भारतरत्न लता मंगेशकर या भारतातील सर्वात लोकप्रिय आणि आदरणीय गायिका आहेत ज्यांचा सहा दशकांचा कार्यकाळ यशांनी भरलेला आहे. लता मंगेशकर यांच्या आवाजाने सहा दशकांहून अधिक काळ संगीत जगत गाजवले आहे. भारतातील 'स्वरा कोकिळा' लता मंगेशकर यांनी 20 भाषांमध्ये 30,000 गाणी गायली आहेत.
लता मंगेशकर यांचा आवाज ऐकून कधी कुणाच्या डोळ्यात पाणी आले, तर कधी सीमेवर उभ्या असलेल्या जवानांना आधार मिळाला. त्यांनी स्वत:ला पूर्णपणे संगीतात वाहून घेतले. भारतीय चित्रपटसृष्टीतील पार्श्वगायक म्हणून त्यांची ओळख आहे. त्यांच्या बहिणी आशा भोसले यांच्यासोबतच लताजींचे सर्वात मोठे योगदान चित्रपट गायनात आहे.
लता दीनानाथ मंगेशकर यांचा जन्म 28 सप्टेंबर 1929 रोजी इंदूर, मध्य प्रदेश येथे झाला होता. त्यांचे वडील दीनानाथ मंगेशकर हे एक कुशल थिएटर गायक होते. दीनानाथजींनी लतादीदी पाच वर्षांच्या असताना त्यांना संगीत शिकवायला सुरुवात केली. त्याच्यासोबत आशा, उषा आणि मीना या बहिणीही शिकायच्या. लतादीदींनी 'अमान अली खान साहिब' आणि नंतर 'अमानत खान' यांच्याकडेही शिक्षण घेतले.
लता मंगेशकर नेहमीच देवाचा मधुर आवाज, जिवंत अभिव्यक्ती आणि गोष्टी लवकर समजून घेण्याच्या अविश्वसनीय क्षमतेचे उदाहरण आहेत. या वैशिष्ट्यांमुळे त्यांच्या या प्रतिभेची लवकरच ओळख झाली.
वयाच्या पाचव्या वर्षी त्यांना पहिल्यांदा नाटकात काम करण्याची संधी मिळाली. त्यांची सुरुवात अभिनयापासून झाली असावी, पण आवड फक्त संगीतात होती.
1942 मध्ये त्यांच्या वडिलांचे निधन झाले. यावेळी त्या फक्त 13 वर्षांच्या होत्या. नवयुग चित्रपत फिल्म कंपनीचे मालक आणि त्यांच्या वडिलांचे मित्र मास्टर विनायक (विनायक दामोदर कर्नाटकी) यांनी त्यांच्या कुटुंबाची काळजी घेतली आणि लता मंगेशकर यांना गायिका आणि अभिनेत्री बनण्यास मदत केली.
लताजींना आपले स्थान निर्माण करताना अनेक अडचणींचा सामना करावा लागला. बारीक आवाजामुळे अनेक संगीतकारांनी सुरुवातीला त्यांना काम देण्यास नकार दिला होता. लताजींची तुलना त्या काळातील प्रसिद्ध पार्श्वगायिका नूरजहा यांच्याशी झाली. पण हळुहळू त्यांची आवड आणि प्रतिभा यांच्या जोरावर लताजींना काम मिळू लागले. लताजींच्या आश्चर्यकारक यशाने लताजींना फिल्मी जगतातील सर्वात मजबूत महिला बनवले होते.
जास्तीत जास्त गाणी रेकॉर्ड करण्याचा मानही लताजींच्या नावावर आहे. फिल्मी गाण्यांव्यतिरिक्त लताजींनी नॉन फिल्मी गाणीही उत्तम गायली आहेत. 1945 मध्ये उस्ताद गुलाम हैदर लतादीदींना त्यांच्या आगामी चित्रपटासाठी एका निर्मात्याच्या स्टुडिओत घेऊन गेले ज्यात कामिनी कौशल मुख्य भूमिकेत होती. त्या चित्रपटासाठी लतादीदींनी पार्श्वगायन करावे अशी त्यांची इच्छा होती. पण गुलाम हैदर यांची निराशा झाली.
1947 मध्ये वसंत जोगळेकर यांनी लतादीदींना त्यांच्या 'आपकी सेवा में' या चित्रपटात गाण्याची संधी दिली. या चित्रपटातील गाण्यांवरून लतादीदींची खूप चर्चा झाली. यानंतर लतादीदींनी मजबूर चित्रपटातील 'अंग्रेजी छोरा चला गया' आणि 'दिल मेरा तोडा ही मुझे कहीं का ना छोड तेरे प्यार ने' सारख्या गाण्यांनी स्वतःला सिद्ध केले.
तथापि असे असूनही लतादीदी अजूनही त्या विशिष्ट हिटच्या शोधात होत्या. 1949 मध्ये लतादीदींना 'महल' चित्रपटातील 'आयेगा आनेवाला' या गाण्यातून अशी संधी मिळाली. हे गाणे त्या काळातील सर्वात सुंदर आणि लोकप्रिय अभिनेत्री मधुबालावर चित्रित करण्यात आले होते. हा चित्रपट प्रचंड यशस्वी झाला आणि लता आणि मधुबाला या दोघांसाठीही हा चित्रपट खूप शुभ ठरला. यानंतर लतादीदींनी कधीच मागे वळून पाहिले नाही.
