कांगडापासून ईशान्येला १७ किमी अंतरावर असलेले धर्मशाला हिमाचल प्रदेशातील एक प्रमुख पर्यटन स्थळ आहे. हे शहर चंदीगडपासून 239 किमी, मनालीपासून 252 किमी , शिमल्यापासून 322 किमी आणि नवी दिल्लीपासून 514 किमी अंतरावर आहे . हे ठिकाण कांगडा खोऱ्यात प्रवेश करण्याचा मार्ग मानले जाते.
हिमाच्छादित धौलाधर पर्वतश्रेणी या ठिकाणच्या निसर्गसौंदर्यात भर घालते. कांगडा खोऱ्यातील हे महत्त्वाचे शहर 1905 मध्ये विनाशकारी भूकंपानंतर पुन्हा बांधले गेले आणि एक सुंदर आरोग्य रिसॉर्ट आणि एक महत्त्वाचे पर्यटक आकर्षण बनले.
शहर अप्पर धर्मशाळा आणि लोअर धर्मशाळा अशा दोन वेगवेगळ्या भागात विभागले गेले आहे. लोअर धर्मशाळा हे व्यापारी केंद्र आहे तर अपर धर्मशाळा वसाहती जीवनशैलीसाठी ओळखली जाते. मॅक्लिओदगंज आणि फोर्सिथगंज सारखी क्षेत्रे ब्रिटिश उपनगरांचे प्रतिनिधित्व करतात ज्यांना भेट देणे आवश्यक आहे. धर्मशाळा ओक आणि शंकूच्या आकाराच्या झाडांच्या जंगलांमध्ये वसलेली आहे, धौलाधर पर्वतश्रेणींनी तिन्ही बाजूंनी वेढलेली आहे आणि कांगडा खोऱ्याचे विहंगम दृश्य दिसून येते . या ठिकाणची कलात्मक आणि सांस्कृतिक चिन्हे धर्मशाळा येथील कांगडा कला संग्रहालयात आढळतात. 5व्या शतकातील मौल्यवान कलाकृती आणि शिल्पे, चित्रे, नाणी, भांडी, दागिने, शिल्पे, हस्तलिखिते आणि राजेशाही वस्त्रे येथे आढळतात.
धर्मशाला आंतरराष्ट्रीय स्तरावरही ओळखली जाते आणि तिला 'लिटल ल्हासा ऑफ इंडिया' ही पदवी दिली आहे. परमपूज्य दलाई लामा यांनी 1960 मध्ये त्यांच्या वनवासात या सुंदर जागेला त्यांचे तात्पुरते निवासस्थान बनवले. विस्तीर्ण तिबेटी वस्तीमुळे हे ठिकाण आता 'लामांची भूमी' म्हणून ओळखले जाते. मॅक्लियोदगंज हे तिबेटीयन बौद्ध धर्माच्या शिकवणी आणि धर्माचा प्रचार करणाऱ्या प्रदेशातील एक प्रमुख धार्मिक केंद्र बनले आहे. धर्मशाळेत हिंदू आणि जैन मंदिरे तसेच अनेक मठ आणि शिक्षण केंद्रे आहेत.
या ठिकाणी येणारे पर्यटक मॅक्लिओडगंजमधील बाजारातून सुंदर तिबेटी हस्तकला, कपडे, थांगका (रेशीम चित्रे) आणि हस्तकला यासारख्या स्थानिक स्मृतिचिन्हे खरेदी करू शकतात. या भागात अनेक चर्च, मंदिरे, संग्रहालये आणि मठ आहेत.
ज्वालामुखी मंदिर, ब्रजेश्वरी मंदिर आणि चामुंडा मंदिर यांसारखी अनेक प्राचीन मंदिरे मोठ्या संख्येने पर्यटकांना आकर्षित करतात. धर्मशाळेतील इतर प्रमुख पर्यटन स्थळांमध्ये कांगडा कला संग्रहालय, सेंट जॉन चर्च आणि वॉर मेमोरियल (युद्ध स्मारक) यांचा समावेश आहे. याशिवाय कोतवाली बाजार हे या ठिकाणचे एक प्रसिद्ध शॉपिंग सेंटर आहे जे अनेक पर्यटकांना आकर्षित करते.
याशिवाय चहाच्या बागा, देवदाराची जंगले आणि देवदाराची झाडे या ठिकाणाची शोभा वाढवतात.
कसे जाता येईल -
रास्ता मार्गे - जे प्रवाशी रस्त्याने प्रवास करू इच्छितात ते धर्मशाळेजवळील शहरांमधून खाजगी किंवा राज्य परिवहन बस वापरू शकतात.
रेल्वे मार्गे - धर्मशाळेसाठी सर्वात जवळचे रेल्वे स्टेशन कांगडा मंदिर आहे जे 22 किमी अंतरावर आहे. हे छोटे स्थानक असल्याने येथे सर्व गाड्या थांबत नसल्या तरी. धर्मशाळेसाठी सर्वात जवळचे मोठे रेल्वे स्टेशन पठाणकोट आहे जे 85 किमी अंतरावर आहे. पठाणकोट रेल्वे स्थानक भारतातील सर्व प्रमुख स्थानकांशी चांगले जोडलेले आहे.
विमान मार्गे -कांगडा खोऱ्यात स्थित गग्गल विमानतळ हे धर्मशाळेसाठी सर्वात जवळचे विमानतळ आहे जे 15 किलोमीटर अंतरावर आहे. हे विमानतळ नवी दिल्ली विमानतळाशी देशांतर्गत उड्डाणांनी जोडलेले आहे. आंतरराष्ट्रीय प्रवासी दिल्ली ते गग्गलला कनेक्टिंग फ्लाइट घेऊ शकतात.
धर्मशाळा कधी भेट द्यावी -
धर्मशाळेत उन्हाळा मार्च ते जूनपर्यंत असतो. या काळात येथील तापमान 22°C ते 38°C पर्यंत असते. या आल्हाददायक हवामानामुळे ट्रेकिंगची आवड असलेल्या साहसी लोकांसाठी हा हंगाम योग्य आहे . साधारणपणे पर्यटकांना पावसाळ्यात धर्मशाळेत जाणे आवडत नाही कारण येथे खूप पाऊस पडतो. हिवाळ्यात येथील हवामान अत्यंत थंड असते. तापमान -4 अंश सेल्सिअसच्या खाली जाते ज्यामुळे रस्ते बंद होतात आणि दृश्यमानता कमी होते. पर्यटक जून ते सप्टेंबर दरम्यान धर्मशाळेला भेट देऊ शकतात.