत
गुरु नानक जयंतीचा उत्सव साधारणपणे तीन दिवस चालतो. या उत्सवाची सुरुवात जयंतीच्या दोन दिवस आधी 'अखंड पाठ' या परंपरेने होते, ज्यात गुरु ग्रंथ साहिबचे सलग ४८ तास वाचन केले जाते.
प्रभात फेरी: जयंतीच्या दिवशी पहाटे गुरुद्वारातून प्रभातफेरी काढली जाते. भक्तगण भजने आणि कीर्तने गात शहरातून फिरतात.
नगर कीर्तन: जयंतीच्या एक दिवस आधी भव्य नगर कीर्तन आयोजित केले जाते. या मिरवणुकीत 'पंज प्यारे' गुरु ग्रंथ साहिबचे नेतृत्व करतात.
गुरुद्वारातील कार्यक्रम: गुरुद्वारामध्ये विशेष 'कीर्तन' आणि 'कथा' आयोजित केले जातात.
लंगर: या दिवशी लंगर आयोजित केले जाते. या लंगरमध्ये जात, धर्म किंवा स्थितीचा कोणताही भेद न ठेवता सर्व लोक एकाच पंक्तीत बसून भोजन करतात. हा गुरु नानक देव यांनी दिलेल्या समता आणि सेवेचा संदेश दर्शवतो.
गुरु नानक जयंतीचे महत्त्व
गुरु नानक जयंती केवळ एक धार्मिक उत्सव नाही, तर तो मानवी मूल्यांचा आणि सामाजिक एकात्मतेचा सण आहे. हा दिवस आपल्याला प्रेम, सहानुभूती, प्रामाणिकपणा आणि गरजूंची सेवा करण्याची प्रेरणा देतो. गुरु नानक देव यांचा "तेरा मेरा" (जे माझे आहे ते तुझे आहे) हा सिद्धांत आजही संपूर्ण मानवजातीला बंधुत्वाची आणि निस्वार्थ सेवेची शिकवण देतो.
निष्कर्ष
गुरु नानक जयंती आपल्याला 'इक ओंकार' (देव एक आहे) या मूलभूत तत्त्वाची आठवण करून देते. त्यांचे जीवन आणि शिकवण एका अशा समाजाची कल्पना करते जिथे कोणताही भेद नाही आणि जिथे सर्व लोक शांततेत एकत्र राहतात. या पवित्र दिनानिमित्त, आपण त्यांच्या मानवतावादी मूल्यांचे स्मरण करून, त्यांच्या शिकवणीचे पालन करण्याचा आणि शांतता व एकात्मतेच्या मार्गावर चालण्याचा संकल्प करूया.
