स्त्री-पुरुष ही एकाच गाडीची दोन चाके आहेत, त्यातील एक चाक थोडेसेही फिरले तर त्याचा परिणाम दुसऱ्या चाकावर दिसून येतो. पुरुष आणि स्त्रिया एकमेकांना पूरक आहे. एक दुसऱ्याशिवाय चालत नाही.
पण त्याच समानतेत स्त्रीने थोडी जरी प्रगती केली तर पुरुष जातीला ते अजिबात आवडत नाही. म्हणे स्त्री-पुरुष एकमेकांना पूरक आहेत, पण समानता फक्त पुरुषांसाठी आहे. जोपर्यंत ती स्त्री त्याच्याबरोबर चालते परंतु त्याच्या पुढे नाही तोपर्यंतच हे चांगले आहे.
लैंगिक समानतेचा अर्थ
समानतेचा अर्थ असा आहे की प्रत्येक व्यक्तीला त्याच्या प्रगतीसाठी, त्याच्या वाढीसाठी आणि व्यक्तिमत्त्वाच्या विकासाची संधी आहे. आणि प्रत्येकासाठी समान वागणूक द्यावी, यात कोणत्याही विशिष्ट वर्गाचा अधिकार नाही. त्याच आधारावर स्त्री आणि पुरुष यांनाही समानतेच्या श्रेणीत आणले आहे.
पण आपल्या देशाच्या सभ्यता आणि संस्कृतीत, विशेषतः स्त्री-पुरुष समानतेवर आपला समाज आपल्या सहभागाचे प्रात्यक्षिक देतो. ज्यामुळे आपल्या समाजाचा एक भाग आहे स्त्रिया नेहमीच कमकुवत आणि पुरुष नेहमीच बलवान, अशी विचारसरणी बनली आहे. आणि हे मतभेद शतकानुशतके चालू आहेत.
स्त्री-पुरुषाच्या प्रत्येक विकासात समानता
त्याच्या विकासात भेदभाव न करणे हा प्रत्येक बालकाचा हक्क आहे. पण मुला-मुलींच्या फरकामुळे आजही मुलांची वाढ नीट होत नाही. आजही मुलाच्या जन्माला मिठाई वाटली जाते आणि मुलीच्या जन्माला मारली जाते.
त्यांच्यात भेदभाव शतकानुशतके चालत आलेला आहे आणि तीच परंपरा आजतागायत पाळली जात आहे. तर आजच्या आधुनिक युगात स्त्रिया पुरुषांपेक्षा प्रत्येक क्षेत्रात पुढे आल्या आहेत. त्यांच्या खांद्याला खांदा लावून ती पुढे जात आहे.
तरीही जन्माच्या वेळेनुसार जगात मुलींचे जगण्याचे प्रमाण जास्त आहे. तर भारत हा एकमेव देश आहे जिथे मुलींच्या मृत्यूचे प्रमाण अधिक आहे तसेच त्यांना शिक्षण मिळू न देणे, किंवा शाळा सोडणे, या सर्व कुरुट्या आपल्या भारत देशात आढळतात.
लिंग समानता म्हणजे काय?
लिंग समानता ही अशी स्थिती आहे जेव्हा सर्व मानवांना, त्यांच्या जैविक फरकांची पर्वा न करता, सर्व संधी, संसाधने इत्यादींमध्ये सहज आणि समान प्रवेश मिळू शकतो. त्यांना त्यांचे भविष्य, आर्थिक सहभाग, सामाजिक कार्यात, जीवन जगण्याच्या पद्धतीत, निर्णय घेण्यामध्ये, शिक्षणात, कोणत्याही पदावर किंवा कोणत्याही परिस्थितीत विकसित करणे, क्षेत्रातील प्रत्येक कामात एकमेकांना परवानगी देणे, कोणताही भेद न ठेवणे याला स्त्री-पुरुष समानता म्हणतात.
लहानपणापासून लिंग समानतेतील फरक
आपल्या भारत देशात स्त्री-पुरुष समानतेचा अभाव बालवयातच दिसून येतो. लहानपणी मुले बाहेर जाऊन खेळू शकतात. त्यांना मुलीपेक्षा जास्त लाड दिले जातात.
मुलींकडेही असेच दुर्लक्ष होते. मुलींच्या मनात हे बिंबवले जाते की तुम्ही स्त्री जातीचे आहात आणि तुम्ही घरातील कामात आधी यावे आणि म्हणूनच त्यांना लहानपणी घरातील झाडू, स्वयंपाक, भांडी धुणे, कपडे धुणे ही सर्व कामे करायला शिकवले जातात.
तसेच एखाद्या मुलाने हे काम केले तर तुम्हाला या कामासाठी बनवलेले नाही, तुमचे काम फक्त घरी बसून खाणे आहे आणि हे सर्व स्त्री जातीचे आहे, असा टोमणा मारला जातो. कारण तुम्ही पुरुष आहात आणि हे सर्व तुम्हाला शोभत नाही आणि अशी मानसिकता आपल्या देशाच्या ग्रामीण भागात जास्त दिसून येते. मात्र, गेल्या काही वर्षांत या प्रकारची मानसिकता कमी होत चालली आहे.
कुटुंबाचा उदरनिर्वाह करण्यासाठी पुरुषांना बाहेर काम करावे लागते आणि बायकांनी घर सांभाळावी, असे वृद्ध लोकांचे मत होते.
शिक्षणात लैंगिक समानता
स्त्री-पुरुष समानता पहायची असेल, तर ती शिक्षणाच्या क्षेत्रात पाहायला मिळते. आजपर्यंत, ही एक OECD विकास संस्था आहे, ज्याचा एकमेव उद्देश आहे एखाद्या व्यक्तीला दृष्टीक्षेपात शिक्षण दिले पाहिजे.
1960 च्या दशकात स्थापन झालेल्या OECD या संस्थेच्या माध्यमातून त्यांनी देशभरात शिक्षण, शाळेतील शैक्षणिक वातावरण यासाठी आर्थिक आणि मानवी संसाधने गुंतवल्याचे नमूद केले. स्त्री-पुरुष असमानता निर्माण होऊ नये म्हणून ती सुधारण्यासाठी सरकारला मदत केली पाहिजे. आणि तसे झाले आहे. त्यांच्या मते शैक्षणिक क्षेत्रातील पातळी खूप वरची आहे आणि शिक्षणाची पातळी सतत वाढत आहे. हे स्तर प्रत्येक प्रदेशात दिसू शकतात. फक्त आज समाजात पुरुष एकटा नाही, तर स्त्रीही विज्ञान, तंत्रज्ञान, अभियांत्रिकी आणि गणित, सांख्यिकी या क्षेत्रात चांगले स्थान निर्माण करत आहे.
जिथे स्त्री विमान उडवत आहे, तिथे ती आकाशाला भिडतेय. स्त्री-पुरुष प्रत्येक क्षेत्रात समान आहेत. आज पुरुषाने कमावले आणि घरात आणले तर स्त्रीही कमी नाही.
अर्थव्यवस्थेत लैंगिक समानता
आपल्या देशात स्त्री-पुरुष समानतेत कामाचे ठिकाण म्हणजे ती घराबाहेर पडून आपल्या कुटुंबाचे पोट भरण्याचे काम करते. तेथे ही भेदभाव दिसून येतो. आजही पुरुष समाजाला स्त्रीला स्वतःहून खालच्या पातळीवर बघायचे आहे.
आपला देश असो किंवा जगातील इतर कोणताही देश, ही मानसिकता सर्वत्र दिसून येते, की महिला नेहमी पुरुषांपेक्षा कमी याव्यात. जरी तो तुम्ही तुमच्या सहकार्‍यापेक्षा जास्त पात्र असलात तरी त्याच्याकडे या समलिंगींना परवानगी नाही.
स्त्रीने पुढे जाण्याचा प्रयत्न केला तरी पाठीमागे शिवीगाळ केली जाते किंवा फालतू बोलून तिची बदनामीही केली जाते. आज जेव्हा प्रत्येक स्त्री क्षेत्रात पुरुषांच्या बरोबरीने, मग अशी मानसिकता का?
पुरुष जातीने त्याच्या क्षमतेवर शंका घेऊ नये आणि आपल्या विचारांमध्ये स्पष्टता आणली पाहिजे. महिलांच्या नियुक्ती आणि पदोन्नतीवर तर कधी ते प्रोत्साहन देऊन पहा किंवा त्यांच्यासाठी एकदा एकत्र टाळ्या वाजवण्याचा प्रयत्न करा.
आमच्यात आणि त्यांच्यात काही फरक नाही, असा विचार करून पहा. तरच आज समाजातील स्त्री-पुरुष विषमता संपेल असे वाटेल. इतकेच नाही एका घरात, एका कुटुंबाची पण संपूर्ण देशाची प्रगती इतक्या झपाट्याने होईल की गरिबी, लाचारी, उपासमार यासारखे दुष्कृत्य राहणार नाही.
घराच्या चार भिंतीत स्त्री-पुरुष समानता
आजची स्त्री जिथे घराबाहेर पडून देशाचे नाव उंचावत आहे. त्याच पुरुषाने आजही घरची कामे स्त्रीची आणि घराबाहेरचीच केली पाहिजेत असा विचार करून ठेवला आहे.
कारण त्याने घरची कामे केली तर लोक त्याची चेष्टा करतील, समाज त्याच्यावर हसेल. महिला घराबाहेर का काम करतात? असे असेल तर पुरुष समाज घरातील कामे का करू शकत नाही?
जेव्हा एखादी स्त्री मुलांची काळजी घेऊ शकते, तर पुरुष का करू शकत नाही? जितके हातपाय पुरुषाचे आहेत तितकेच स्त्री किंवा स्त्रीचे आहेत. तरीही सगळीकडे स्त्रिया का चिरडल्या जातात. याचे कारण म्हणजे आपल्या देशातील काही जुन्या लोकांनी निर्माण केलेली परंपरा, चालीरीती आणि सनातनी विचारसरणी संपण्याचे नाव घेत नाही.
पण त्यावर उपायही करता येतो. सुशिक्षित पुरुषाने पुढे येऊन स्त्री-पुरुष सर्वत्र समान आहेत, अशी विचारसरणी समाजात रुजवली, तर ही विषमता दूर होऊ शकेल. तसे, आधुनिकतेच्या या शर्यतीत स्त्री-पुरुष समानता दिसू लागली आहे, जी समाज आणि देशाच्या प्रगतीसाठी खूप चांगली आहे.
