मिर्झापूरचा चुनारगड किल्ला रहस्य आणि साहसाने भरलेला

History of Chunargarh Fort: उत्तर प्रदेशातील चुनार, मिर्झापूर येथे स्थित, चुनारगड किल्ला हा रहस्य, साहस, विस्मय आणि जादूच्या कथांचा किल्ला मानला जातो. या किल्ल्याशी अनेक कथा आणि दंतकथा जोडलेल्या आहेत. त्यामुळेच हा किल्ला पाहण्यासाठी दुरून लोक येतात. या किल्ल्याचे रहस्य जाणून घेऊया.

1. गंगेला वाराणसीला जाण्याचा मार्ग मोकळा करणाऱ्या विंध्य पर्वतावरील पायऱ्यांच्या आकाराच्या या किल्ल्याचे प्राचीन नाव चरणद्रिगड होते. ज्या विद्वानांनी गंगेवर पुस्तके लिहिली आहेत त्यांनी त्यांच्या पुस्तकात याचा उल्लेख केला आहे. अबुल फजलच्या प्रसिद्ध ऐन-ए-अकबरीमध्येही किल्ल्याच्या ऐतिहासिकतेचा तपशील सापडतो. फजलने त्याचे नाव चन्नार ठेवले आहे. लोककथांमध्ये पाथरगड आणि नैनागढ या नावांनीही ओळखले जाते.

2. चंद्रप्रकाश द्विवेदी यांची लोकप्रिय मालिका चंद्रकांताची कथाही याच किल्ल्याशी जोडलेली आहे. कादंबरीकार देवकीनंदन खत्री यांच्या तिलिझम स्थळी हे ठिकाण आहे.

3. या किल्ल्यात आदि-विक्रमादित्याने बांधलेले भतृहरि मंदिर आहे ज्यात त्यांची समाधी आहे. काही इतिहासकारांचा असा विश्वास आहे की तो राजा विक्रमादित्यने इ.स.पूर्व 56मध्ये बांधला होता. किल्ल्यावर सोनवा मंडप, सूर्या धूपघड़ी  आणि एक मोठी विहीर आहे. सर्व इतिहासकारांनी ते ओळखले नसले तरी मिर्झापूर गॅझेटियरमध्ये त्याचा उल्लेख आहे.

4. मिर्झापूर गॅझेटियरमध्ये या किल्ल्याशी संदेश नावाच्या राज्याचा संबंध आढळतो. महोबाच्या शूर बांकुरे आल्हा हिचा विवाह सोनावाशी याच किल्ल्यात झाला होता असे मानले जाते. सोनवा मंडप याच कारणासाठी बांधण्यात आला.

5. उज्जैनचा सम्राट विक्रमादित्य यांच्यानंतर 18 एप्रिल 1924 रोजी मिर्झापूरच्या तत्कालीन जिल्हाधिकाऱ्यांनी किल्ल्यावर बसवलेल्या दगडी पाटीवर कोरलेल्या वर्णनानुसार, हा किल्ला 1141 ते 1191 या काळात पृथ्वीराज चौहानच्या ताब्यात होता.

6 1198 मध्ये शहाबुद्दीन गौरी, 1333 पासून स्वामीराज, 1445 पासून जौनपूरचा मुहम्मद शाह शर्की, 1512 पासून सिकंदर शाह लोदी, 1529 पासून बाबर, 1530 पासून शेरशाह सूरी आणि 1536 पासून हुमायून यांसारख्या राज्यकर्त्यांनी राज्य केले.

7. शेरशाह सूरीनंतर या किल्ल्यावर 1545 ते 1552 पर्यंत इस्लाम शाह, 1575 पर्यंत अकबराचा सेनापती मिर्झामुकी आणि 1750 पर्यंत मुघलांचा पंचहजारी मन्सूर अली खान याने राज्य केले. त्यानंतर 1765 मध्ये हा किल्ला काही काळ अवधच्या नवाब शुजौदौलाच्या ताब्यात आला आणि लवकरच ब्रिटिशांच्या ताब्यात आला. 1781 मध्ये दगडी स्लॅबवर वॅटन हेस्टिंग्जच्या नावाचा उल्लेख आहे. स्वातंत्र्यानंतर हा किल्ला उत्तर प्रदेश सरकारच्या ताब्यात आहे.

8. 1772 मध्ये मुघल वंशाच्या राजवटीत ब्रिटीश ईस्ट इंडिया कंपनीने मेजर मुनरोच्या नेतृत्वाखाली चुनार किल्ला ताब्यात घेतला. 1791 मध्ये, चुनार किल्ला अवैध युरोपियन बटालियनचे केंद्र बनला. नंतर, भारताला स्वातंत्र्य मिळेपर्यंत, इंग्रजांनी या किल्ल्याचा वापर सुरक्षितपणे शस्त्रास्त्रे ठेवण्यासाठी त्यांचे कोठारघर  म्हणून केला.

Edited by - Priya Dixit