शिवभारत अध्याय सहावा

कवीन्द्र उवाच ॥

अथो विविक्षुस्तत्कुक्षिं स्वयं योगेश्वरो हरिः ।

शाहपत्न्यै प्रसन्नात्मा स्वमात्मानमदर्शयत् ॥१॥

सैकदा सुतनुः स्वप्ने दिविषद्वृंदवन्दितम् ।

शंखचक्रगदापद्मपाणिं शामं चतुर्भुजम् ॥२॥

श्रीवत्सवक्षसं कण्ठविनिवेशितकौस्तुभम् ।

वैजयन्तीकृतावासं पीतकौशेयवाससम् ॥३॥

विउलसद्रत्नमुकुटं स्फुरन्मकरकुण्डलम् ।

मन्दस्मितोल्लसद्गण्डं प्रसन्नमुखमण्डलम् ॥४॥

पुण्डरीकायतदृशं सुनसं शुभलक्षणम् ।

प्रतिप्रतीकलावण्यलीलानिलयमद्भुतम् ॥५॥

समाश्लिष्टं कमलया शोभितं वनमालया ।

सर्वदेवमयं देवं सर्वाभरणभूषितम् ॥६॥

वज्रेरखाध्वजच्छत्रचिध्नितांघ्रिसरोरुहम् ।

बाललीलाधरं देवी स्वांकस्थितमलोकत ॥७॥

ततोऽचिरेण सा गर्भे पत्नी शाहमहीपतेः ।

प्रभविष्णुं महाविष्णुमंशमूर्तिमदीधरत् ॥८॥

महता महसा तेन निजगर्भगतेन सा ।

व्यभाद्विभाकरेणेव शरदंभोदमण्डली ॥९॥

तं वै तेजोमयं गर्भं तदा विभ्राणया तया ।

यादवेंद्रस्य सुतया भूषितं बत भूतलम् ॥१०॥

अथोद्यद्द्योहृदरसा गर्भभारभरालसा ।

अमंस्त पृथुलश्रोणीभारमाभरणानि सा ॥११॥

तदाननं पाण्डिमानं दधानमतुलं तदा ।

उपाहसत् प्रसादेन शारदं शशिमण्डलम् ॥१२॥

न तत् चित्रं श्रिता यत्सा सुतनुस्तनुगौरवम् ।

देवो जगद्गुरुर्यस्याः साक्षात्कुक्षिमवीविशत् ॥१३॥

परिपाण्डुमुखीं सत्ववतीमथ सखीजनः ।

तामज्ञासीत्पार्श्वसेवी देवीमन्यादृशीमिव ॥१४॥

अथाध्यासनमद्रीणां द्विपानां द्वीपिनां तथा ।

स्वर्णसिंहासने स्थैर्यं सितच्छत्रतलेऽपि च ॥१५॥

केतनोन्नमनंचोच्चैश्चरुचामरवीजनम् ।

श्रुतिर्दुन्दुभिशब्दानां कृतिः सङ्गरकर्मणाम् ॥१६॥

धारणं काण्डकोदण्डशक्तिनिस्त्रिंशवर्मणाम् ।

प्रसाधनं पर्वतानां साधनं विजयश्रिताम् ॥१७॥

महादानेष्वभिरतिर्धर्मस्य स्थापने मतिः ।

समभूवन्नमून्यस्यां दोहदानि दिने दिने ॥१८॥

ततः कुमारभृत्यासु कुशलाभिरहर्निशम् ।

कुलशील समृद्धाभिर्वृद्धाभिः समुपासिते ॥१९॥

चित्तानुसारिभिर्नित्यमत्यर्थं हितकारिभिः ।

जनैः सहचरीणां च लब्धवर्णैर्निषेविते ॥२०॥

गर्बिंणीपरिचर्यायां प्रौढैः पीयूषपाणिभिः ।

आप्तैर्भिषग्भिरश्रान्तमधिदेहलि संश्रिते ॥२१॥

सुधालेपोल्लसद्भित्तिनिर्मित स्वस्तिकाभ्दुते ।

स्फुरद्वितानपर्यन्त लुलन्मौक्तिक जालके ॥२२॥

प्रत्यग्रपल्लवोपेते विकीर्णश्वेतसर्षपे ।

सद्यः सलिलसम्पूर्णसुवर्णकलशान्विते ॥२३॥

द्वारदेशोभयप्रान्तलिखितोचितदैवते ।

परितः स्थापितानेकदीप्तमंगलदीपके ॥२४॥

विहितौपयिकद्रव्यसंग्रहे सूतिकागृहे ।

दिव्य - तेजोमयी देवी दिव्यरूपा व्यराजत ॥२५॥

भूबाणप्राणचन्द्राद्वैः सम्मिते शालिवाहने ।

शके संवत्सरे शुक्ले प्रवृत्तेचोत्तरायणे ॥२६॥

शिशिरर्तौ वर्तमाने प्रशस्ते मासि फाल्गुने ।

कृष्णपक्षे तृतीयायां निशि लग्ने सुशोभने ॥२७॥

अनुकूलतरैस्तुंगसंश्रयैः पञ्चभिर्ग्रहैः ।

व्यंजिताशेषजगतीस्थिरसाम्राज्यवैभवम् ॥२८॥

अपारलावण्यमयं स्वर्णवर्णमनामयः ।

कमनीयतमग्रीवमुन्नतस्कन्धमण्डलम् ॥२९॥

अलिकान्तमिलत्कान्तकुन्तलाग्रविराजितम् ।

सरोजसुन्दरदृशं नवकिंशुकनासिकम् ॥३०॥

सहजस्मेरवदनं घनगंभीरनिस्वनम् ।

महोरस्कं महाबाहुं सुषुवे साभ्दुतं सुतम् ॥३१॥

तदा मुदा मानुषाणां सुराणां च सहस्रशः ।

समं दुन्दुभयस्तस्य नादेन नदतोऽभवन् ॥३२॥

वादित्राण्यप्यवाद्यन्त विविधानि गृहे गृहे ।

प्रसीदन्ति स्म हरितः समस्ताः सरितस्तथा ॥३३॥

शनैः शनैस्तथा वाता वाताः सुरभिशीतलाः ।

हुतं हविरुपादत्त प्रसन्नश्च हुताशनः ॥३४॥

श्रुतिस्मृतिर्धृतिर्मेधाः कान्तिः शान्तिक्षमादया ।

नीतिः प्रीतिः कृतिः कीर्तिः सिद्धिः श्रीश्च सरस्वती ॥३५॥

तुष्टिः पुष्टिश्च शक्तिश्च ह्रीश्च विद्या च सन्नतिः ।

तं देवं देवता एताः समेताः पर्यवारयन् ॥३६॥

योद्धुमद्धापठानेन दर्याखानेन मानिता ।

शाहराजे महाराजे प्रयाते विषयान्तरम् ॥३७॥

अनुग्रहाय देवानां दैत्यानां निग्रहाय च ।

प्रभुःस जगतां प्रादुरभूद् भृशबलान्वये ॥३८॥

अतोऽजस्यापि जातस्य जातकर्म तदंजसा ।

व्यधीयत विधिज्ञेन यथाविहि पुरोधसा ॥३९॥

यः स्वयं सर्वलोकस्य स्थित्यर्थमभवद्विभुः ।

सूक्तैः सूक्तविदस्तस्याप्याचरन् स्वस्तिवाचनम् ॥४०॥

तदा तत्रावतीर्णस्य विष्णोर्मानुषवर्ष्मणः ।

तेजोभरेण महता निशापि दिवसायिता ॥४१॥

आदित्या वसवो विश्वे रुद्राश्च समरुद्गणाः ।

यक्षाः साध्याश्च गन्धर्वास्तथा विद्याधरा अपि ॥४२॥

नन्दिनी प्रमुखा गावो नागाश्चैरावतादयः ।

सुरर्षयो नारदाद्याः संभूयाप्सरसस्तथा ॥४३॥

इन्द्रोऽग्निर्धमराजश्च नैरृतश्चजलेश्वरः ।

पृषदश्वो धनेशश्च महेशश्च दिगीश्वराः ॥४४॥

अष्टाविमेऽश्विनौ देवौ सूर्याचन्द्रमसौ तथा ।

अन्येऽपि च सनक्षत्रा ग्रहाः सुभगविग्रहाः ॥४५॥

घटीमुहूर्ताहोरात्रपक्षमासर्तुवत्सराः ।

युगानिदिव्यादिव्यानि तथा मन्वन्तराणि च ॥४६॥

भुवो भारमपाकर्तुमवतीर्णे जगत्पातौ ।

संनिधाय स्वयं तत्र स्वस्तिवाचनमाचरन् ॥४७॥

गणेशं जन्मदां षष्ठीं देवीं जीवन्तिकामपि ।

स्कन्दं नारायणं वंशं बलदेवं च लांगलम् ॥४८॥

शरासनं शरान् खङ्गं विविधान्यायुधानि च ।

तत्तन्मन्त्रैः समभ्यर्च्य सूतिकागृहमन्तरा ॥४९॥

प्रयतः पंचमे षष्ठेऽप्यष्टमे नवमेऽहनि ।

रक्षन्तु बालमित्युक्त्वा प्रणम्य च पुरोहितः ॥५०॥

क्षेत्रपालाय भूतेभ्यो राक्षसेभ्यो गृहाद्बहिः ।

बलीनदाद्योगिनीभ्यो दिक्पालेभ्योऽप्यनेकधा ॥५१॥

त्रिजगज्जागरूकस्य जाते षष्ठी प्रजागरे ।

जने जनिविशेषेण दशमेह्नि महात्मनः ॥५२॥

ताम्रपर्ण्यथ कावेरी तुंगभद्रा मलापहा ।

कृष्णा ककुद्मती वेणा नीरा भीमरथी तथा ॥५३॥

गोदावरी च गायत्री प्रवरा वंजुला पुनः ।

पूर्णा पयोष्णी तापी च नर्मदा च महानदी ॥५४॥

क्षिप्रा चर्मण्वती मद्रा यमुना वेत्रवत्त्यपि ।

भागीरथी चन्द्रभागा गोमती गण्डकी तथा ॥५५॥

इरावती विपाशा च शतद्रुश्च सरस्वती ।

वितस्ता सरयूश्चापि तमसाच वधूसरा ॥५६॥

सिन्धघर्घरशोणाद्यैर्नदौर्निश्रेयसःप्रदैः ।

पुष्कराद्यैः सरोभिश्च सागरैश्च समन्विताः ॥५७॥

अलक्षितेन रूपेण नद्यः पुण्यतमा इमाः ।

तदा तस्या भिषेकाय सोत्सवाः समुपागमन ॥५८॥

देवसेना शची स्वाहा समृद्धिः सर्व मंगळा ।

आदितिर्विनता संज्ञा सावित्री चाप्यरुन्धती ॥५९॥

तां युक्तां तत्र बालेन तेनाप्रतिममूर्तिना ।

प्रसूतिकामस्नपयन् मिलिताः कुलयोषितः ॥६०॥

जननीं रजनीरागरंजितांशुकधारिणीम् ।

अलंकारवतीमंकविनिवेशितबालकाम् ॥६१॥

दिनश्रियमिवोदारां नवोदितदिवाकराम् ।

नीराजनाभिः सुभगाः सुभ्रुवः समभावयन् ॥६२॥

यतःशिवगिरेंर्मूर्ध्नि जातःस पुरुषोत्तमः ।

ततः प्रसिद्धा लोकेऽस्य शिव इत्याभिधाऽभवत् ॥६३॥

करिष्यत्येष बलवानिह कर्मातिमानुषम् ।

म्लेच्छान्निहत्य महतीं कीएर्तिं विस्तारयिष्यति ॥६४॥

जित्वावाच्यांश्च पाश्चात्यान् प्राच्यांश्च भुजतेजसा ।

तथोदीत्यांश्च विजयी स्वराज्यं संविधास्यति ॥६५॥

साहसी सागरमपि वश्यतामानयिष्यति ।

बली बलैर्दिगन्तेभ्यो वलीनानाययिष्यति ॥६६॥

प्रभावी गिरिदुर्गाणि वनदुर्गाणिचाप्ययम् ।

तथा सलिलदुर्गाणि स्थलदुर्गाणि गोप्स्याति ॥६७॥

बत दिल्लीपतेर्मूध्रिप्रतापेन तपन्नसम् ।

निजं चरणमाधाय जगदाज्ञापयिष्यति ॥६८॥

सुदुर्गमेषु मार्गेषु गहनेषु गिरिष्वपि ।

सरित्सुच समुद्रेषु यस्याप्रतिहता गतिः ॥६९॥

स एष पाण्ड्यद्रविड लाटकर्णाटकेरळान् ।

करहाटवैराटान्ध्रमालवाभीरगुर्जरान् ॥७०॥

आर्यावर्ताश्च दुर्म्लेंच्छकृतावर्त्माननेकशः ।

कुरुजांगलसौवीरधन्वसौराष्टकोसलान् ॥७१॥

वाह्लीकमद्रगान्धारत्रिगर्तानर्तसैन्धवान् ।

कलिंगकामरोपांगवंगकाम्बोजकेकयान् ॥७२॥

पारसीकान् शिबीन् शाल्वान्पुलिंदारदृबर्बरान् ।

काश्मीरमत्स्यमगधविदेहोत्कलटंकणान् ॥७३॥

किरातकाशिपाञ्चालचेदीनपि च कुन्तलान् ।

खशांश्चशूरसेनांश्च हूणान् हैमवतानपि ॥७४॥

उंड्रान्पुंड्रान् ललित्थांश्च महितेन स्वतेजसा ।

चिरजीवी विनिर्जित्य महाराजो भविष्यति ॥७५॥

यथा पृथुरभूत्पूर्वं यथा राजा पुरूरवाः ।

अम्बरीषोऽपि च यथा शिबिश्चौशीनरो यथा ॥७६॥

यथा जनिष्ट मांधाता यथा च निषधाधिपः ।

यथा बभूव भरतो यथा भूपो भगीरथः ॥७७॥

हरिश्चन्द्रः स च यथा रामो दाशरथिर्यथा ।

यथा च मिथिलाधीशो ययातिर्नहुषो यथा ॥७८॥

यथा धर्मधनोराजा धर्मराजो युधिष्ठिरः ।

भविष्यति तथैवायं शाहराजसुतः शिवः ॥७९॥

मध्येसभं दैवविदः सर्वसिद्धान्तपारगाः ।

एवमस्य कुमारस्य जन्मवेलामवविदन् ॥८०॥

प्रचीयमानावयवव्यक्तविग्रहभूषणम् ।

स्थितिप्रवीणलावण्यलब्धसौभाग्यवैभवम् ॥८१॥

विचित्रमणियुक्ताभिर्मुक्ताभिर्मंजुळात्मना ।

विभ्राजमानं हैमेन मुकुटेन शिरःस्पृशा ॥८२॥

लीलाचलाचलं भाले हैमं चलदलच्छदम् ।

दधानं विस्फुरन्मुक्तामणिसूत्रान्तलम्बितम् ॥८३॥

अनर्घ्यहीरकिम्मीरपद्मरागमरीचिभिः ।

संभृतश्रीभरोदग्रे बिभ्राणं भुजभूषणे ॥८४॥

गुरुत्मद्रन्तसंपृक्तसाग्रव्याघ्रनखश्रिया ।

विन्यस्तयाभ्राजमानं कृष्णकाचमणिस्रजा ॥८५॥

सद्रत्ननिकरोदंचत् कांचनप्रतिमात्मिकाम् ।

देवीं जीवन्तिकानाम्नीमाबिभ्राणं भुजान्तरे ॥८६॥

प्रवाळनीळसंमिश्रसुवर्णमणिनिर्मिते ।

वलये ललिताकारे कलयन्तं करद्वये ॥८७॥

बतानन्दमयं दिव्यसूत्रसंबद्धमध्यमम् ।

विस्फुरद्गुल्फवलयं विलसन्मणिनूपुरम् ॥८८॥

विदग्धभिःस्वयं स्निन्धलोचकांचितलोचनम् ।

भालान्तराळविन्यस्त चित्रकज्जलचित्रकं ॥८९॥

कमनीयतमस्वर्णकंचुकावृतविग्रहम् ।

धात्र्यःस्मेरमुखं प्रीतास्तंबालं पर्यपालयन् ॥९०॥

अन्तर्बहिश्चरोप्येष बहिर्विहितानिष्क्रमः ।

व्यधादसूर्यं पश्यायाह शिशुः सूर्यस्य दर्शनम् ॥९१॥

उपवेशनमप्यन्नप्राशनं च यथाविधि ।

अस्य राजकुमारस्य क्रमेण समजायत ॥९२॥

दर्याखानं शरैर्भित्वा नीत्वा निरवलेपताम् ।

विजयी शहराजोऽपि शिवंगिरिमथाव्रजत् ॥९३॥

स तत्र सोदरं शंभोरंभोजस्यमलोचनम् ।

व्यलोकत मुदोपेतः सदोदितपराक्रमः ॥९४॥

गाः काञ्चनानिकरिणस्तुरगांश्च राजा ।

रत्नानि च प्रमुदितो व्यतरत्तदानीम् ॥

सद्यो यथात्र निरमुच्यत भूरि कालम् ।

सर्वोऽर्थिनामपि जनोऽन्यजनार्थनाभ्यः ॥९५॥

अथ धराणिमघोनः सूनुरुच्चैर्धरित्रीम् ।

अधि सरसिजहस्तः संचरल्लोकबन्धुः ॥

निखिलतिमिरहारी बालसूर्योपमानः ।

प्रसभमभ्रुतशोभां वर्धमानः क्रमेण ॥९६॥

इत्यनुपुराणे सूर्यवंशे निधिवासकरकवीन्द्रपरमानन्द प्रकाशितायां संहितायां शिवराजप्रभवो नाम षष्ठोऽध्यायः ॥