India Tourism : भारतात अनेक चमत्कारिक मंदिरे असून प्रत्येक मंदिराचे काही खास वैशिष्ट्ये आहे. तसेच हनुमानजींनी तुलसीदासजींना दर्शन दिले आणि जिथे तुलसीदासजींनी रामचरितमानस आणि हनुमान चालीसा रचली त्या मंदिराबद्दल तुम्हालामाहिती आहे का? ते प्रसिद्ध मंदिर म्हणजे वाराणसी मधील संकट मोचन हनुमान मंदिर होय.
संकट मोचन मंदिर तुलसीदासजींनी बांधले होते
आपण ज्या विशेष मंदिराबद्दल बोलत आहोत ते उत्तर प्रदेशातील वाराणसी शहरात आहे आणि या मंदिराचे नाव संकट मोचन हनुमान मंदिर आहे. हे मंदिर १६ व्या शतकात संत तुलसीदासांनी बांधले होते. असे मानले जाते की येथेच संत तुलसीदासांनी रामचरितमानस आणि हनुमान चालीसा रचली आणि नंतर हनुमानजींनी त्यांना या ठिकाणी दर्शन दिले. असे मानले जाते की त्यांनी तुलसीदासजींना श्री रामजींना भेटण्यास मदत केली. नंतर तुलसीदासजींनी या ठिकाणी हनुमान मंदिर बांधले. नंतर हे मंदिर संकटमोचन मंदिर वाराणसी म्हणून ओळखले जाऊ लागले.
संकटमोचन मंदिराची कथा आणि महत्त्वाचे तथ्य
गोस्वामी तुलसीदासजी आणि हनुमानजींबद्दलच्या अनेक मनोरंजक कथा लोकांमध्ये लोकप्रिय आहे. यातील एक श्रद्धा अशी आहे की माता सीतेने हनुमानजींची रामावरील भक्ती पाहून त्यांना कलियुगाच्या अखेरीपर्यंत येथे राहून श्री रामभक्तांना मदत करण्याचा आदेश दिला. असेही मानले जाते की जेव्हा मुघल अकबर भारतावर राज्य करत होता तेव्हा तुलसीदासजींनाही भयंकर छळ सहन करावा लागला. या काळात हनुमानजी तुलसीदासजींना मदत करण्यासाठी अनेक वेळा आले होते. नंतर तुलसीदासजींनी हनुमानजींना समर्पित संकटमोचन मंदिर वाराणसी बांधले.
पौराणिक आख्यायिका
तसेच मान्यतेनुसार, या ठिकाणी जेव्हा गोस्वामी तुलसीदास रामचरितमानस रचत होते आणि अस्सी घाटावर त्याचे अध्याय पठण करत होते. यासोबतच ते राम भजनही गात असत. तसेच, तुलसीदासजी दररोज सकाळी पिंपळाच्या झाडाला पाणी घालत असत. एके दिवशी त्या पिंपळाच्या झाडावर बसलेल्या एका पिंपळाने त्यांना विचारले की तुम्हाला श्रीरामांना भेटायचे आहे का? यावर तुलसीदासजींनी विचारले की कसे, तेव्हा पिंपळाने उत्तर दिले की हनुमान भेट आयोजित करतील. त्यांनी असेही सांगितले की तुमची रामकथा ऐकण्यासाठी दररोज हनुमानजी वृद्ध कुष्ठरोगी रूप घेऊन येतात. तेच भक्त हनुमान आहे. परत तुलसीदास नियमितपणे रामकथा वाचू लागले तसेच हे ऐकून, पुढच्या वेळी जेव्हा सर्वजण निघून गेले तेव्हा तुलसीदास रामकथा सांगून त्या वृद्धाच्या मागे जाऊ लागले. हनुमानजींना समजले की तुलसीदास त्यांच्या मागे येत आहे, म्हणून ते थांबले आणि तुलसीदासजी त्यांच्या पाया पडले आणि त्यांच्या खऱ्या स्वरूपात येण्याची प्रार्थना केली. यावर हनुमानजी त्यांच्या खऱ्या स्वरूपात त्यांच्यासमोर प्रकट झाले. त्यानंतर महर्षी तुलसीदासजींनी पहिल्यांदाच हनुमानजींसमोर त्यांनी लिहिलेली हनुमान चालीसा वाचली. त्यानंतर त्यांनी श्रीरामांना भेटण्याचा मार्ग विचारला. मग हनुमानजींनी त्यांना सांगितले की श्रीराम आणि त्यांचा धाकटा भाऊ लक्ष्मण त्यांना चित्रकूटमध्ये भेटतील. म्हणून त्यांना भेटण्यासाठी चित्रकूटला जावे. यानंतर हनुमानजींनी तुलसीदासजींच्या जीवनाला एक नवीन दिशा दिली आणि तेथून निघून गेले. तुलसीदासजींनी ज्या घाटावर हनुमानजी तुलसीदासजी रामचरितमानसाचे पठण ऐकण्यासाठी येत असत त्या घाटावर संकटमोचन मंदिर बांधले.
संकटमोचन मंदिराबद्दल मनोरंजक माहिती
वाराणसीचे संकटमोचन हनुमान मंदिर साडेआठ एकरांवर पसरलेले आहे. यामध्ये मुख्य मंदिर २ एकर जमिनीवर आहे आणि उर्वरित जमीन वनक्षेत्र आहे. हनुमानजींचे रूप मानली जाणारी माकडे या जंगलात फिरतात. तसेच मंदिरात भगवान हनुमानाची मूर्ती अशा प्रकारे स्थापित करण्यात आली आहे की त्यांचे मुख भगवान श्रीरामांकडे आहे आणि ते त्यांच्याकडे एकटक पाहत आहे. भगवान हनुमानाच्या मूर्तीसमोर श्री राम, माता सीता आणि लक्ष्मणजींच्या मूर्ती स्थापित करण्यात आल्या आहे. तसेच संकटमोचन हनुमान मंदिरात, भगवान हनुमानाला प्रसाद म्हणून बेसनाचे लाडू अर्पण केले जातात. हे लाडू मंदिरातच देशी तुपातील विशेष घटकांसह तयार केले जातात.
येथे येणारे भाविक हनुमानजींना चमेलीच्या तेलात मिसळलेले सिंदूर अर्पण करतात. याशिवाय ते पिवळ्या रंगाचा झगा अर्पण करतात. असे केल्याने हनुमानजी त्यांच्या सर्व इच्छा पूर्ण करतात असे मानले जाते. येथे माकडांना केळी आणि इतर फळे खाऊ घालण्याची परंपरा देखील आहे. दरवर्षी एप्रिलमध्ये संकटमोचन हनुमान मंदिरात संगीत महोत्सव आयोजित केला जातो. देश-विदेशातील अनेक हनुमान मंडळे, गायक, कलाकार आपली प्रतिभा दाखवण्यासाठी येतात. याशिवाय रामनवमी, हनुमान जयंती, दीपावली या दिवशी विशेष कार्यक्रम आयोजित केले जातात.
