गुरूचरित्र – अध्याय बेचाळीसावा

॥ श्रीगणेशाय नमः ॥

संकल्प करोनिया मनीं । जावें स्वर्गद्वाराभुवनीं ।

गंगाकेशव पूजोनि । हरिश्चंद्र मंडपा जावें ॥१॥

स्वर्गद्वार असे जाण । मणिकर्णिकातीर्थ विस्तीर्ण ।

तुवां तेथें जावोन । संकल्पावें विधीनें ॥२॥

हविष्यान्न पूर्व दिवशीं । करोनि असावें शुचीसी ।

प्रातःकाळीं गंगेसी । स्नान आपण करावें ॥३॥

धुंडिराजातें प्रार्थोनि । मागावें करुणावचनीं ।

पुनर्दर्शन दे म्हणोनि । विनवावें परियेसा ॥४॥

मग गंगेतें नमोनि । जावें विश्वनाथभुवनीं ।

मग तयाते पूजोनि । भवानीशंकर पूजावा ॥५॥

मग जावें मुक्तिमंडपासीं । नमोनि निघावें संतोषीं ।

धुंडिराजाचे पूजेसी । पुनरपि जावें परियेसा ॥६॥

मागुती यावें महाद्वारा । विश्वेश्वर-पूजा करा ।

मोदादि पंच विघ्नेश्वरा । नमन करावें दंडपाणीसी ॥७॥

पूजा आनंदभैरवासी । मागुतीं यावें मणिकर्णिकेसी ।

पूजोनिया ईश्वरासी । सिद्धिविनायक पूजावा ॥८॥

गंगाकेशव पूजोनि । ललितादेवीसी नमोनि ।

राजसिद्धेश्वर आणा ध्यानीं । दुर्लभेश्वर पूजावा ॥९॥

सोमनाथ पूजा करीं । पुढें शूलटंकेश्वरी ।

मग पूजा वाराहेश्वरी । द्शाश्वमेध पूजा मग ॥१०॥

बंदी देवीतें पूजोनि । सर्वेश्वरातें नमोनि ।

केदारेश्वर धरा ध्यानीं । हनुमंतेश्वर पूजावा ॥११॥

मग पूजावा संगमेश्वरी । लोलार्कातें अवधारीं ।

अर्कविनायका पूजा करीं । दुर्गाकुंडीं स्नान मग ॥१२॥

आर्यादुर्गां देवी पूजोनि । दुर्गा गणेश ध्याऊनि ।

पुनर्दर्शन दे म्हणोनि । प्रार्थावें तयासी ॥१३॥

विश्वकूपेंत ईश्वरासी । कर्दमतीर्थी स्नान हर्षी ।

कर्दमेश्वरपूजेसी । तुवां जावें बाळका ॥१४॥

जावें कर्दमकूपासी । पूजा मग सोमनाथासी ।

मग विरुपालिंगासी । पूजा करीं ब्रह्मचारी ॥१५॥

पुढें जावें नीलकंठासी । पूजा करीं गा भावेंसी ।

कर जोडोनि भक्तींसी । कर्दमेश्वर पूजावा ॥१६॥

पुनर्दर्शन आम्हांसी । दे म्हणावें भक्तींसी ।

मग निघावें वेगेंसी । नागनाथाचे पूजेतें ॥१७॥

पुढें पूजीं चामुंडेसी । मोक्षेश्वरा परियेसीं ।

वरुणेश्वर भक्तींसी । पूजा करीं गा बाळका ॥१८॥

वीरभद्रपूजेसी । जावोनि द्वितीय दुर्गेसी ।

अर्चावें विकटाक्षा देवीसी । पूजा करीं मनोभावें ॥१९॥

पूजीं भैरव उन्मत्त । विमळार्जुन प्रख्यात ।

काळकूटदेवाप्रत । पूजा करीं गा बाळका ॥२०॥

पूजा करीं महादेवासी । नंदिकेश्वर भैरवासी ।

भृंगेश्वर विशेषीं । पूजा करीं मनोहर ॥२१॥

गणप्रियासी पूजोनि । विरुपाक्षातें नमोनि ।

यक्षेश्वर अर्चोनि । विमलेश्वर पूजीं मग ॥२२॥

भीमचंडीं शक्तीसी । पूजीं चंडीविनायकासी ।

रविरक्ताक्ष गंधर्वासी । पूजा करीं मनोभावें ॥२३॥

ज्ञानेश्वर असे थोर । पूजा पुढें अमृतेश्वर ।

गंधर्वसागर मनोहर । पूजा करीं गा भक्तींसी ॥२४॥

नरकार्णव तरावयासी । पूजीं भीमचंडीसी ।

विनवावें तुम्हीं त्यासी । पुनर्दर्शन दे म्हणावें ॥२५॥

एकपादविनायकासी । पुढें पूजीं भैरवासी ।

संगमेश्वरा भरंवसीं । पूजा करीं गा ब्रह्मचारी ॥२६॥

भूतनाथ सोमनाथ । कालनाथ असे विख्यात ।

पूजा करीं गा त्वरित । कपर्दिकेश्वरलिंगाची ॥२७॥

नागेश्वर कामेश्वर । पुढें पूजीं गणेश्वर ।

पूजा करीं विश्वेश्वर । चतुर्मुख विनायका ॥२८॥

पूजीं देहलीविनायकासी । पूजीं गणेश षोडशीं ।

उदंडगणेश षोडशीं । पूजा करीं मनोहर ॥२९॥

उत्कलेश्वर महाथोर । असे लिंग मनोहर ।

पुढें एकादश रुद्र । तयांचें पूजन करावें ॥३०॥

जावें तपोभूमीसी । पूजा करीं गा भक्तींसी ।

रामेश्वर महाहर्षीं । पूजीं मग सोमनाथ ॥३१॥

भरतेश्वर असे थोर । लक्ष्मणेश्वर मनोहर ।

पूजीं मग शत्रुघ्नेश्वर । भूमिदेवी अर्चीं मग ॥३२॥

नकुळेश्वर पूजोन । करीं रामेश्वरध्यान ।

पुनर्दर्शन दे म्हणोन । विनवावें परियेसा ॥३३॥

असंख्यात तीर्थ वरुण । तेथें करा तुम्हीं नमन ।

असंख्यात लिंगें जाण । पूजा करावी भक्तींसी ॥३४॥

पुढें असे लिंग थोर । नामें देव सिद्धेश्वर ।

पूजा करीं गा मनोहर । पशुपाणि विनायक ॥३५॥

याची पूजा करोनि । पृथ्वीश्वरातें नमोनि ।

शरयूकूपीं स्नान करोनि । कपिलधारा स्नान करीं ॥३६॥

वृषभध्वजा पूजोनि । ज्वालानृसिंहाचे वंदी चरणीं ।

वरुणासंगमीं स्नान करोनि । श्राद्धादि कर्मे करावीं ॥३७॥

संगमेश्वर पूजावा । सर्वविनायक बरवा ।

पुढें पूजीं तूं केशवा । भावें करुनि ब्रह्मचारी ॥३८॥

पूजा प्रर्‍हादेश्वरासी । स्नान कपिलातीर्थासी ।

त्रिलोचनेश्वरासी । पूजा करीं गा भक्तीनें ॥३९॥

पुढें असे महादेव । पंचगंगातीर ठाव ।

पूजा करीं गा भक्तिभावें । तया बिंदुमाधवासी ॥४०॥

पूजीं मंगळागौरीसी । गभस्तेश्वरा परियेसीं ।

वसिष्‍ठ वामदेवासी । पर्वतेश्वर पूजावा ॥४१॥

महेश्वराचे पूजेसी । पुढें सिद्धिविनायकासी ।

पूजा सप्तवर्णेश्वरासी । सर्वगणेश पूजावा ॥४२॥

मग जावें मणिकर्णिके । स्नान करावें विवेकें ।

विश्वेश्वरातें स्मरोनि निकें । महादेव पूजावा ॥४३॥

मग जावें मुक्तिमंडपासी । नमन करावे विष्णूसी ।

पूजीं दंडपाणीसी । धुंडिराज अर्चावा ॥४४॥

आनंदभैरव पूजोनि । आदित्येशा नमोनि ।

पूजा करीं गा भक्तींसी । मोदादि पंचविनायका ॥४५॥

पूजा करीं गा विश्वेश्वरासी । मोक्षलक्ष्मीविलासासी ।

नमोनि देवा संमुखेसी । मंत्र म्हणावा येणेंपरी ॥४६॥

श्लोक ॥ जय विश्वेश विश्वात्मन्‌ काशीनाथ जगत्पते ।

त्वत्प्रसादान्महादेव कृता क्षेत्रप्रदक्षिणा ॥४७॥

अनेकजन्मपापानि कृतानि मम शंकर ।

गतानि पंचक्रोशात्मा कृता लिंगप्रदक्षिणा ॥४८॥

ऐसा मंत्र जपोन । पुढें करावें शिवध्यान ।

मुक्तिमंडपा येवोन । आठां ठायीं वंदावें ॥४९॥

प्रथम मुक्तिमंडपासी । नमन करावें परियेसीं ।

वंदोनि स्वर्गमंडपासी । जावें ऐश्वर्यमंडपा ॥५०॥

ज्ञानमंडपा नमोनि । मोक्षलक्ष्मीविलासस्थानीं ।

मुक्तिमंडपा वंदोनि । आनंदमंडपा जावें तुवा ॥५१॥

पुढें वैराग्यमंडपासी । तुवां जावें भक्तींसी ।

येणेंपरी यात्रेसी । करीं गा बाळा ब्रह्मचारी ॥५२॥

आणिक एक प्रकार । सांगेन ऐक विचार ।

नित्ययात्रा मनोहर । ऐक बाळका गुरुदासा ॥५३॥

सचैल शुचि होवोनि । चक्रपुष्करणीं स्नान करोनि ।

देवपितर तर्पोनि । ब्राह्मणपूजा करावी ॥५४॥

मग निघावें तेथोनि । पदादित्येश्वर पूजोनि ।

दंपत्येश्वर नमोनि । श्रीविष्णूतें पूजावें ॥५५॥

मग नमावा दंडपाणि । महेश्वरातें पूजोनि ।

मग निघावें तेथोनि । धुंडिराज अर्चिजे ॥५६॥

ज्ञानवापीं करी स्नान । नंदिकेश्वर अर्चोन ।

तारकेश्वर पूजोन । पुढें जावें मग तुवां ॥५७॥

महाकाळेश्वर देखा । पूजा करीं भावें एका ।

दंडपाणि विनायका । पूजा करीं मनोहर ॥५८॥

मग यात्रा विश्वेश्वर । करीं गा बाळका मनोहर ।

लिंग असे ओंकारेश्वर । प्रतिपदेसी पूजावा ॥५९॥

मत्स्योदरी तीर्थासी । स्नान करावें प्रतिपदेसी ।

त्रिलोचन महादेवासी । दोन्ही लिंगे असतीं जाण ॥६०॥

तेथें बीजतिजेसी । जावें तुवां यात्रेसी ।

यात्रा जाण चतुर्थीसी । कांचीवास लिंग जाणा ॥६१॥

रत्‍नेश्वर पंचमीसी । चंद्रेश्वरपूजेसी ।

षष्ठीसी जावें परियेसीं । ऐक शिष्या एकचित्तें ॥६२॥

सप्तमीसी केदारेश्वर । अष्टमीसी लिंग धूमेश्वर ।

विश्वेश्वर लिंग थोर । नवमी यात्रा महापुण्य ॥६३॥

कामेश्वर दशमीसी । एकादशीसी विश्वेश्वरासी ।

द्वादशीसी मणिकर्णिकेसी । मणिकेश्वर पूजावा ॥६४॥

त्रयोदशी प्रदोषेसी । पूजा अविमुक्तेश्वरासी ।

चतुर्दशीसी विशेषीं । विश्वेश्वर पूजावा ॥६५॥

जे कोणी काशीवासी । असती नर परियेसीं ।

त्यांणीं करावी यात्रा ऐसी । नाहीं तरी विघ्न घडे ॥६६॥

शुक्लपक्षीं येणेंपरी । यात्रा करीं मनोहरी ।

कृष्णपक्ष आलियावरी । यात्रा करा सांगेन ॥६७॥

चतुर्दशी धरोनि । यात्रा करा प्रतिदिनीं ।

सांगेन ऐका विधानीं । एकचित्तें परियेसा ॥६८॥

वरुणानदीं करा स्नान । करा शैल्येश्वरदर्शन ।

संगमेश्वर पूजोन । संगमीं स्नान तये दिनीं ॥६९॥

स्वर्गतीर्थस्नानेंसी । स्वर्गेश्वर पूजा हर्षी ।

मंदाकिनी येरे दिवसीं । मध्यमेश्वर पूजावा ॥७०॥

मणिकर्णिका स्नानेंसी । पूजा ईशानेश्वरासी ।

हिरण्यगर्भ परियेसीं । दोनी लिंगें पूजिजे ॥७१॥

स्नान धर्मकूपेसी । करीं पूजा गोपद्मेश्वरासी ।

पूजा करा तया दिवसीं । एकचित्तें परियेसा ॥७२॥

कपिलधारा तीर्थासी । स्नान करा भक्तींसी ।

वृषभध्वज लिंगासी । सप्तमीचे दिवसीं पूजीं पै ॥७३॥

उपाशांतिकूपेसी । स्नान करा भक्तींसी ।

उपशांतेश्वरासी । पूजा करीं तया दिनीं ॥७४॥

पंचचूडडोहांत । स्नान करा शिव ध्यात ।

ज्येष्ठेश्वरा त्वरित । पूजावें तया दिनीं ॥७५॥

चतुःसमुद्रकूपासी । स्नान करीं भावेंसी ।

समुद्रेश्वर हर्षी । पूजा करीं तया दिनीं ॥७६॥

देवापुढें कूप असे । स्नान करावें संतोषें ।

शुक्रेश्वर पूजा हर्षें । पूजा करीं तया दिनीं ॥७७॥

दंडखात तीर्थेंसी । स्नान करोनि देवासी ।

व्याघ्रेश्वरपूजेसी । तुंवा जावें तया दिनीं ॥७८॥

शौनकेश्वरतीर्थेसी । स्नान तुम्ही करा हर्षीं ।

तीर्थनामें लिंगासी । पूजा करा मनोहर ॥७९॥

जंबुतीर्थ मनोहर । स्नान करा शुभाचार ।

पूजावा भावें जंबुकेश्वर । चतुर्दश लिंगें येणेंपरी ॥८०॥

शुक्लपक्षकृष्णेसी । अष्‍टमी तिथि विशेषीं ।

पूजावें तुम्हीं लिंगासी । सांगेन ऐका महापुण्य ॥८१॥

मोक्षेश्वर पर्वतेश्वर । तिसरा पशुपतेश्वर ।

गंगेश्वर नर्मदेश्वर । पूजा करीं मनोभावें ॥८२॥

आणिक भक्तेश्वर गभस्तीश्वर । मध्यमेश्वर असे थोर ।

तारकेश्वरनामें निर्धार । नव लिंगें पूजावीं ॥८३॥

आणिक लिंगें एकादश । नित्ययात्रा विशेष ।

लिंग असे अग्निध्रुवेश । यात्रा तुम्हीं करावी ॥८४॥

दुसरा असे उर्वशीश्वर । नकुलेश्वर मनोहर ।

चौथा असे आषाढेश्वर । भारभूतेश्वर पंचम ॥८५॥

लांगूलेश्वरीं करा पूजा । करा त्रिपुरांतका ओजा ।

मनःप्रकामेश्वरकाजा । तुम्हीं जावें परियेसा ॥८६॥

प्रीतेश्वर असे देखा । मंदालिकेश्वर ऐका ।

तिलपर्णेश्वर निका । पूजा करीं भावेंसी ॥८७॥

आतां शक्तियात्रेसी । सांगेन ऐका विधीसी ।

शुक्लपक्षतृतीयेसी । आठ यात्रा कराव्या ॥८८॥

गोप्रेक्षतीर्थ देखा । स्नान करोनि ऐका ।

पूजा मुख्य भाळनेत्रिका । भक्तिभावेंकरोनिया ॥८९॥

ज्येष्‍ठवापीं स्नानेंसी । ज्येष्‍ठागौरी पूजा हर्षीं ।

स्नान पान करा वापीसी । शृंगार सौभाग्य गौरीपूजा ॥९०॥

विशाळगंगास्नानासी । पूजा विशाळगौरीसी ।

ललितातीर्थस्नानेसी । ललिता देवी पूजावी ॥९१॥

स्नान भवानीतीर्थेसी । पूजा करा भवानीसी ।

बिंदुतीर्थ स्नानासी । मंगळागौरी पूजावी ॥९२॥

पूजा इतुके शक्तींसी । मग पूजिजे लक्ष्मीसी ।

येणें विधी भक्तींसी । यात्रा करीं मनोहर ॥९३॥

यात्रातीर्थ चतुर्थीसी । पूजा सर्व गणेशासी ।

मोदक द्यावे गौरीपुत्रासी । विघ्न न करीं तीर्थवासियांतें ॥९४॥

मंगळ अथवा रविवारेंसी । यात्रा करीं भैरवासी ।

षष्‍ठी तिथि परियेसीं । जावें तुम्हीं मनोहर ॥९५॥

रविवारीं सप्तमीसी । यात्रा रविदेवासी ।

नवमी अष्‍टमी चंडीसी । यात्रा तुम्हीं करावी ॥९६॥

अंतर्गृहयात्रेसी । करावी तुम्हीं प्रतिदिवसीं ।

विस्तारकाशीखंडासी । ऐक शिष्या ब्रह्मचारी ॥९७॥

ऐशी काशीविश्वेश्वर । यात्रा करावी तुम्हीं परिकर ।

आपुल्या नामीं सोमेश्वर । लिंगप्रतिष्ठा करावी ॥९८॥

इतुकें ब्रह्मचारियासी । यात्रा सांगितली परियेसीं ।

आचरण करीं येणें विधींसी । तुझी वासना पुरेल ॥९९॥

तुझे चित्तीं असे गुरु । प्रसन्न होईल शंकरु ।

मनीं धरीं गा निर्धारु । गुरुस्मरण करीं निरंतर ॥१००॥

इतकें सांगोनि तापसी । अदृश्य झाला परियेसीं ।

ब्रह्मचारी म्हणे हर्षीं । हाचि माझा गुरु सत्य ॥१॥

अथवा होईल ईश्वर । मज कृपाळू झाला सत्वर ।

कार्यं लाधेल निर्धार । म्हणोनि मनीं धरियेलें ॥२॥

न आराधितां आपोआप । भेटला मातें मायबाप ।

गुरुभक्तीनें अमूप । सकाळाभीष्‍टें पाविजे ॥३॥

समस्त देवा ऐशी गति । दिल्यावांचोन न देती ।

ईश्वर भोळा चक्रवर्ती । गुरुप्रसादें भेटला ॥४॥

यज्ञ दान तप सायास । कांहीं न करितां सायास ।

भेटला मज विशेष । गुरुकृपेंकरोनिया ॥५॥

ऐसें गुरुस्मरण करीत । ब्रह्मचारी जाय त्वरित ।

विधिपूर्वक आचरत । यात्रा केली भक्तीनें ॥६॥

यात्रा करितां भक्तींसी । प्रसन्न झाला व्योमकेशी ।

निजस्वरुपें संमुखेसी । उभा राहिला शंकर ॥७॥

प्रसन्न होवोनि शंकर । म्हणे दिधला माग वर ।

संतोषोनि त्वष्‍ट्रकुमार । निवेदिता झाला वृत्तान्त ॥८॥

जें जें मागितलें गुरुवर्यें । आणिक त्याचे कन्याकुमारें ।

सांगता झाला विस्तारें । शंकराजवळी देखा ॥९॥

संतोषोनि ईश्वर । देता झाला अखिल वर ।

म्हणे बाळा माझा कुमार । सकळ विद्याकुशल होसी ॥११०॥

तुवां केली गुरुभक्ति । तेणें झाली आपणा तृप्ति ।

अखिल विद्या तुज होती । विश्वकर्मा तूंचि होसी ॥११॥

चतुर्विध पुरुषार्थ । लाधला तुज परमार्थ ।

सृष्‍टि रचावया समर्थ । होसी जाण त्वष्‍ट्रपुत्रा ॥१२॥

ऐसा वर लाधोन । त्वष्‍टा ब्रह्मानंदन ।

केलें लिंग स्थापन । आपुले नामीं परियेसा ॥१३॥

मग निघाला तेथोनि । केली आयती तत्क्षणीं ।

प्रसन्न होतां शूलपाणि । काय नोहे तयासी ॥१४॥

जें जें मागितलें श्रीगुरुवरें । सकळ वस्तु केल्या चतुरें ।

घेऊनिया सत्वरें । आला श्रीगुरुसंमुख ॥१५॥

सकळ वस्तु देऊनि । लागतसे श्रीगुरुचरणीं ।

अनुक्रमें गुरुरमणि । पुत्र-कन्येंसी वंदिलें ॥१६॥

उल्हास झाला श्रीगुरुसी । आलिंगितसे महाहर्षीं ।

शिष्य ताता ज्ञानराशि । तुष्‍टलों तुझे भक्तीनें ॥१७॥

सकल विद्याकुशल होसी । अष्टैश्वर्ये नांदसी ।

त्रैमूर्ति तुझिया वंशीं । होतील ऐक शिष्योत्तमा ॥१८॥

घर केलें तुवां आम्हांसी । आणिक वस्तु विचित्रेंसी ।

चिरंजीव तूंचि होसी । आचंद्रार्क तुझें नाम ॥१९॥

स्वर्गमृत्युपाताळासी । पसरवीं तुझे चातुर्यासी ।

रचिसी तूंचि सृष्‍टीसी । विद्या चौसष्‍टी तूंचि ज्ञाता ॥१२०॥

तुज वश्य अष्‍ट सिद्धि । होतील जाण नव निधि ।

चिंता कष्‍ट न होती कधीं । म्हणोनि वर देतसे ॥२१॥

ऐसा वर लाधोनि । गेला शिष्य महाज्ञानी ।

येणेंपरी विस्तारोनि । सांगे ईश्वर पार्वतीसी ॥२२॥

ईश्वर म्हणे गिरिजेसी । गुरुभक्ति आहे ऐसी ।

एकभाव असे ज्यासी । सकळाभीष्‍टें पावती ॥२३॥

भव म्हणिजे सागर । उतरावया पैल पार ।

समर्थ असे एक गुरुवर । त्रैमूर्तीचा अवतार ॥२४॥

या कारणें त्रैमूर्ति । गुरुचरणीं भजती ।

वेदशास्त्रें बोलती । गुरुविणें सिद्धि नाहीं ॥२५॥

श्लोक ॥ यस्य देवे परा भक्तिर्यथा देवे तथा गुरौ ।

तस्यैते कथिता ह्यर्था : प्रकाशन्ते महात्मनः ॥२६॥

ऐसें ईश्वर पार्वतीसी । सांगता झाला विस्तारेंसी ।

म्हणोनि श्रीगुरु प्रीतीसी । निरोपिलें द्विजातें ॥२७॥

इतुकें होतां रजनीसी । उदय झाला दिनकरासी ।

चिंता अंधकारासी । गुरुकृपा ज्योती जाणा ॥२८॥

संतोषोनि द्विजवर । करिता झाला नमस्कार ।

ऐसी बुद्धि देणार । तूंचि स्वामी कृपानिधि ॥२९॥

नमन करुनि श्रीगुरुसी । विनवीतसे भावेंसी ।

स्वामी कथा निरोपिलीसी । अपूर्व मातें वाटलें ॥१३०॥

काशीयात्राविधान । निरोपिलें मज विस्तारोन ।

तया वेळीं होतों आपण । तुम्हांसहित तेथेंचि ॥३१॥

पाहिलें आपण दृष्‍टान्तीं । स्वामी काशीपुरीं असती ।

जागृतीं कीं सुषुप्तीं । नकळे मातें स्वामिया ॥३२॥

म्हणोनि विप्र तये वेळीं । वंदी श्रीगुरुचरणकमळीं ।

विनवीतसे करुणा बहाळी । भक्तिभावेंकरोनिया ॥३३॥

जय जया परमपुरुषा । परात्परा परमहंसा ।

भक्तजनमानसहंसा । श्रीनृसिंहसरस्वती ॥३४॥

ऐसें तया अवसरीं । पूर्वज तुझा स्तोत्र करी ।

सांगेन तुज अवधारीं । एकचित्तें करुनिया ॥३५॥

श्लोक ॥ आदौ ब्रह्मत्वमेव सर्वजगतां वेदात्ममूर्तिं विभुं ।

पश्चात्‌ क्षोणिजडा विनाश-दितिजां कृत्वाऽवतारं प्रभो ।

हत्वा दैत्यमनेकधर्मचरितं, भूत्वाऽत्मजोऽत्रेर्गृहे ।

वंदेऽहं नरकेसरीसरस्वती श्रीपादयुग्मांबुजम्‌ ॥३६॥

भूदेवाखिलमानुषं विदुजना बाधायमानं कलिं ।

वेदादुश्यमनेकवर्णमनुजा, भेदादि-भूतोन्नतम्‌ ।

छेदः कर्मतमांधकारहरणं श्रीपादसूर्योदयं ।

वंदेऽहं नरकेसरीसरस्वती श्रीपादयुग्मांबुजम्‌ ॥३७॥

धातस्त्वं हरिशंकरप्रतिगुरो, जाताग्रजन्मं विभो ।

हेतुः सर्वविदोजनाय तरणं, ज्योतिःस्वरुपं जगत्‌ ।

चातुर्थाश्रमस्थापितं क्षितितले, पातुः सदा सेव्ययं ।

वंदेऽहं नरकेसरीसरस्वतीश्रीपादयुग्मांबुजम्‌ ॥३८॥

चरितं चित्रमनेककीर्तिमतुलं, परिभूतभूमंडले ।

मूकं वाक्यदिवांधकस्य नयनं, वंध्यां च पुत्रं ददौ ।

सौभाग्यं विधवां च दायकश्रियं, दत्त्वा च भक्तं जनं ।

वंदेऽहं नरकेसरीसरस्वतीश्रीपादयुग्मांबुजम्‌ ॥३९॥

दुरितं, घोरदरिद्रदावतिमिरं, हरणं जगज्जोतिष ।

स्वर्धेंनुं सुरपादपूजितजना, करुणाब्धिभक्तार्तितः ।

नरसिंहेंद्रसरस्वतीश्वर विभो, शरणागतं रक्षकं ।

वंदेऽहं नरकेसरीसरस्वती श्रीपादयुग्मांबुजम्‌ ॥१४०॥

गुरुमूर्तिश्चरणारविंदयुगलं, स्मरणं कृतं नित्यसौ ।

चरितं क्षेत्रमनेकतीर्थसफलं सरितादि-भागीरथी ।

तुरगामेधसहस्त्रगोविदुजनाः स्मयक्‌ ददंस्तत्फलं ।

वंदेऽहं नरकेसरीसरस्वतीश्रीपादयुग्मांबुजम्‌ ॥४१॥

नो शक्यं तव नाममंगल-स्तुवं, वेदागमागोचरं ।

पादद्वं ह्रदयाब्जमंतरजलं निर्धारमीमांसतं ।

भूयो भूयः स्मरन्नमामि मनसा, श्रीमद्‌गुरुं पाहि मां ।

वंदेऽहं नरकेसरीसरस्वती श्रीपादयुग्मांबुजम्‌ ॥४२॥

भक्तानां तरणार्थ सर्वजगतां, दीक्षां ददन्योगिनां ।

सुक्षेत्रं पुरगाणगस्थित प्रभो, दत्त्वा चतुष्कामदं ।

स्तुत्वा भक्तसरस्वतीगुरुपदं, जित्वाऽद्यदोषादिकं ।

वंदेऽहं नरकेसरीसरस्वती श्रीपादयुग्मांबुजम्‌ ॥४३॥

एवं श्रीगुरुनाथमष्‍टकमिदं स्तोत्रं पठेन्नित्यसौ ।

तेजोवर्चबलोन्नतं श्रियकरं आनंदवर्धं वपुः ।

पुत्रापत्यमनेकसंपदशुभा दीर्घायुरारोग्यतां ।

वंदेऽहं नरकेसरीसरस्वती श्रीपादयुग्मांबुजम्‌ ॥४४॥

येणेंपरी स्तोत्र करीत । मागुती करी दंडवत ।

सद्‌गदित कंठ होत । रोमांच अंगीं उठियेले ॥४५॥

म्हणे त्रैमूर्ति अवतारु । तूंचि देवा जगद्गुरु ।

आम्हां दिसतोसी नरु । कृपानिधि स्वामिया ॥४६॥

मज दाविला परमार्थ । लाधलों चारी पुरुषार्थ ।

तूंचि सत्य विश्‍वनाथ । काशीपुर तुजपाशीं ॥४७॥

ऐसेंपरी श्रीगुरुसी । विनवीतसे परियेसीं ।

संतोषोनि महाहर्षीं । निरोप देती तये वेळीं ॥४८॥

श्रीगुरु म्हणती द्विजासी । दाखविली तुज काशी ।

पुढें तुझ्या वंशीं एकविसांसी । यात्राफळ तयां असे ॥४९॥

तूंचि आमुचा निजभक्त । दाखविला तुज दृष्‍टान्त ।

आम्हांपासीं सेवा करीत । राहें भक्ता म्हणती तया ॥१५०॥

जरी राहसी आम्हांपासी । तरी त्वां न वंदिजे म्लेंच्छासी ।

आणोनिया स्त्रीपुत्रांसी । भेटी करीं आम्हांतें ॥५१॥

निरोप देऊनि द्विजासी । गेले गुरु मठासी ।

आनंद झाला मनासी । श्रीगुरुदर्शनीं भक्तजना ॥५२॥

नामधारक शिष्यराणा । लागे सिद्धाचिया चरणां ।

विनवीतसे कर जोडोनि जाणा । भक्तिभावेंकरोनिया ॥५३॥

मागें कथानक निरोपिलें । सायंदेव शिष्य श्रीगुरुंनीं त्यातें निरोपिलें ।

कलत्रपुत्र आणीं म्हणत ॥५४॥

पुढें तया काय झालें । विस्तारोनि सांगा वहिलें ।

पाहिजे आतां अनुग्रहिलें । म्हणोनि चरणीं लागला ॥५५॥

संतोषोनि सिद्ध मुनि । सांगतसे विस्तारोनि ।

सायंदेव महाज्ञानी । गेला श्रीगुरुनिरोपें ॥५६॥

जाऊनि आपुले स्त्रियेसी । सांगता झाला पुत्रासी ।

आमुचा गुरु परियेसीं । असे गाणगापुरांत ॥५७॥

आम्हीं जावें भेटीसी । समस्त कन्यापुत्रांसी ।

म्हणोनि निघाला वेगेंसी । महानंदेंकरोनिया ॥५८॥

पावला गाणगापुरासी । भेटी जहाली श्रीगुरुसी ।

नमन करी भक्तींसी । साष्‍टांगीं तये वेळीं ॥५९॥

कर जोडुनी तये वेळीं । स्तोत्र करी वेळोवेळीं ।

ओंनमोजी चंद्रमौळि । त्रैमूर्ति तूंचि होसी ॥१६०॥

तूं त्रैमूर्तिचा अवतार । अज्ञानदृष्‍टीं दिससी नर ।

वर्णावया न दिसे पार । तुझा महिमा स्वामिया ॥६१॥

तुझा महिमा वर्णावयासी । शक्ति कैची आम्हांसी ।

आदिपुरुष भेटलासी । कृपानिधि स्वामिया ॥६२॥

जैसा चंद्र चकोरासी । उदय होतां संतोष त्यासी ।

तैसा आनंद आम्हांसी । तुझे चरण लक्षितां ॥६३॥

पूर्वजन्मीं पापराशि । केल्या होत्या बहुवशी ।

श्रीगुरुचे दर्शनेसी । पुनीत झालों म्हणतसे ॥६४॥

जैसा चिंतामणि स्पर्शीं । हेमत्व होय लोहासी ।

मृत्तिका पडतां जंबूनदीसी । उत्तम सुवर्ण होतसे ॥६५॥

जातां मानससरोवरासी । हंसत्व येई वायसासी ।

तैसें तुझे दर्शनेंसी । पुनीत झालों स्वामिया ॥६६॥

श्लोक ॥ गंगा पापं शशी तापं दैन्यं कल्पतरुस्तस्था ।

पापं तापं च हरति दैन्यं च गुरुदर्शनम्‌ ॥१॥

टीका ॥ गंगा स्नानानें पापें नाशी । ताप निवारी देखा शशी ।

कल्पवृक्षछायेसी । कल्पिलें फळ पाविजे ॥६७॥

एकेकाचे एकेक गुणें । असतीं ऐसीं हीं लक्षणें ।

दर्शन होतां श्रीगुरुचरणें । तिन्ही फळें पाविजे ॥६८॥

पापें हरती तात्काळीं । तापचिंता जातीं सकळी ।

दैन्यकानन समूळ जाळी । श्रीगुरुचरणदर्शनें ॥६९॥

चतुर्विध पुरुषार्थ । देता होय गुरुनाथ ।

ऐसा वोले वेदसिद्धान्त । तोचि आम्हीं देखिला ॥१७०॥

म्हणोनिया आनंदेंसी । गायन करी संतोषीं ।

अनेक रागें परियेसीं । कर्नाटक भाषें करोनि ॥७१॥

राग श्रीराग । कंडेनिंदु भक्तजनराभाग्यनिधियभूमंडलदोळगेनारसिंहसरस्वतीया ॥७२॥

कंडेनिंदुउंडेनिंदुवारिजादोळपादवाराजाकमळांदोळदंतध्यानिसी ॥७३॥

सुखसुवाजनारुगळा । भोरगेलान्नेकामिफळफळा ।

नित्यसकळाहूवा । धीनारसिंहसरस्वतीवरानना ॥७४॥

वाक्यकरुणानेनसुवा । जगदोळगदंडकमंडलुधराशी ।

सगुणानेनीशीसुजनरिगे । वगादुनीवासश्रीगुरुयतिवरान्न ॥७५॥

धारगेगाणगापुरडोलकेलाशीहरी । दासिसोनुनादयाकरुणादली । वरावीतुंगमुनाहोरावनुअनुबिना ।

नारसिंहसरस्वतीगुरुचरणवन्न ॥७६॥

राजगखंडीकंडीनेननमा । इंदुकडेनेनमा ।

मंडलादोळगेयती कुलराये । चंद्रमन्ना ॥७७॥

तत्त्वबोधायाउपनिषदतत्त्वचरित नाव्यक्तवादपरब्रह्ममूर्तियनायना ।

शेषशयनापरवेशकायना । लेशकृपयनीवनेवभवासौपालकाना ॥७८॥

गंधपरिमळादिशोभितानंदासरसाछंदालयोगेंद्रेगोपीवृंदवल्लभना ॥७९॥

करीयनीयानांपापगुरु । नवरसगुसायन्नीं ।

नरसिंहसरस्वत्यन्ना । नादपुरुषवादना ॥१८०॥

यापरी स्तोत्रें श्रीगुरुसी । स्तुति केली बहुवसीं ।

संतोषोनि महाहर्षीं । आश्वासिताती तये वेळीं ॥८१॥

प्रेमभावें समस्तांसी । बैसा म्हणती समीपेसी ।

जैसा लोभ मायेसी । या बाळकावरी परियेसा ॥८२॥

आज्ञा घेउनी सहज । गेला तुमचा पूर्वज ।

सकळ पुत्रांसहित द्विज । आला श्रीगुरुदर्शना ॥८३॥

भाद्रपद चतुर्दशीसी । शुक्लपक्ष परियेसीं ।

आला शिष्य भेटीसी । एकाभावेंकरोनिया ॥८४॥

येती शिष्य लोटांगणीं । एकाभावें तनुमनीं ।

येऊनि लागती चरणीं । सद्गदित कंठ झाला ॥८५॥

स्तोत्र करिती तिहीं काळीं । कर जोडोनि तये वेळीं ।

ओं नमोजी चंद्रमौळि । त्रैमूर्ति तूंचि होसी ॥८६॥

त्रैमूर्तींचा अवतारु । झालासी तूं जगद्गुरु ।

येरां दिसतोसी नरु । न कळे पार तुझा स्वामिया ॥८७॥

सिद्ध म्हणे नामकरणी । काय सांगू तये दिनीं ।

कैशी कृपा अंतःकरणीं । तया श्रीगुरु यतीचे ॥८८॥

आपुले पुत्रकलत्रेंसी । जैसा लोभ परियेसीं ।

तैसा तुमचे पूर्वजासी । प्रेमभावें पुसताती ॥८९॥

गृहवार्ता सुरसी । क्षेम पुत्रकलत्रेंसी ।

द्विज सांगे मनोहर्षी । सविस्तारीं परियेसा ॥१९०॥

पुत्रकलत्रेंसंहित नमोन । सांगे क्षेम समाधान ।

होते पुत्र चौघेजण । चरणावरी घातले ॥९१॥

ज्येष्‍ठसुत नागनाथ । तयावरी कृपा बहुत ।

कृपानिधि गुरुनाथ । माथां हस्त ठेविती ॥९२॥

श्रीगुरु म्हणती द्विजासी । तुझ्या ज्येष्‍ठसुतासी ।

आयुष्य पूर्ण असे त्यासी । संतति बहु याची वाढेल ॥९३॥

हाच भक्त आम्हांसी । असेल श्रियायुक्तेसी ।

तुवां आतां म्लेंच्छासी । सेवा न करावी म्हणितलें ॥९४॥

आणिक तूंतें असे नारी । पुत्र होती तीस चारी ।

नांदतील श्रेयस्करी । तुवां सुखें असावें ॥९५॥

जया दिवसीं म्लेंच्छासी । तुवां जावोनि वंदिसी ।

हानि असे जीवासी । म्हणोनि सांगती तये वेळीं ॥९६॥

तुझा असे वडिल सुत । तोचि आमुचा निज भक्त ।

त्याची कीर्ति वाढेल बहुत । म्हणती श्रीगुरु तये वेळीं ॥९७॥

मग म्हणती द्विजासी । जावें त्वरित संगमासी ।

स्नान करोनि त्वरितेंसी । यावें म्हणती तये वेळीं ॥९८॥

ग्रामलोक तया दिवसीं । पूजा करितां अनंतासी ।

येऊनिया श्रीगुरुसी । पूजा करितो परियेसा ॥९९॥

पुत्रमित्रकलत्रेंसी । गेले स्नाना संगमासी ।

विधिपूर्वक अश्वत्थासी । पूजूनि आले मठातें ॥२००॥

श्रीगुरु म्हणती द्विजासी । आजि व्रतचतुर्दशी । पूजा करीं अनंतासी । समस्त द्विज मिळोनि ॥१॥

ऐसें म्हणतां द्विजवरु । करितां होय नमस्कारु । आमुचा अनंत तूंचि गुरु । व्रतसेवा तुमचे चरण ॥२॥

तये वेळीं श्रीगुरु । सांगतां झाला विस्तारु । कौंडिण्यमहाऋषीश्वरु । केलें व्रत प्रख्यात ॥३॥

ऐसें म्हणतां द्विजवरु । करितां होय नमस्कारु । कैसें व्रत आचरावें साचारु । पूर्वीं कोणी केलें असे ॥४॥

ऐसें व्रत प्रख्यात । व्रत दैवत अनंत । जेणें होय माझें हित । कथामृत निरोपिजे ॥५॥

येणें पुण्य काय घडे । काय लाभतसे रोकडें । ऐसें मनींचें साकडें । फेडावें माझें स्वामिया ॥६॥

ऐसें विनवीतसे द्विजवरु । संतोषोनि गुरु दातारु । सांगते झाले व्रताचारु । सिद्ध म्हणे नामधारका ॥७॥

म्हणोनि सरस्वतीगंगाधरु । सांगे गुरुचरित्रविस्तारु । ऐकतां भवसागरु । पैल पार पाववी श्रीगुरु ॥८॥

इति श्रीगुरुचरित्रामृत । काशीयात्रा समस्त करीत । श्रोते ऐकती आनंदित । तेणें सफल जन्म होय ॥९॥

इति श्रीगुरुचरित्रामृत । सांगतसे नामधारक विख्यात । जेणें होय मोक्ष प्राप्त । द्विचत्वारिंशोऽध्यायः ॥२१०॥

इति श्रीगुरुचरित्रपरमकथाकल्पतरौ श्रीनृसिंहसरस्वत्युपाख्याने सिद्धनामधारकसंवादे काशीक्षेत्रमहिमावर्णनं नाम द्विचत्वारिंशोऽध्यायः ॥४२॥

श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पितमस्तु ॥ ओसंख्या ॥२१०॥

॥ श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पणमस्तु ॥